Eya go dikagare

Eya go lelokelelo la dikagare

DOMINICAN REPUBLIC

Tšhemo ya se-Creole sa Haiti

Tšhemo ya se-Creole sa Haiti

Go Thoma Modiro Tšhemong ya se-Creole sa Haiti

Batho ba tšhemong ya Sepanishi ba be ba arabela gabotse kudu. Lega go le bjalo, ge nako e dutše e tšwela pele, batho bao ba bolelago maleme a mangwe ba ile ba hudugela nageng ye gomme le bona ba arabela gabotse molaetšeng wa rena wo o neago kholofelo. Nageng ya kgauswi le ye ya Haiti, se-Creole sa Haiti ke sona se bolelwago kudu. Gaešita le ge ka dinako tše dingwe Dominican Republic e be e sa dirišane gabotse le Haiti, batho ba bantši bao ba šomago Dominican Republic ba tšwa Haiti, gomme ba oketšegile kudu nywageng ya morago bjale.

Ka nywaga e mentši, batho bao ba bolelago se-Creole sa Haiti bao ba thabelago molaetša wa therešo ba be ba romelwa diphuthegong tša Sepanishi gore ba thušwe moyeng. Lega go le bjalo, e le gore batho ba bjalo ba thušwe gabotse moyeng, ka 1993 Sehlopha se Bušago se ile sa laela lekala la Guadeloupe gore le romele babulamadibogo ba kgethegilego bao ba šomago tšhemong yeo e hlokometšwego ke lekala leo gore ba yo hlankela tšhemong ya se-Creole sa Haiti kua Dominican Republic. Barnabé le Germaine Biabiany e bile ba bangwe ba banyalani ba bararo bao ba ilego ba ithaopela go hudugela moo. Barnabé o re: “Mathomong re be re na le diporoutšha tše pedi feela ka se-Creole sa Haiti. Dikgatišo tše dingwe ka moka di be di le ka Sefora, ka gona re ile ra swanelwa ke go fetolela dikgatišo ka moka go tloga go Sefora go ya go se-Creole sa Haiti.”

Ka January 1996, go be go na le bagoeledi ba senyane kua Higüey le ba lesome kua Santo Domingo bao ba bego ba ikemišeditše go thekga sehlopha sa se-Creole sa Haiti. Ka gona metseng yeo ka bobedi go ile gwa thongwa dihlopha tšeo mafelelong e bilego diphuthego. Lega go le bjalo, diphuthego tšeo di ile tša se sa ba gona ka ge go be go bonala batho ba bantši ba Haiti ba be ba nyaka go ithuta Sepanishi gomme ba bona go le kaone gore ba ye diphuthegong tša Sepanishi. Barnabé o hlalosa gore: “Re ile ra ba le seboka le bana babo rena bao ba šomago Lefapheng la Tirelo, gomme phetho ya ba gore re tšwe re emišitše ka modiro tšhemong ya se-Creole sa Haiti.”

Tšhemo ya se-Creole sa Haiti e Šongwa Lefsa

Ka 2003, Sehlopha se Bušago se ile sa romela banyalani ba baromiwa e lego Dong le Gladys Bark go yo šoma tšhemo ya se-Creole sa Haiti kua Dominican Republic. Ba ile ba šoma tšhemo ya motseng wa Higüey nywaga e mebedi gomme ba thoma go bona mafelelo a mabotse. Ka June 1, 2005, go ile gwa hlongwa phuthego ya se-Creole sa Haiti. Dong Bark, Barnabé Biabiany le moromiwa yo mongwe yo a bitšwago Steven Rogers, ba ile ba sepela naga yeo ka moka ba sa lape ba šoma tšhemo ya se-Creole sa Haiti.

Modiro wa boboledi o ile wa tšwela pele gabotse, gomme gwa hlongwa diphuthego tše dingwe. Ka September 1, 2006, go ile gwa hlongwa tikologo ya mathomo ya se-Creole sa Haiti. Tikologo yeo e be e bopša ke diphuthego tše šupago le dihlopha tše pedi, gomme Barnabé Biabiany e le molebeledi wa tikologo.

Nywageng e latetšego, baromiwa ba bangwe ba oketšegilego ba ile ba romelwa Dominican Republic go yo šoma tšhemong ya se-Creole sa Haiti. Go oketša moo, baithaopi ba bangwe ba bantši ba ile ba tla go tlo thuša ba etšwa Canada, United States, Yuropa le dinageng tše dingwe. Sehlopha sa bana babo rena bao ba swanelegago se ile sa abelwa go ruta bana babo rena le dikgaetšedi ba go tšwa dinageng tše dingwe le ba lefelong leo leleme la se-Creole sa Haiti.

Batho ba bantši ba nagana gore ge motho yo a sa tšwego Haiti a tseba se-Creole sa Haiti go ra gore ke yo mongwe wa Dihlatse tša Jehofa

Taba ya gore bagoeledi ba bantši ba Dominican ba dira boiteko bja go ithuta se-Creole sa Haiti e tloga e kgoma dipelo tša batho bao ba tšwago Haiti. Gona bjale ge mogoeledi wa Dominican a hlalosetša motho wa Haiti therešo ya Beibele ka se-Creole sa Haiti, seo se fokotša go se kwane mo go ka bago go le gona gomme sa dira gore go be bonolo go bolela ka molaetša wa Mmušo. Bana babo rena ba bantši kudu ba ithutile leleme leo moo batho ba bantši ba naganago gore ge motho yo a sa tšwego Haiti a tseba se-Creole sa Haiti go ra gore ke yo mongwe wa Dihlatse tša Jehofa.

Go bontšha tsela yeo batho ba setšo se sengwe ba kgomegago ka yona ge re ba bontšha kgahlego, ela hloko phihlelo ya kgaetšedi wa mmulamadibogo wa kua Dominican yo a tsenego klase ya go ithuta se-Creole sa Haiti. Ge kgaetšedi yo a be a le bodireding, o ile a kopana le banyalani bao ba thabelago ba go tšwa Haiti. O ile a boela go bona e le gore a thome thuto ya Beibele. O re: “Ge ke fihla, ke ile ka dumediša mosadi wa gona ka go mo atla lerameng, ka ge ye e le tsela yeo basadi ba Dominican Republic ba tlwaetšego go dumedišana ka yona. Mosadi yoo o ile a thoma go lla. Ke ile ka mmotšiša gore: ‘Bothata ke’ng?’ Ke moka a re: ‘O motho wa mathomo wa go ntumediša ka go nkatla ga e sa le ke thoma go dula nageng ye.’”

Jehofa o šegofaditše go šoma ka thata ga bana babo rena tšhemong ye moo go feleleditšego ka koketšego e kgolo. Ka September 1, 2009, go be go na le diphuthego tše 23 le dihlopha tše 20 tša se-Creole sa Haiti, ka gona go ile gwa hlongwa tikologo ya bobedi. Palo ya bao ba bilego gona Segopotšong ka 2011 e bontšhitše gore go be go sa tlo ba le koketšego. Ka mohlala, bagoeledi ba 11 ba torotswaneng ya Río Limpio ba ile ba thabela go ba le batho ba 594 Segopotšong. Le gona ge go be go rulaganywa gore go be le Segopotšo toropong ya Las Yayas de Viajama, yeo go se nago bagoeledi, go ile gwa tla batho ba 170. Ka September 2011, go be go na le diphuthego tše 33 le dihlopha tše 21 tšhemong ya se-Creole sa Haiti. Ka go re’alo, go ile gwa hlongwa tikologo e nngwe ka 2012.

Lekala la Dominican Republic le la Haiti a šomile gotee go tlwaetša bana babo rena ba dinageng tše ka bobedi. Go ile gwa swarwa diklase tše hlano tša Sekolo sa Beibele sa Bana Babo Rena Bao ba Sego Lenyalong ka se-Creole sa Haiti gotee le diklase tše nne tša Sekolo sa Beibele sa Banyalani ba Bakriste.

Klase ya go ithuta se-Creole sa Haiti