KGAOLO 26
“Ga go le o Tee go Lena yo a Tlago go Loba Bophelo”
Paulo o robegelwa ke sekepe gomme o bontšha gore o na le tumelo e matla le gore o rata batho
E theilwe go Ditiro 27:1–28:10
1, 2. Paulo o lebeletšane le leeto la mohuta ofe la ka lewatleng, gomme ke dilo dife tše dingwe tšeo a ka bago a tshwenyegile ka tšona?
PAULO o duletše go naganišiša ka mantšu a Fesito, ka gobane a tla kgatha tema e kgolo bokamosong bja gagwe. Mmuši Fesito o itše: “O tla ya go Kesara.” Paulo o feditše mengwaga e mebedi a golegilwe, ka gona leeto le letelele la go ya Roma le be le tla mo lapološa. (Dit. 25:12) Lega go le bjalo, dilo tše dintši tšeo Paulo a di gopolago gabotse mabapi le go sesa ka lewatleng di akaretša seo se fetago kgole moya o fokago gabotsana le go bona naga. Leeto le le letelele la ka lewatleng la go yo tšwelela ka pele ga Kesara le lona le ka ba le dira gore Paulo a ipotšiše dipotšišo tše dintši tša bohlokwa ka bokamoso bja gagwe.
2 Paulo o ile a ba “dikotsing tša lewatleng” ka makga a mantši, gomme o ile a phologa go robegelwa ke sekepe ka makga a mararo gaešita le go fetša bošego le mosegare a le bodibeng bja lewatle. (2 Bakor. 11:25, 26) Go feta moo, leeto le le ka se swane le maeto a boromiwa ao a kilego a a sepela ge a be a sa lokologile. Paulo o tla ba a sepela e le mogolegwa le gona a sepela monabo o motelele kudu wa dikhilomithara tše ka godimo ga tše 3 000 go tloga Kesarea go ya Roma. Na o tla sepela leeto le bjalo la ka lewatleng ka ntle le go gobala? Gaešita le ge a ka se gobale, na o sesela go yo ahlolwa o šoro? Gopola gore o lebeletšane le go ahlolwa ke mmušo o matla ka go fetišiša lefaseng la Sathane la mehleng yeo.
3. Paulo o be a ikemišeditše’ng, gona re tlo ahlaahla’ng kgaolong ye?
3 Ka morago ga dilo ka moka tšeo o di badilego ka Paulo, na o nagana gore o ile a ineela go hlokeng kholofelo le go nyama ka baka la seo se tlago go mo diragalela? Le gatee! O be a tseba gore o tla kopana le mathata, eupša o be a sa tsebe gore mathata a gagwe a be a tla ba ka sebopego sefe. Ke ka baka la’ng a swanetše go lahlegelwa ke lethabo leo a bilego le lona bodireding bja gagwe ka go tshwenyega ka dilo tšeo a ka se kgonego go di laola? (Mat. 6:27, 34) Paulo o be a tseba gore thato ya Jehofa ka yena ke gore a diriše sebaka se sengwe le se sengwe go bolela ditaba tše dibotse tša Mmušo wa Modimo, gaešita le go babuši ba lefase. (Dit. 9:15) Paulo o be a ikemišeditše go phethagatša thomo ya gagwe go sa šetšwe seo se diregago. Na le rena ga se ra ikemišetša go dira bjalo? Ka gona anke re šaleng Paulo morago leetong le la bohlokwa la ka lewatleng ge re dutše re ela hloko kamoo re ka holwago ke mohlala wa gagwe.
“Re be re Lebane le Diphefo” (Ditiro 27:1-7a)
4. Paulo o ile a thoma leeto la gagwe le letelele la ka lewatleng ka sekepe sa mohuta ofe, gomme o be a sepela le bomang?
4 Paulo le bagolegwa ba bangwe ba be ba gafetšwe mohlankedi wa Moroma yo a bitšwago Juliase gore a ba hlokomele, yo a ilego a kgetha go namela sekepe sa kgwebo seo se bego se gorogetše Kesarea. Sekepe se se be se etšwa Adiramite, e lego boemakepe bjo bo lego ka bodikela bja lebopo la Asia Minor, ka mošola wa motse wa Mitilene sehlakahlakeng sa Lesbos. Sekepe se se be se tlo sesela ka leboa ke moka sa leba ka bodikela, se tšama se ema gore se fološe dithoto le go laiša tše dingwe. Dikepe tše bjalo di be di sa hlamelwa gore batho ba dule ka go iketla ka go tšona, kudukudu bagolegwa. (Bona lepokisi leo le rego, “ Leeto la ka Lewatleng le Ditsela tša Kgwebo.”) Se se kgahlišago ke gore Paulo e be e ka se be yena Mokriste a nnoši gare ga sehlopha seo sa disenyi. Bonyenyane o be a na le badumedigotee le yena ba babedi, e lego Aristareko le Luka. Ke therešo gore ke Luka yo a ngwadilego pego ye. Ga re tsebe ge e ba badirišani ba ba babedi bao ba botegago ba Paulo ba ile ba itefelela leeto le goba ba ile ba itira eka ke bahlanka ba gagwe.—Dit. 27:1, 2.
5. Paulo o ile a thabela segwera sefe Sidone, gona re ka ithuta’ng go se?
5 Ka morago ga go fetša letšatši letee ka lewatleng le go sesa dikhilomithara tše e ka bago tše 110 go ya ka leboa, sekepe se ile sa ema Sidone lešing la Siria. Go bonagala Juliase a sa ka a swara Paulo bjalo ka sesenyi, mohlomongwe ka gobane Paulo e be e le modudi wa Roma yo a bego a sešo a bonwa molato. (Dit. 22:27, 28; 26:31, 32) Juliase o ile a dumelela Paulo go fologa sekepe gore a yo bona Bakristegotee le yena. Bana babo rena bao le dikgaetšedi ba swanetše go ba ba ile ba thabela gakaakaang go hlokomela moapostola yo ka morago ga go golegwa ka nako e telele! Na o ka nagana ka dinako tšeo o ka bontšhago kamogelo e swanago e lerato gomme wa kgothatšega?—Dit. 27:3.
6-8. Leeto la Paulo le ile la tšwela pele bjang go tloga Sidone go ya Kenido, gomme ke dibaka dife tša go dira boboledi tšeo go ka diregago gore Paulo o ile a di diriša?
6 Ge sekepe se tloga Sidone, se ile sa rotoga go bapa le leši gomme sa feta Tsilitsia kgauswi le motse wa gabo Paulo wa Tareso. Luka ga a bolele ka mafelo a mangwe ao ba ilego ba ema go ona, gaešita le ge a bontšha gore ba be ba tla tloga ba lebeletšana le kotsi ka go bolela gore ba be ba “lebane le diphefo.” (Dit. 27:4, 5) Go sa šetšwe seo, re ka nagana ka Paulo a diriša sebaka se sengwe le se sengwe go bolela ditaba tše dibotse. Ruri o ile a nea bohlatse go bagolegwagotee le yena le bathong ba bangwe bao ba bego ba le ka sekepeng seo, go akaretša basesiši ba sona le bahlabani, gotee le bathong bao bego ba le maemakepeng le ge e le afe ao sekepe se bego se ema go ona. Na le rena lehono re diriša gabotse dibaka tša go dira boboledi tšeo di re bulegelago?
7 Ge nako e dutše e eya, sekepe se ile sa fihla Mira, e lego boemakepe bjo bo lego lešing la ka borwa bja Asia Minor. Ge ba le moo, Paulo le ba bangwe ba ile ba swanelwa ke go namela sekepe se sengwe seo se bego se tla ba iša Roma, e lego moo ba bego ba eya gona. (Dit. 27:6) Mehleng yeo, Roma e be e hwetša korong e ntši go tšwa Egipita, gomme dikepe tša Egipita tšeo di bego di rwala korong di be di gorogela Mira. Juliase o ile a hwetša sekepe se se bjalo ke moka a botša bahlabani le bagolegwa gore ba namele. Sekepe se e swanetše go ba e be e le se segolo kudu go feta sa pele. Se be se rwele thoto ya bohlokwa ya korong le batho ba 276, e lego basesiši ba sekepe, bahlabani, bagolegwa mohlomongwe le batho ba bangwe bao ba bego ba eya Roma. Go molaleng gore ka go namela sekepe se sengwe, tšhemo ya Paulo e ile ya gola gomme ga go na pelaelo gore o ile a diriša sebaka seo gabotse.
8 Lefelo le lengwe leo ba ilego ba ema go lona ke Kenido, yeo e lego sekhutlong sa ka borwabodikela bja Asia Minor. Ge e ba diphefo di foka gabotse, sekepe se be se ka sesa monabo woo ka letšatši letee feela. Lega go le bjalo, Luka o bega gore “ka morago ga go sesa ka go nanya ka matšatši a mmalwa gomme [ba fihla] Kenido ka bothata.” (Dit. 27:7a) Maemo a go sesa a be a mpefetše kudu. (Bona lepokisi leo le rego, “ Go Lebana le Diphefo tša Mediterranean” go letlakala 208.) Akanya ka batho bao ba bego ba le ka sekepeng seo ge se dutše se leka go sesa diphefong tše matla le meetseng ao a bilokanago.
Go “Tšutlwa o Šoro ke Ledimo” (Ditiro 27:7b-26)
9, 10. Go ile gwa tsoga mathata afe tikologong ya Kereta?
9 Molaodi wa sekepe o ile a rulaganya go leba ka bodikela go tloga Kenido, eupša Luka hlatse yeo e bonego ka mahlo o re “phefo e be e sa re dumelele go tšwela pele.” (Dit. 27:7b) Ge sekepe se šetše se sesela kgole le naga, se ile sa se sa hwetša diphefo tšeo di bego di fokela lebopong, ke moka phefo e matla yeo e tšwago ka leboabodikela e ile ya akgaakgela sekepe ka borwa, mohlomongwe ka lebelo le legolo. Go etša ge sehlakahlaka sa Tsipero pejana se ile sa šireletša sekepe se seo se bego se sesa go bapa le leši kgahlanong le diphefo tšeo di bego di se lebantše, mo nakong ye sehlakahlaka sa Kereta se ile sa dira bjalo. Gateetee ge sekepe seo se fetile leriba la Salemone pheletšong ya ka bohlabela bja Kereta, dilo di ile tša kaonefala go se nene. Ka baka la’ng? Ka gobane sekepe se ile sa fihla ka lehlakoreng la ka borwa bja sehlakahlaka sa Kereta moo diphefo di bego di se tše matla kudu. Akanya kamoo mathomong bao ba bego ba le ka sekepeng seo ba ilego ba imologa ka gona! Eupša ge feela sekepe seo se be se sa dutše se le ka lewatleng, basesiši ba sona ba be ba ka se hlokomologe taba ya gore marega a be a batamela. Ba be ba na le lebaka la go tshwenyega.
10 Luka o bolela ka go nepa gore: “Ra sesa ka bothata re bapile le [Kereta] ra fihla lefelong le lengwe le le bitšwago Boemakepe bjo Bobotse.” Gaešita le ge ba be ba šireleditšwe ke naga e kgolo, go be go le thata go laola sekepe. Lega go le bjalo, mafelelong ba ile ba hwetša boemakepe koung e nyenyane yeo go naganwago gore e be e le tikologong yeo pejana ga ge leši la moo le ka leba ka leboa. Ba ile ba fetša nako e kaaka’ng ba le moo? Luka o re ba feditše “nako e telele,” eupša nako e be e ba eme ka phefong. Ka kgwedi ya September goba October, go sesa lewatleng go be go le kotsi kudu.—Dit. 27:8, 9.
11. Ke keletšo efe yeo Paulo a ilego a e nea bao a bego a nametše le bona sekepe, gona go ile gwa dirwa phetho efe?
11 Go ka direga gore ba bangwe ba banamedi ba ile ba kgopela keletšo ya Paulo ka baka la phihlelo yeo a bego a na le yona ya go sesa Lewatleng la Mediterranean. O ile a kgothaletša gore sekepe se se ke sa tšwela pele se sesa. Ge e ba se be se ka tšwela pele se sesa, go be go tla ba le “tshenyegelo le go loba kudu,” mohlomongwe gaešita le go lobja ga maphelo. Lega go le bjalo, mosepediši wa sekepe le mong wa sona ba ile ba nyaka go tšwela pele ka leeto, mohlomongwe ba nagana gore ba swanetše go hwetša lefelo leo le šireletšegilego ka go akgofa. Ba ile ba kgodiša Juliase gore a dumelelane le bona, gomme ba bantši ba ile ba nagana gore ba swanetše go leka go fihla Fenikisi, e lego boemakepe bjo bo bego bo le kgojana le moo go bapa le lebopo. Tikologo yeo e swanetše go ba e be e na le boemakepe bjo bogolo le bjo bokaone gore motho a ka fetša marega a le moo. Ka gona ge phefo ya borwa e be e foka gabosele ka tsela e foraforetšago, sekepe se ile sa tloga.—Dit. 27:10-13.
12. Sekepe se ile sa lebeletšana le dikotsi dife ka morago ga go tloga Kereta, gomme basesiši ba sona ba ile ba leka bjang go phema kotsi?
12 Ke moka go ile gwa tsoga mathata a mangwe gape: go ile gwa tšutla “phefo e matla” yeo e tšwago ka leboabohlabela. Ba ile ba šireletšwa ka nakwana ke “sehlakahlaka se sengwe se senyenyane se se bitšwago Kauda” monabo wa dikhilomithara tše e ka bago tše 65 go tloga Boemakepeng bjo Bobotse. Lega go le bjalo, sekepe se be se le kotsing ya go akgaakgelwa ka borwa go fihlela se tlo pšhatlagana ntotomeng ya lešabašaba ya ka lewatleng kgauswi le lebopo la Afrika. E le ge ba boifa go diragalelwa ke seo, basesiši ba ile ba leka go goga seketswana se se bego se gogwa ke sekepe seo. Ba ile ba thatafalelwa ke go se goga, ka ge go bonagala seketswana seo se be se tletše meetse. Ke moka ba ile ba katana le go bofelela sekepe se segolo ka tlase, ba se tatetša ka dithapo goba diketane e le gore ba swaragantšhe mapolanka a sona. Le gona ba ile ba theoša diphego tša sona, e lego diseila tše dikgolo goba dithapo tšeo di bego di bofile diseila, ke moka ba katanela go lebantšha sekepe phefong gore se phatše ledimo leo. Akanya kamoo tiragalo ye e ka bago e be e boifiša ka gona! Gaešita le maiteko ao a be a se a lekana, ka ge sekepe se ile sa tšwela pele se “tšutlwa o šoro ke ledimo.” Letšatšing la boraro, ba ile ba lahlela dithoto tša sekepe ka lewatleng, mohlomongwe e le go dira gore se boele se sese gabotse.—Dit. 27:14-19.
13. Bophelo bo swanetše go ba bo be bo le bjang nakong ya ledimo ka sekepeng seo Paulo a bego a se nametše?
13 Ba bantši ba swanetše go ba ba be ba tšhogile kudu. Eupša Paulo le badirišani ba gagwe ba be ba kgodišegile gore ba tla phologa. Pejana Morena o be a kgonthišeditše moapostola Paulo gore o be a tla nea bohlatse kua Roma, gomme ka morago morongwa o ile a tiišetša kholofetšo yeo. (Dit. 19:21; 23:11) Lega go le bjalo, ledimo leo le matla le ile la tšwela pele le tšutla bošego le mosegare ka dibeke tše pedi. Ka baka la pula yeo e bego e sa kgaotše le maru a maso ao a bego a širile letšatši le dinaledi, mosepediši wa sekepe o be a sa kgone go bona gore sekepe se tla kae le gore se sesela kae. Gaešita le go ja go be go sa kgonege. Ke mang yo a bego a ka nagana ka go ja, ka ge go be go tonya, go ena pula, batho ba swerwe ke malwetši ao a bakwago ke go sesa e bile ba tšhogile?
14, 15. (a) Ge Paulo a be a bolela le bao a bego a nametše le bona sekepe, ke ka baka la’ng a ile a boeletša temošo yeo a e neilego pejana? (b) Re ka ithuta’ng molaetšeng wa khomotšo woo Paulo a ilego a o botša ba bangwe?
14 Paulo o ile a emelela. A boeletša temošo yeo a neilego pejana, eupša e sego bjalo ka ge eka o be a re: ‘Ke le boditše.’ Go e na le moo, kamoo dilo di bego di direga ka gona ga bjale di be di bontšha gore nkabe ba ile ba mo theetša. Ke moka o ile a re: “Ke le kgopela gore le hlalale gobane ga go le o tee go lena yo a tlago go loba bophelo, eupša go tla loba feela sekepe.” (Dit. 27:21, 22) Mantšu ao a swanetše go ba a ile a homotša batheetši ba gagwe gakaakaang! Paulo le yena o swanetše go ba a ile a thabišwa kudu ke gore Jehofa o be a mo neile molaetša o bjalo wa kholofelo gore a o botše bao ba bego ba le ka sekepeng. Ke gabohlokwa gore re gopole gore Jehofa o na le taba le bophelo bja motho yo mongwe le yo mongwe. O tshwenyegile ka motho yo mongwe le yo mongwe. Moapostola Petro o ngwadile gore: “Jehofa . . . ga a rate gore go fedišwe le ge e le mang, eupša o rata gore bohle ba fihlelele boitsholo.” (2 Pet. 3:9) Ka gona, ruri go akgofile gore re katanele go botša batho ba bantši ka mo go ka kgonegago molaetša wa Jehofa wa kholofelo! Maphelo a batho ao a lego bohlokwa mahlong a Jehofa, a kotsing.
15 Go ka direga gore Paulo o be a dutše a nea bohlatse go ba bantši ka sekepeng mabapi le “kholofelo ya kholofetšo yeo e ilego ya dirwa ke Modimo.” (Ditiro 26:6; Bakol. 1:5) Ka ge bjale sekepe se be se tlo robega, Paulo o be a ka nea lebaka le le tiilego la go ba le kholofelo ya gore ba be ba tla phologa kotsi yeo e bego e batamela. O ile a re: “Bošegong bjo morongwa wa Modimo o ile a ema kgauswi le nna, e lego Modimo yo ke lego wa gagwe . . . , a re: ‘Se boife, Paulo. O swanetše go ema pele ga Kesara, gomme tseba gore Modimo ka botho o go neile bohle bao ba sesago le wena.’” Paulo o ile a ba kgothatša ka gore: “Ka gona hlalalang banna; gobane ke dumela Modimo gore go tla ba feela bjalo ka ge ke boditšwe. Lega go le bjalo, phefo e tla re lahlela khwiting ya lewatle sehlakahlakeng se sengwe.”—Dit. 27:23-26.
“Bohle ba Fihla Nageng ba Bolokegile” (Ditiro 27:27-44)
“A leboga Modimo pele ga bona ka moka.”—Ditiro 27:35
16, 17. (a) Paulo o ile a rapela tiragalong efe, gomme ka mafelelo afe? (b) Temošo ya Paulo e ile ya phethagala bjang?
16 Ka morago ga dibeke tše pedi tše di boifišago tšeo go tšona sekepe se bego se akgaakgwa ke phefo mo e ka bago monabo wa dikhilomithara tše 870, basesiši ba ile ba bona gore dilo di tla tloga di fetoga, mohlomongwe ka go kwa maphoto ao a bego a bethagana lebopong la kgauswi. Ba ile ba lahlela ditshetledi ka lewatleng go tšwa moseleng wa sekepe go dira gore se se ke sa gogolega le go dira gore nko ya sona e lebe nageng ge e ba go be go ka direga gore ba se iše lebopong. Ka nako yeo, basesiši ba ile ba leka go tšhaba ka sekepeng eupša bahlabani ba ba thibela go dira bjalo. Paulo o ile a botša tona ya madira le bahlabani gore: “Ka ntle le ge banna ba ba ka dula ka sekepeng, le ka se phologe.” Ka ge ga bjale sekepe se be se tsepame go se kae, Paulo o ile a kgothaletša bohle gore ba je, a ba kgonthišetša gape gore ba tla phologa. Ke moka Paulo “a leboga Modimo pele ga bona ka moka.” (Dit. 27:31, 35) Ka go rapela thapelo ye ya go leboga, Paulo o beetše Luka, Aristareko le Bakriste lehono mohlala. Na dithapelo tša gago tša phatlalatša di homotša ba bangwe le go ba kgothatša?
17 Ka morago ga thapelo ya Paulo, “ka moka ba hlalala gomme le bona ba ja.” (Dit. 27:36) Ka morago ga moo ba ile ba imolla sekepe ka go lahlela thoto ya korong ka lewatleng, ka go re’alo ba dira gore sekepe se sese godimo ga meetse a mantši ge se batamela lebopong. Ge e eba mosegare, basesiši ba ile ba kgaola ditshetledi, ba tlemolla ditlemo tša mahuduo moseleng wa sekepe ke moka ba phagamiša seila ya ka pele e le gore ba ka kgona go laola sekepe ge ba dutše ba se sesišetša nageng. Ke moka nko ya sekepe e ile ya tanywa, mohlomongwe mokgobong wa lešabašaba goba lerageng, gomme mosela wa sekepe wa pšhatlagana ka baka la maphoto ao a bego a o bethaganya. Bahlabani ba bangwe ba be ba nyaka go bolaya bagolegwa gore go se ke gwa ba le yo a tšhabago, eupša Juliase o ile a tsena ditaba gare a thibela seo. O ile a kgothaletša bohle gore ba ruthe goba ba phaphamale ba lebe lebopong. Seo Paulo a se boletšego e sa le pele se be se phethagetše—batho ka moka ba 276 ba phologile. Ee, “bohle ba [fihlile] nageng ba bolokegile.” Eupša ba be ba le kae?—Dit. 27:44.
“Botho bjo bo Fetago bjo bo Tlwaelegilego” (Ditiro 28:1-10)
18-20. Batho ba Melite ba ile ba bontšha bjang “botho bjo bo fetago bjo bo tlwaelegilego,” gona Modimo o ile a nea Paulo matla a go dira mohlolo ofe?
18 Go ile gwa hwetšagala gore baphologi ba ba be ba le sehlakahlakeng sa Melite ka borwa bja Sisilia. (Bona lepokisi leo le rego, “ Melite—Kae?” go letlakala 209.) Batho ba sehlakahlakeng seo bao ba bolelago leleme le šele ba ile ba ba bontšha “botho bjo bo fetago bjo bo tlwaelegilego.” (Dit. 28:2) Ba ile ba gotša mollo bakeng sa batho ba bašele bao ba bego ba fihlile lebopong la gabo bona ba kolobile e bile ba thothomela. Mollo wo o ile wa ba thuša gore ba ruthele go sa šetšwe go tonya le go na ga pula. Le gona mollo woo o ile wa dira gore go direge mohlolo.
19 Paulo o ile a tsenya letsogo thušong yeo ba bego ba e newa. O ile a topelela dikgong gomme a di bea godimo ga mollo. Ge a sa dira bjalo, noga ya marabe yeo e nago le mpholo e ile ya tšwa ya mo loma gomme ya itata seatleng sa gagwe. Batho ba Melite ba ile ba nagana gore ye e be e le kotlo yeo e tšwago go medimo. a
20 Batho ba lefelong leo bao ba bonego Paulo a longwa ke noga ba be nagana gore o be a tla ‘ruruga.’ Puku e nngwe ya ditšhupetšo e re lentšu la mathomong leo le hwetšwago mo ke “lentšu la tša kalafo.” Ga go makatše gore polelwana e bjalo e be e ka tla gabonolo ka monaganong wa “Luka ngaka e rategago.” (Dit. 28:6; Bakol. 4:14) Lega go le bjalo, Paulo o ile a hlohlora noga yeo ya mpholo gomme o be a se a gobala.
21. (a) Ke mehlala efe e mengwe ya dilo tšeo di hlalositšwego ka mo go nepagetšego yeo re e hwetšago karolong ye ya pego ya Luka? (b) Paulo o ile a dira mehlolo efe, gomme e ile ya kgoma batho ba Melite bjang?
21 Monna wa mohumi yo a bego a na le mašemo yo a bitšwago Pubulio o be a dula moo. Go ka dirego gore e be e le mohlankedi yo mogolo wa Roma gona moo Melite. Luka o mo hlalosa e le “tona ya sehlakahlakeng,” e lego sereto seo se ilego sa hwetšwa mengwalokgwarong e mebedi ya kua Melite. O ile a amogela Paulo le badirišani ba gagwe ka borutho ka matšatši a mararo. Lega go le bjalo, tatago Pubulio o be a babja. Le gona mo, Luka o hlalosa seemo sa tatago Pubulio ka mo go nepagetšego. O ngwadile gore monna yo “o be a robetše a swerwe ke letadi le tengkhwibidu,” a hlalosa tlwaa mohuta wa bolwetši bjoo. Paulo o ile a rapela, a bea monna yoo diatla ke moka a fola. Ba kgahlilwe kudu ke mohlolo wo, batho ba moo ba ile ba tliša balwetši ba bangwe gore ba fodišwe, gomme ba tliša dimpho bakeng sa go thuša Paulo le badirišani ba gagwe.—Dit. 28:7-10.
22. (a) Moporofesara yo mongwe o retile bjang pego ya Luka ya mabapi le leeto la ka lewatleng la go ya Roma? (b) Re tlo ahlaahla’ng kgaolong e latelago?
22 Karolo ya leeto le la Paulo la ka lewatleng yeo re e ahlaahlilego go fihla ga bjale e nepagetše kudu e bile ke ya therešo. Moporofesara yo mongwe o itše: “Pego ya Luka . . . etšwa pele e le e nngwe ya mengwalo yeo e kwagalago kudu tabeng ya go hlalosa dilo ka Beibeleng ka moka. Ditaba tša yona tša mabapi le basesiši ba dikepe ba lekgolong la pele la nywaga di nepagetše kudu gomme tsela yeo pego ye e bopago seswantšhokgopolo ka maemo a ka bohlabela bja Mediterranean e nepagetše kudu” moo e swanetšego go ba e be e theilwe pegong yeo motho a bego a ingwalela yona. Luka a ka ba a ngwadile dintlha tšeo ge a be a dutše a sepela le moapostola Paulo. Ge e ba go le bjalo, gona karolo e latelago ya leeto le e ile ya mo nea dilo tše dintši tšeo le tšona a bego a ka di ngwala. Go tla direga’ng ka Paulo ge yena le badirišani ba gagwe mafelelong ba fihla Roma? Anke re boneng.
a Taba ya gore batho bao ba be ba tseba ka dinoga tše bjalo, e bontšha gore dinoga tša marabe di be di le gona sehlakahlakeng se mehleng yeo. Mehleng yeno, dinoga tša marabe ga di sa le gona kua Melite. Phetogo yeo e ka ba e le ka baka la go fetoga ga boemo bja tikologo go theoša le nywagakgolo. Goba go oketšega ga badudi sehlakahlakeng seo go ka ba go fedišitše dinoga tša marabe.
