“HISTORI ga e aketše.” Yeo ke polelwana e tsebjago kudu Estonia, gomme go na le dipolelwana tše swanago le yona dinageng tše dingwe. Ke therešo gore re ka se kgone go fetoša dilo tša nakong e fetilego, eupša ga go pelaelo gore re ka ithuta go tšona. Kgoši Solomone yo bohlale wa Isiraele ya bogologolo o itše: “Ke bone tše ka moka ge ke be ke nagana ka dilo tšeo di dirwago lefaseng le, lefase leo go lona banna ba bangwe ba nago le matla gomme ba bangwe ba tlaišega ka tlase ga bona.”—Mmoledi 8:9, Today’s English Version.

Bohlatse bjo matla bja therešo ya tlhaloso ye ya Beibele bo ile bja bonwa nywagakgolong e fetilego kua Estonia, gotee le dikarolong tše dingwe tše dintši tša ka Bohlabela bja Yuropa. Pušo ya batho e tlaišitše batho ba bantši kudu ba se nago molato ka go ba hudušetša mafelong a kgole ka kgapeletšo goba go ba golega dikampeng tša mošomo.

Go ya ka boradihistori ba moo, badudi ba ka godimo ga ba 46 000 ba ile ba hudušwa ka kgapeletšo nageng ye e nyenyane magareng ga 1941 le 1951. Ba bantši ba be ba hudušwa ka baka la go fišegela dipolitiki ga bona, ba bangwe ka baka la ge e le ba setšhaba se itšego goba maemo a bona setšhabeng. Lega go le bjalo, Dihlatse tša Jehofa di ile tša hlaolwa ka baka la ditumelo tša tšona tša bodumedi.

Nyakišišong yeo e gatišitšwego ke Kuranta ya Yunibesithi ya Tartu ka 2004, radihistori Aigi Rahi-Tamm o itše: “Go tloga ka 1948 go fihla ka 1951, go ile gwa golegwa Dihlatse tša Jehofa tše 72, go akaretša le batho bao ba bego ba kopanela le tšona. Lega go le bjalo, go ile gwa rulaganywa go hudušwa ga batho ba tšwago kgole le kgauswi ka kgapeletšo gomme gwa dirwa bošegong bja April 1, 1951, e sego feela kua Baltic States eupša le kua Moldova, bodikela bja Ukraine le Belorussia.”

Pele ga 1951, Dihlatse tša Jehofa kua Estonia di be di swarwa, di dirwa gore di gateletšege monaganong, di botšološišwa le go golegwa. Go bonagala lesolo le le lefsa la go hudušwa ga batho ka kgapeletšo e be e le boiteko bjo bo feletšego bja go fediša Dihlatse tša Jehofa ka mo go feletšego kua Estonia.

Letšatšikgwedi la April 1, 1951, le tšwelela setempeng seo go boletšwego ka sona ka mo godimo. Palo ya 382 yeo e lego setempeng e šupa palo ya Dihlatse le bana ba tšona bao ba ilego ba hudušwa ka kgapeletšo letšatšing leo. Palo ye e akaretša ba bangwe ba leloko le baagišani bao e bego e se Dihlatse. Mosegare, go ile gwa golegwa batho  nageng ka moka. Bošegong bjoo, bao ba bego ba golegilwe—ba banyenyane le ba bagolo—ba ile ba tsenywa ka gare ga matorokisi a go rwala diphoofolo a ditimela tšeo di lebilego Siberia.

Ella Toom, * yo ka nako yeo a bego a na le nywaga e 25, e be e le yo mongwe wa Dihlatse tša Jehofa. Ge a gopola go botšološišwa mo go bego go tlwaelegile, o re: “Mohlankedi o ile a leka go ntšhoša le go nkgapeletša gore ke kgaotše go bolela ditaba tše dibotse. Ka lekga le lengwe o ile a botšiša gore: ‘Na o nyaka go phela? Goba na o nyaka go hwa le Modimo wa gago mapatlelong a Siberia?’” Lega go le bjalo, Ella o ile a tšwela pele a bolela ditaba tše dibotse ka sebete. O ile a romelwa Siberia gomme a išwa dikampeng tše di sa swanego lebakeng la mo e nyakilego go ba nywaga e tshela.

Gare ga batho ba makgolo bao ba ilego ba hudušwa molato wa bona o se wa sekwa kgorong ya tsheko go be go na le kgarebe e nngwe ya Hlatse e lego Hiisi Lember. Ge a gopola ditiragalo tša April 1, 1951, o hlalositše gore: “Ba tlile bošego ba sa letelwa le gatee gomme ba re laela gore: ‘Le šaletšwe ke iri le seripa. Pakang dilo tša lena!’” Bošego ba sa bonwe, ke ge Hiisi le morwedi wa gagwe wa dikgwedi tše tshela ba išwa seteišeneng sa ditimela. Setimela seo se tswirinyago se be se eya diteišeneng ka go latelana se nametša Dihlatse tše oketšegilego. O re: “Re ile ra lahlelwa ka letorokising la go rwala diphoofolo. Re leboga gore boloko bja diphoofolo bo be bo kgahlišitšwe ke go tonya; go sego bjalo, nkabe re ile ra thatafalelwa ke go bo kgotlelela. Re be re pitlagantšwe ka letorokising bjalo ka diphoofolo.”

Leeto leo le lapišago la dibeke tše pedi le be le tšhoša. Matorokisi a be a tletše kudu e bile a se a hlweka. Ba banyenyane le ba bagolo ba be ba kokobetšwa le go lešwa dihlong ka tsela le ge e le efe yeo e kgonegago. Ba bangwe ba bona ba be ba lla e bile ba gana go ja. Lega go le bjalo, Dihlatse di be di kgothatšana le go thušana ka go opela dikoša tša borapedi, e bile di ngwathelana dijo tšeo di bego di na le tšona. Di ile tša romelwa “lefelong la bafaladi la sa ruri” e bile di boditšwe gore le e be e le “leeto la go ya feela.”

Hiisi o ile a gopola go thekgwa ga gagwe mo go kgothatšago ke badumedigotee le yena nakong ye ya tlalelo ge a re: “Seteišeneng se sengwe, setimela sa rena se ile sa ema kgauswi le setimela seo se tšwago Moldova. Re ile ra kwa lebotong la letorokisi monna yo mongwe a botšiša gore re bomang le gore re be re eya kae. Re ile ra hlalosa gore re be re sa tsebe gore re ya kae le gore re Dihlatse tša Jehofa tšeo di tšwago Estonia. Dihlatsegotee le rena ka setimeleng se se tšwago Moldova di ile tša kwa poledišano yeo. Di ile tša re fošetša senkgwa se segolo le makwapi a diporeime ka lešobana leo le lego letorokising.” O ile a oketša ka gore: “Ke moka re ile ra thoma go lemoga bogolo bja tikologo yeo Dihlatse tša Jehofa di bego di tšerwe go yona—gore di be di etšwa direpabliking ka moka tša Soviet Union!”

Banenyana ba babedi bao ba bego ba le mahlalagading ba Dihlatse—Corinna le ngwanabo Ene—ba ile ba aroganywa le mmago bona lebaka la ka godimo ga nywaga e tshela. Mmago bona, yo le yena e bego e le yo mongwe wa Dihlatse tša Jehofa, o be a ile a swarwa pejana gomme a rometšwe kampeng ya mošomo. Ke moka, bošegong bjoo bjo bo sa kgahlišego bja April, banenyana bao ba babedi ba ile ba ubulwa legaeng labo bona gomme ba tsenywa ka letorokising. Corinna o gopola ka tebogo gore: “Setimeleng seo, Hlatse yeo e bego e ena le bana ba babedi e ile ya ithaopela go re hlokomela gomme ya re kgonthišetša gore re be re ka dula gotee re le lapa le yona le bana ba yona.”

Go ile gwa direga’ng ge re fihla moo re bego re eya gona? Ka morago ga letšatši re fihlile lešokeng  le le tonyago la Siberia, go ile gwa thoma seo go thwego ke kgwebo e kokobetšago ya makgoba. Banna bao ba tšwago dipolaseng ka moka tša kgauswi ba ile ba tla go tlo kgetha bašomi ba dipolaseng tša bona. Corinna o gopola ka gore: “Re ile ra utswa ka tsebe ba bakišana seng sa bona, ba re: ‘O šetše o na le mootledi wa terekere ya gago. Yo ke wa ka,’ goba, ‘Ke šetše ke tšere batšofadi ba babedi. Le wena o swanetše go tšea batšofadi ba bangwe.’”

Corinna le Ene e be e le banenyana ba nago le sebete. Ka morago ba ile ba re: “Re be re gopotše mmago rena kudu, e bile re be re tloga re hlologetšwe gore a re gokarele ka borutho gape!” Lega go le bjalo, ba ile ba dula ba tiile moyeng e bile ba ena le metlae. Corinna o okeditše ka gore: “Ka tsela e itšego, go be go le botse gore mma o be a sa re bone ka gobane ka dinako tše dingwe re be re swanelwa ke go šoma ka ntle phefong e tonyago kudu re se ra apara borutho.”

Ga go pelaelo gore batho ba se nago molato ba Estonia le mafelong a mangwe ba ile ba swarwa ka go hloka toka o šoro, gomme Dihlatse tša Jehofa di be di le gare ga bona e le sehlopha. (Bona lepokisi le le rego, “‘Poifo e Šoro’ wa go Šiiša.”) Go sa šetšwe gore di ile tša swarwa gampe le go tlaišwa ka tsela yeo nakong e fetilego, Dihlatse tša Jehofa tša Estonia e sa dutše e le sehlopha sa batho ba mafolofolo le ba thabilego.

Beibele e re kgonthišetša gore Jehofa Modimo o hloile go hloka toka. E re: “Yo mongwe le yo mongwe yo a dirago dilo tše, mang le mang yo a dirago tša go hloka toka, ke selo se se šišimišago go Jehofa Modimo wa gago.” (Doiteronomio 25:16) Gaešita le ge Modimo a ile a kgotlelela bokgopo nakong e fetilego, kgauswinyane go tla tla nako yeo a tlago go fediša go hloka toka le bokgopo. Mopsalme o re: “Go se gokae yo kgopo o tla be a se sa le gona; wena o tla lebelela lefelo la gagwe, gomme yena o tla be a se gona. Eupša ba boleta bona e tla ba beng ba lefase, ba tla thaba kudu ka baka la go ata ga khutšo.”—Psalme 37:10, 11.

Ee, re letetšwe ke bokamoso bjo bo phadimago! Gaešita le ge re ka se kgone go fetoša dilo tša nakong e fetilego, re ka gata megato ya go dira gore re tle re thabele bokamoso. Batamela kgauswi le Modimo gomme o bone kamoo o ka bago karolo ya bokamoso bjo bo kgahlišago ge go tla be go rena toko ya kgonthe.—Jesaya 11:9.