1-6. Popia-po tyimwe tyilekesa okuti Onombangi mba Siovaa apeho vala apa veli vaivisa.

 OMONA umwe Ombangi ya Siovaa ukala ko Gana utiwa o Rebecca, apeho tyina aya kosikola mopasita yae utyinda-mo omikanda vipopia etyi tyili Mombimbiliya akaivise ava alongeswa navo. Tyina vaomba-po, wovola onomphitilo mbokupa oumbangi vana valongeswa navo. Pwaava Rebecca alongeswa navo, walongaisa-po-ale ovanyingi Ombimbiliya.

² Potyilongo tyimwe tyikala pokati komeva tyitiwa Madagascar tyili mo Africa, ovakokoli-ndyila vamwe vevali vaya monohika mbumwe mbuli kokule, vaenda onokilometulu 25 momutenya watokota. Oko yatyo venda, kuna ovanthu ovanyingi valongesa Ombimbiliya vesuka umwe notyili.

³ Onombangi vakala motyilongo tyitiwa Paraguai, velipakaila-mo Nonombangi vakala kovilongo vina 15, avatungu okambaluku vetyivile okukaivisa konondongi mbo Paraguai no mbo Paraná. Okambaluku oko katyinda ovanthu vekehika 12. Ovaivisi Vouhamba vena ombili, vaendela kokambaluku oko opo vakaivise oviwa ovipe Viouhamba monohika mbumwe ñgeno ankho mbehetavela-le okwenda-mo.

⁴ Onombangi mba Siovaa vakala ko Alasca vaundapa vali unene movilinga viokwivisa pokwenye. Mokonda pokwenye motyilongo omo mutokota, mwenda ovanthu ovanyingi vovilongo vielikalaila vakatala onohika mbotyilongo otyo. Onombangi mba Siovaa vakala motyilongo omo vatyinda omikanda viapitiywa momalaka omanyingi, avakatalama pana patalamena onombaluku. Pomuvo watyo opo, tupu kuna o aviyau imwe yeenda monohika mbumwe motyilongo otyo mbuli unene kokule, o aviyau oyo ikwatesako Onombangi mba Siovaa vakaivise oviwa ovipe konohika mbatyo oko, ko Aleúte, noko Atapasca, noko Tsimshian noko Tlingit.

⁵ Umwe utiwa o Larry ukala ko Texas mo Estados Unidos, wivisa apa akala mondywo yokukala vokwakulupa, novilema. Namphila  akala vala kotyipundi tyomalola mokonda yokwalemana, mahi ononthiki ambuho una ovilinga. Upopila vakwavo oviwa ovipe Viouhamba. Tyimwe apopia okuti tyina Ouhamba wa Huku wamahimbika okutumina pano pohi, ngwe makaenda-enda vali. — Isa. 35:5, 6.

⁶ Nthiki imwe, Onombangi mba Siovaa vakala motyilongo tyimwe tyitiwa Mianmar, vaendele ononthiki ononthatu pokwenda kotyonge, ankho vaendela kombaluku. Mokonda vesuka umwe nokwivisa oviwa ovipe, avatyindi omikanda vaavele vana mavaendela kumwe navo mombaluku. Apa ombaluku yamatalama, ovaivisi valupuka-mo avakaavaila ovanthu omikanda pokahika katyo opo, tyina vamakondoka, avavasi omunthu wavelama mombaluku nae avemwivisa.

7. Onomphitilo patyi ovafendi va Siovaa vaovola opo vape ovanthu oumbangi wayemba Kouhamba wa Huku, ya oityi vesuka vali natyo?

⁷ Ovipuka ovio twahipulula apa, vilekesa okuti mouye auho Onombangi mba Siovaa vena ombili, veli nokupa ovanthu ‘oumbangi waoya wayemba Kouhamba wa Huku.’ (Ovil. 28:23) Vaivisa umbo na umbo, no monondyila, no notelefone, tupu vahonekela ovanthu omikanda. Tyilinge veli metuku-tuku, tyilinge vaenda-enda, tyilinge tyina vaomba-po kovilinga, apeho vaovola omphitilo yokupa ovanthu oumbangi wayemba Kouhamba wa Huku. Pamwe tyiti umwe ou wivisa ñgaa ou wivisa ñgaa, mahi etyi vesuka natyo tyike vala — okwivisa oviwa ovipe kovanthu aveho vavasa. — Mat. 10:11.

8, 9. (a) Oityi tutila otyilinga etyi tyokwivisa Ouhamba mouye auho tyihuvisa? (b) Oityi tupondola okulipula, ya oityi nkhele twesukisa okunoñgonoka?

⁸ Noove ukahi nokutanga omukanda ou, okuti noove uumwe povanthu ovanyingi-nyingi ovaivisi Vouhamba veli movilongo vilamba po 235? Ine noove umwivisi, naina uli nokulinga otyilinga tyimwe otyinene tyokwivisa Ouhamba! Otyipuka ovilinga ovio vili nokulingwa mouye auho, tyotyili tyihuvisa unene. Namphila Onombangi mba Siovaa vena ovipuka ovinyingi vivetyika-tyika — okwiilikwa novatumini, nokumoneswa ononkhumbi — mahi veli umwe nokupa ovanthu oumbangi waoya wayemba Kouhamba wa Huku ovanthu vomihoko viatyo aviho.

⁹ Pahe upondola okulipula okuti: Omokonda yatyi otyilinga etyi tyokwivisa Ouhamba tyitwailako ngwe ovanyingi vetyiyele atee umwe na Satanasi utyiyele? Opo tukumbulule epulo olio, tukondokei kweetyi tyalingile ovalongwa vo tete va Sesusi, mokonda onthwe Nombangi mba Siovaa tuli vala nokulinga otyilinga ngwe vahimbika-le.

10. O motyilinga patyi Sesusi elipakele, ya oityi ankho ei tyayemba kotyilinga otyo?

¹⁰ Omuhindi watyo wewaneno Liovakwa-Kilisitu, Sesusi Kilisitu, mwene nae welipakele unene motyilinga tyokwivisa oviwa ovipe Viouhamba wa Huku. Otyo umwe vala tyali otyilinga ankho ehole vali unene. Nthiki imwe watile: “Ame ndyina okukapopia oviwa ovipe Viouhamba wa Huku no komapunda-umbo omakwavo, mokonda otyo natumwa.” (Luka 4:43) Sesusi ankho utyii okuti ukahi nokuhimbika otyilinga tyimwe ahamavitula aike. Pweetyi ehenenkhie watile, oviwa ovipe Viouhamba maviiviswa movanthu “vomihoko aviho.” (Malu. 13:10) Oñgeni otyo ankho matyilingwa, ya ovalie ankho mavetyilingi?

11. Otyilinga patyi otyinene Sesusi apele ovalongwa vae, ya oityi ankho matyivekwatesako?

¹¹ Etyi Sesusi atutiliswa amoneka kovalongwa vae, evepe otyilinga tyimwe otyinene eveti: “Onwe endei, kalongesei ovanthu vomihoko aviho valinge ovalongwa vange, amuvembatisala menyina lya Tate, no Liomona no liomphepo ikola. Velongesei vetavele ovipuka aviho nemutuma. Ame ndyina onwe ononthiki ambuho atee konthyulilo youye ou.” (Mat. 28:19, 20) Onondaka mbokwati “ame ndyina onwe,” mbulekesa okuti Sesusi ankho makwatesako ovalongwa vae motyilinga etyi tyokwivisa, tyokulongesa ovanthu valinge ovalongwa. Ovalongwa ankho mavesukisa umwe okukwateswako mokonda Sesusi watile ‘mavayalwa novanthu aveho.’ (Mat. 24:9) Novalongwa pahe ankho vetyii okuti pena ou mevekwatesako. Poola Sesusi maende no keulu wapopilile ovalongwa vae okuti mavapewa ononkhono nomphepo ikola avakala onombangi mbae “atee konohika mbokokule-kule kombanda yohi.” — Ovil. 1:8.

12. Omapulo patyi esukisa unene tupondola okulipula, ya omokonda yatyi tyesukisila okunoñgonoka omakumbululo?

¹² Tupondola hamwe atulipulu ñgaa: Okuti ovatumwa va Sesusi novalongwa vae ovakwavo vo tete vetyipakele-ko umwe otyilinga otyo? Okuti ovalongwa vana va Kilisitu ankho vehehi-ale, vatwaileko umwe okupa ovanthu oumbangi waoya wayemba Kouhamba wa Huku tyina ankho veyelwe? Okuti vakwatesilweko umwe na Sesusi no noandyu, nomphepo ikola ya Siovaa motyilinga otyo tyokulongesa ovanthu valinge ovalongwa? Omapulo oo, nomakwavo vali, akumbululwa Mombimbiliya, momukanda Ovilinga. Otyiwa umwe tunoñgonoke omakumbululo atyo. Omokonda yatyi? Omokonda Sesusi watile otyilinga otyo apele ovalongwa vae, matyitwalako “atee konthyulilo youye ou.” Naina otyilinga otyo, otyilinga tyimwe tyilingwa  novalongwa va Kilisitu aveho votyotyili, noonthwe umwe hono tuli kononthiki mbahulilila! Otyo onthwe tusukila unene novipuka viapopiwa momukanda Ovilinga.

13, 14. (a) Olie wahoneka omukanda Ovilinga, ya evi ahoneka wevipulile ku valie? (b) Oityi omukanda Ovilinga upopia?

¹³ Olie wahoneka omukanda Ovilinga? Omukanda watyo mwene Ovilinga kaupopi olie weuhoneka, mahi onondaka mbokweuhimbika mbulekesa okuti weuhoneka oyou wahoneka o Evandyeliu ya Luka. (Luka 1:1-4; Ovil. 1:1, 2) Nkhele tyo kohale, ovanthu vati wahoneka omukanda Ovilinga, o Luka “omuhakuli,” utyivila okuhipulula nawa ovipuka. (Kolo. 4:14) Omukanda Ovilinga upopia etyi tyamonekele mokweenda kwomanima 28, okuhimbikila apa Sesusi aya keulu menima 33, atee pomuvo omutumwa Paulu apakwa mokaleya mo Loma pahe okuya momanima 61. Luka mokwapopia-popia okuti “onthwe” twalingile tyongandi no tyongandi, ahati “ngwe” valingile, tyilekesa okuti povipuka ovinyingi viapopaiwa nae wali-po. (Ovil. 16:8-10; 20:5; 27:1) Mokutala Luka pokwovaulula nawa etyi mahoneka, wapulile ku Paulu no ku Mbalanambee, no ku Filipi, no kovanthu ovakwavo vali vapopiwa momukanda Ovilinga.

¹⁴ Oityi omukanda Ovilinga upopia? Mo Evandyeliu ya Luka, Luka wapopia-po ovipuka Sesusi apopaile neevi alingaile. Mahi momukanda Ovilinga, wapopia-mo ovipuka ovalanduli va Sesusi vapopaile neevi valingaile. Naina omukanda Ovilinga, upopia ovanthu vokwalingile otyilinga tyimwe otyinene, namphila ovanyingi puvo ankho vatalwa ngatyina ovanthu ‘vahatangele unene, ovanthu vehena-le apa velifwe.’ (Ovil. 4:13) Omukanda oo wafiminwa, monondaka vala mbehehi utupopila oñgeni ewaneno liovalanduli va Kilisitu liahimbika, neetyi liatwalako okukula. Omukanda oo tupu upopia oñgeni ovalanduli va Kilisitu vo tete vaivisile, no oñgeni ankho vatala otyilinga tyokwivisa. (Ovil. 4:31; 5:42) Upopia unene oñgeni omphepo ikola yakwatesileko ovanthu pokwivisa oviwa ovipe. (Ovil. 8:29, 39, 40; 13:1-3; 16:6; 18:24, 25) Utona unene okupopia etyi Ombimbiliya aiho ipopia, Ouhamba wa Huku maukalinga opo asukukise enyina lya Huku, neetyi oviwa ovipe Viouhamba viahahanene movilongo naapa umwe kwali ovanthu veviyele. — Ovil. 8:12; 19:8; 28:30, 31.

15. Oñgeni okulilongesa nawa omukanda Ovilinga matyikukwatesako?

¹⁵ Tyotyili okulilongesa umwe nawa omukanda Ovilinga, tyihambukiswa unene tupu tyipameka onthumbi yetu! Ine tusoka  umwe nawa otyipuka ankho ovalanduli vo tete va Kilisitu vakola omutima, nombili vali nayo movilinga viokwivisa, noonthwe matyitwavela ondundo. Matyitwavela ononkhono tuhetekele onthumbi vakwetu vo potyita tyo tete vali nayo. Okutyilinga otyo, matukala umwe nawa tyamaneka tufwisepo otyilinga tyetu ‘tyokwenda . . . tukalongese ovanthu valinge ovalongwa.’ Omukanda ou uli nokutanga ñgaa walingwa opo ukukwateseko okulilongesa omukanda Ovilinga, uunoñgonoke umwe nawa.

16. Ovipuka patyi vitatu omukanda ou walingilwa?

¹⁶ Omukanda ou walingilwa-tyi? Walingilwa ovipuka evi vitatu: (1) opo upameke onthumbi yetu mu Siovaa, tuyumbe-ko onthumbi yokuti makwatesako nomphepo yae ikola otyilinga etyi tyokwivisa Ouhamba, nokulongesa ovanthu valinge ovalongwa, (2) opo utwavele ondundo tuundape nombili movilinga viokwivisa, mokutalela kweetyi tyalingile ovalongwa vo tete va Kilisitu, (3) opo tukale nonthilo neongano lya Siovaa, na vana valulika ovilinga viokwivisa, no vokululika omawaneno.

17, 18. Oñgeni omukanda ou walingwa? Ovipuka patyi vili-mo mavikukwatesako pokulilongesa awike Ombimbiliya?

¹⁷ Oñgeni omukanda ou walingwa? Omukanda ou una ononthele etyinana. Ononthele ombo mbapolwa momukanda Ovilinga, tyati ei ipopia ovikapitulu vimwe, ei ipopia ovikapitulu vimwe. Kawalingilwe opo tulilongese ovelesikulu novelesikulu momukanda Ovilinga, mahi opala utukwateseko tulilongesile kovipuka ovinyingi viahonekwa-mo, nokulinga umwe etyi twelilongesa. Konthyimbi yokapitulu, kuna onondaka mbumwe mbupopia etyi okapitulu  akeho makapopi vali unene, tupu kuna onondaka mbumwe mbapolwa momukanda Ovilinga mambupopiwa mokapitulu katyo akeho.

¹⁸ Momukanda omu muna vali ovipuka ovikwavo mavikukwatesako tyina ulilongesa awike Ombimbiliya. Tyina ulilongesa evi viapopaiwa momukanda Ovilinga, otyo utala omalutalatu atyo omawa eli momukanda omu maekukwatesako okunoñgonoka nawa ovipuka viamonaikile viapopiwa. Ovikapitulu ovinyingi vina oukasa upotoyola nawa ovipuka viapopiwa-mo! Oukasa umwe upopia ovipuka vialingaile ovanthu vapopiwa Mombimbiliya vali nonthumbi noonthwe tupondola okuhetekela. Umwe upopia onohika, novipuka vialingailwe, noviso, novipuka ovikwavo vali viapopiwa momukanda Ovilinga.

19. Oityi pamwe-pamwe tuna okulipula opo tulinoñgonoke umwe nawa?

¹⁹ Omukanda ou upondola okukukwatesako olitale umwe nawa, olinoñgonoka. Tyilinge wahimbika-le kohale okwivisa Ouhamba, tyilinge wahimbika vala pehepano, otyiwa utie okala olitale nawa, oñgeni utala ovilinga viokwivisa, oityi upaka vali komutwe. (2 Kol. 13:5) Lipula okuti: ‘Na hono tyina ndyitala ovilinga evi viokwivisa, ndyityilwete umwe okuti vialumbanesa? (1 Kol. 7:29-31) Tyina ndyiivisa oviwa ovipe, ndyiivisa umwe nondyanga, ndyipopia umwe nonthumbi? (1 Tes. 1:5, 6) Ndyilikwatehila umwe ndyuundape unene movilinga evi viokwivisa, nokulongesa ovanthu valinge ovalongwa?’ — Kolo. 3:23.

20, 21. Oityi otyilinga etyi tuna-tyo tyalumbanesila? Oityi onthwe tuna okulinga?

²⁰ Ononthiki ambuho tusokei kotyilinga etyi otyinene tuna-tyo — tyokwivisa, nokulongesa ovanthu valinge ovalongwa. Kese onthiki, onthyulilo youye ou ili vali nokufwena-ko, ngwe yalumbana unene, otyo otyilinga etyi tyalumbanesila unene. Nkhele twali, kouye kakunekale ovanthu ovanyingi ngaava veli-ko hono vapondola okupeseka. Onthwe nkhele katutyii ovanthu veñgapi vomutima omuwa vapondola okutavela ondaka twivisa. (Ovil. 13:48) Mahi onthwe tuna otyilinga tyokukwatesako ovanthu vatyo ngoovo tyina nkhele liehenetake. — 1 Tim. 4:16.

²¹ Naina otyiwa tuhetekele ovaivisi vali-ko kohale ankho vata ombili ovilinga vya Huku. Lilongesa umwe nawa omukanda ou, ukupe ondundo wivise nombili, tyehena owoma. Omukanda ou ukwaavele ononkhono utwaleko okupa ovanthu ‘oumbangi waoya wayemba Kouhamba wa Huku.’ — Ovil. 28:23.