Okutauluka omutete

Okutauluka omutete wononthele

OKAPITULU 6

Sitevau “Omulume Ankho Huku Ehole, Una Ononkhono”

Sitevau “Omulume Ankho Huku Ehole, Una Ononkhono”

Sitevau waava oumbangi tyehena owoma Mombonge Onene

Okapitulu aka kapolwa momukanda Ovilinga 6:8–8:3

1-3. (a) Sitevau ankho uli motyitateka patyi tyitilisa owoma, mahi wakalele ñgeni? (b) Omapulo patyi matulilongesa?

 SITEVAU ankho uli mombonge. Omo yatyo ankho omondywo imwe onene, mokutala ili ponthele yondywo ya Huku mo Selusalei. Ankho muna ovalume vena 71 vepumphi. Ovanthu ovo Vombonge Onene, veliongiyile opo vakoyese Sitevau. Ovakoyesi ovo ankho ovanthu vamwe vankhimana, omanene atyo. Ankho vatomba umwe unene Sitevau omulanduli wa Sesusi. Wokwaongiya ovanthu ovo Mombonge Onene, Omunene-nakwa Kaifaa, una ankho wakalela-le komutwe Vombonge Onene yova Sundaa vokwaipaele Sesusi. Okuti Sitevau watilile owoma?

2 Pena otyipuka tyimwe ankho tyityatyo motyipala tya Sitevau pomuvo watyo opo. Ovakoyesi ankho vatala mwe “vakati-ko ñgaa otyipala tyae tyikahi ngo tyoandyu.” (Ovil. 6:15) Onoandyu mbutwala kovanthu ondaka ya Siovaa Huku. Otyo mbahatilila owoma, ya tyina mbutyilinga, mbuhiliya umwe nawa. Otyo ankho Sitevau ekahi. Novakoyesi vana ankho vemuyele avetyimono umwe. Omutyi apamena ahatili owoma?

3 Mokonda noonthwe tuvaumbili va Huku, okunoñgonoka epulo olio tyipondola okutukwatesako. Tupu otyiwa okunoñgonoka etyi tyatwaile Sitevau Mombonge ina. Oityi alingile opo aamene onthumbi yae mu Siovaa? Oñgeni onthwe tupondola okumuhetekela?

“Avahongiliya otyilongo” (Ovilinga 6:8-15)

4, 5. (a) Oityi tupopila okuti Sitevau ankho omunthu wesukisa unene mewaneno? (b) Onondaka mbokwati Sitevau “omulume ankho Huku ehole” ulinga ovipuka ovinene, mbuhanda okutiwi?

4 Twetyimona-le okuti Sitevau ankho una otyilinga tyimwe otyinene mewaneno liovanthu va Huku. Mokapitulu kokwalamba, twamona okuti Sitevau wali umwe povalume epandu-vali, ankho veliola omutima vakoyelwe novatumwa opo vakakwateseko vakwavo. Soka tyituhuvisa unene okunoñgonoka okuti Sitevau ankho omunthu wapewa ounongo na Siovaa, mahi nongootyo ankho weliola omutima. Omukanda Ovilinga 6:8, upopia okuti “ankho uli nokulinga omaelema” ngaa ankho alinga ovatumwa. Tupu upopia okuti Sitevau “omulume ankho Huku ehole, una ononkhono.” Otyo tyahanda okutiwi?

5 Ondaka yo Ngeleku yati “omulume ankho Huku ehole” tupu ipopia omunthu “ukahi nawa.” Mokutala, Sitevau ankho omunthu umwe uhole ovanthu, omunthu wonkhenda. Ovanthu ankho vemutehelela umwe nawa, mokonda ankho omunthu utyivila okupopia nawa. Ovanyingi puvo ankho vena onthumbi yokuti etyi alongesa otyili ya matyivekwatesako. Sitevau ankho ulinga ovipuka vimwe ovinene mokonda ononkhono mba Siovaa ombo mbumukwatesako. Otyo tyilekesa okuti Sitevau ankho uyeka ononkhono mba Huku mbumululike. Namphila Sitevau ankho etyivila okulinga ovipuka ovinyingi, mahi ankho kelipakeko. Omunkhima ankho uutwala noku Siovaa ya ankho uhanda okukwatesako ovanthu. Otyo yatyo, atyilingisisa umwe onondyale mbae, avehemuhande!

6-8. (a) Ovipuka patyi vivali Sitevau atendeleyilwe ya omokonda yatyi? (b) Oñgeni etyi tyalingile Sitevau tyipondola okukwatesako ovaumbili va Siovaa hono?

6 Nthiki imwe, ovalume vamwe avahimbika okutañgunisa Sitevau. Mahi avehemuvili mokonda pokupopia ankho omunongo umwe. a Mokonda ankho tyevenumanesa umwe unene, avahindila ovalume vamwe vemutendeleye. “Avahongiliya ovanthu,” novakulu novahoneki vovitumino, avemutwala umwe Mombonge Onene. (Ovil. 6:9-12) Vemutendeleyile ovipuka vivali: Vemuti watomba Huku, tupu watomba Mwisesi. Mahi oñgeni Sitevau akatiwa watomba Huku na Mwisesi?

7 Vokuyele Sitevau vemutendeleyile okuti watomba Huku mokonda tyatiwa wapopia omapita ondywo ya Huku ili mo Selusalei. (Ovil. 6:13) Tupu ankho vapopia okuti Sitevau watomba Mwisesi, mokonda tyatiwa upopia omapita Mwisesi noviso viavo. Ovipuka ovio ankho vemutendeya ovinene umwe, mokonda pomuvo pana, ondywo ya Huku Novitumino viapelwe Mwisesi, noviso vimwe vahindaile, kuvo ankho ovipuka vikola. Naina, kuvo Sitevau ankho uhiwa umwe okwipawa, mokonda yokwatendeleywa ovipuka ovio!

8 Mwene ovanthu vonongeleya okuhinda umwe omatutu vatendeleye ovaumbili va Huku, tyahimbikale kohale. Na hono umwe, vonongeleya ovo vahindila ovatumini opo vamonese emone Onombangi mba Siovaa. Oityi matulingi tyina ovanthu vetutendeleya? Tulilongesila ovipuka ovinyingi kweetyi tyalingile Sitevau.

Sitevau Waava Oumbangi Wayemba ku “Huku Womunkhima” (Ovilinga 7:1-53)

9, 10. Ovipuka patyi ovanthu vapopia viayemba kweevi Sitevau apopile Mombonge Onene, ya oityi onthwe twahapondola okulimbwa?

9 Ngeetyi tyapopiwa-le konthyimbi yokapitulu aka, etyi Sitevau ankho ekahi nokutendeleywa, ahiliya umwe lwoandyu. Kaifaa pahe apilukila kwe emupulu okuti: “Ovipuka ovio, ovio umwe?” (Ovil. 7:1) Sitevau pahe ahimbika okupopia!

10 Ovanthu vamwe vehole okupopia okuti, Sitevau wapopia umwe ovipuka ovinyingi, mahi kakumbululile-ale etyi atendeleywa. Tyalingile Sitevau, otyo umwe onthwe hono tulinga, pokwaamena oviwa ovipe. (1 Pet. 3:15) Wahalimbweko okuti, Sitevau ankho watendeleywa okuti watomba Huku, mokonda tyatiwa wapopia omapita ondywo ya Huku, tupu tyatiwa watomba Mwisesi, mokonda tyatiwa wapopia omapita Ovitumino vya Mwisesi. Sitevau pokuli nokupopia, apopi omivo vitatu viayemba kova Isilayeli. Ngwe etyi apopile ankho otyili umwe. Pahe matulilongesa omivo ovio aviho.

11, 12. (a) Ovipuka patyi Sitevau apopile viayemba ku Ambalayau? (b) Oityi tutila Sitevau walingile umwe nawa etyi apopia evi viayemba ku Susee?

11 Pomuvo wonohongoi. (Ovil. 7:1-16) Pokupopia, Sitevau wahimbikila umwe mu Ambalayau, mokonda ankho ova Sundaa oe valinga onthilo. Mokwapopia otyipuka otyo, Sitevau pahe apopi okuti Siovaa, “Huku womunkhima,” tete wamonekelele Ambalayau ko Mesopotamia. (Ovil. 7:2) Tyili, Ambalayau ankho ongendi Motyilongo Tyalaelwe. Pomuvo pana, tyati umwe oko ankho kwehena Ondywo ya Huku, tupu ankho kutupu Ovitumino Viapelwe Mwisesi. Naina, oukwatyili wovaumbili va Siovaa, kautei kondywo ya Huku, tupu kautei Kovitumino Viapelwe Mwisesi.

12 Ovanthu vana vatehelele Sitevau, tupu ankho valinga unene onthilo Susee, watukile mu Ambalayau. Mahi Sitevau pahe apopi okuti, ava ankho velikwai na Susee ankho vemuyele, avemulandesa. Namphila Susee alandesilwe, mahi Siovaa ngae ayeka umwe ayovole ova Isilayeli kondyala. Sitevau ankho utyii okuti Susee na Sesusi ankho vena ovipuka ovinyingi vielifwa, mahi ahapopi unene ovipuka ovio mokonda ankho uhanda ovanthu vana vakale omuvo omunyingi nokumutehelela.

13. Oityi tutila Sitevau walingile umwe nawa etyi apopia etyi tyalingaile Mwisesi, ya atyilekesa-tyi?

13 Pomuvo wa Mwisesi. (Ovil. 7:17-43) Sitevau walingile umwe nawa wapopile ovipuka ovinyingi viayemba ku Mwisesi, mokonda Mombonge ina ankho muna ova Sanduseu ovanyingi vahahande omikanda omikwavo vyo Mbimbiliya viahahonekelwe na Mwisesi. Hinangela okuti, Sitevau watendelenyinwe okuti watomba Mwisesi. Mahi otyipuka otyo vemutendelenyine omatutu. Mweetyi Sitevau apopia, walekesa umwe okuti ankho una onthilo na Mwisesi, Novitumino viatyo. (Ovil. 7:38) Sitevau tupu apopi okuti Mwisesi wayalelwe novanthu ankho ahanda umwe okuyovola. Etyi Mwisesi ena omanima 40 ovanthu vemuyalele. Etyi pakalamba vali omanima 40, ovanthu ovo avehetavela umwe etyi ankho ekahi nokuvehongolela. b Etyi Sitevau apopia ngootyo, walekesa okuti ovanthu vaanya-anyale ehimbwe Huku etyi akoyele ovanthu vamwe opo vevekalele komutwe.

14. Etyi Sitevau melongomona liae apopia Mwisesi, otyipuka otyo atyikwatesako ovanthu okunoñgonoka-tyi?

14 Sitevau tupu apopila ovanthu okuti Mwisesi wapopile okuti mo Isilayeli ankho mamuya omuuli ukahi ngae. Omuuli watyo oo Mwisesi apopile olie? Oñgeni ankho matambulwa? Sitevau pokupopia, ehetyipopi liwa mahi eketyipopia vala pokumanuhula. Apopi otyipuka otyikwavo tyesukisa unene: Tyokuti etyi Mwisesi amona otyinkhondo tyitema, Siovaa apopi nae, eheke lina aliatele alikala eheke likola. Anoñgonoka okuti kese eheke lipondola okukala eheke likola ngeheke lina Mwisesi aliatele. Ngootyo, okuti tuna vala okufendela Siovaa pomphangu ike, ngeetyi ankho ovanthu kohale valinga ko Selusalei? Otyo matutale.

15, 16. (a) Omokonda yatyi Sitevau alingile umwe nawa etyi apopia ekaka liefendelo? (b) Oityi Sitevau melongomona liae apopila ondywo ya Huku yatungilwe na Salomau?

15 Ekaka liefendelo, nondywo ya Huku. (Ovil. 7:44-50) Sitevau wahinangelesile Vomombonge okuti etyi ondywo ya Huku ko Selusalei yehenetungwe, Huku wapopilile Mwisesi atunge ekaka litavelwa okutyindwa omu ovanthu ankho mavemufendela. Pahe apa ankho petupu-ale vali omunthu umutesa onkhango yokuti ondywo ya Huku ankho onene vali kekaka lina, ngwe Mwisesi yatyo omo umwe alingilile ovilinga vya Huku.

16 Etyi Salomau atunga ondywo ya Huku mo Selusalei, melikwambelo alingile wapopile otyipuka tyimwe tyina esilivilo enene. Pahe Sitevau etyi eli nokupopia, apopi otyipuka tyelifwa neetyi tyapopile Salomau, ati: “Omukulami Huku Omunene kakala-le monondywo mbatungwa komavoko.” (Ovil. 7:48; 2 Ehi. 6:18) Otyo tyilekesa okuti Siovaa ketei komphangu imwe opo alinge etyi ahanda. Opo naina, omokonda yatyi ovaumbili vae ankho vasokela okuti efendelo liotyotyili litei kondywo yatungwa novanthu? Sitevau pahe pokumanuhula, apopi onondaka mbumwe ononene mbapopilwe nomuuli Isaiya, ati: “Eulu otyipundi tyange tyoutumini, ohi otyiliatelo tyonomphai mbange. Ondywo patyi mamunthungila? O Siovaa wetyipopia. Omphangu yange yokupululukilwa ili-pi? Enkhanya liange lialinga ovipuka ovio aviho, ine hatyo?” — Ovil. 7:49, 50; Isa. 66:1, 2.

17. Oñgeni etyi Sitevau apopile melongomona liae (a) tyahololola omatutu a vana ankho vemutendeleya? (b) tyalekesa umwe nawa okuti ovanthu vana ankho vemuhunga vala?

17 Mokwatala elongomona lya Sitevau, kutavela okuti wapopile umwe nounongo mokwakembulula ovanthu vana ankho vemutendeleya? Sitevau etyi alinga ngootyo walekesa okuti Siovaa kakakatela movitumino nomoviso, mahi wapola pokati ya mokweenda kwomuvo upilulula ovipuka opo alinge etyi ahanda. Vana ankho vesuka vala nondywo ya Huku mo Selusalei, nokoviso vituka Kovitumino vya Mwisesi, ankho kavanoñgonoka omokonda yatyi Siovaa apakelako Ovitumino neetyi ondywo yae yatungilwa! Etyi Sitevau apopile melongomona liae atyeeta epulo eli: Omunthu una onthilo Novitumino nondywo ya Huku ñgeno hatyiwa vali etavele ovitumino vya Siovaa? Sitevau wetyivilile umwe okuliamena kovanthu vana ankho vemutendeleya, mokonda ankho ulikwatehila opo etavele Siovaa.

18. Oñgeni tupondola okuhetekela Sitevau?

18 Sitevau ankho wii nawa Ovihonekwa. Oityi onthwe hono tulilongesila-ko? Tulilongesila-ko okuti noonthwe twesukisa okulilongesa nawa Ondaka ya Huku ‘tutyivile okuundapa nawa nondaka yotyili.’ (2 Tim. 2:15) Tupu tulilongesila-ko okuti tuna okupopia nonthilo novanthu ngeetyi tyalingile Sitevau. Namphila ovanthu ankho vemutehelela ovakalavi unene, mahi apopi ovipuka vetavela. Tupu Sitevau walekesa umwe okuti una onthilo, mokonda etyi apopia navo weveti ovo tate. (Ovil. 7:2) Noonthwe tyina tupopila ovanthu ondaka ya Huku ‘tuna okutyilinga nomapole nonthilo onene.’ — 1 Pet. 3:15.

19. Oityi Sitevau apopilile Vomombonge Onene tyehena owoma?

19 Mahi, onthwe katuyeke-po okupopila ovanthu Ondaka ya Huku mokonda vala hamwe vapondola okunumana, tupu katuveholeka okuti ouye uno Siovaa meuhanyeko. Sitevau nae otyo umwe alingile ngootyo. Tyili ankho utyeete umwe okuti ovanthu vana ekahi nokupopila Mombonge ina ankho kavesukile-ale. Mahi kononkhono mba Huku amanuhula umwe elongomona liae tyehena owoma, apopi okuti ovanthu vana ankho vekahi vala ngovakwaukulu vavo vehetavelele Susee, na Mwisesi novauli ovakwavo Siovaa atumaine. (Ovil. 7:51-53) Soka, ovakoyesi vana Vombonge Onene ovo umwe vaipaele Mesiya, una Mwisesi novauli ovakwavo vapopile okuti meya. Naina, ovanthu ovo valiatelele umwe Kovitumino vya Mwisesi!

“Tatekulu Sesusi, Tambula Omphepo Yange” (Ovilinga 7:54–8:3)

“Etyi veiva ovipuka ovio, atyivetomo komutima, avahimbika okukweka omayo tyina vemutala.” — Ovilinga 7:54

20, 21. Vombonge Onene vakalele ñgeni etyi veiva etyi tyapopia Sitevau, ya oñgeni Siovaa emupamekele?

20 Etyi Sitevau apopile atyinumanesa unene ovakoyesi vomombonge ina. Avanumana umwe unene avahimbika okukweka omayo. Sitevau etyimono umwe okuti ovanthu vana kamavemwetehilamo okankhenda, ngeetyi valingile-ale avaipaa Sesusi.

21 Sitevau ankho wesukisa umwe okupamekwa opo etyivile okukoleleya. Apamekwa unene etyi amona omunkhima wa Huku na Sesusi utai kokulio kwa Tate yae. Etyi Sitevau ekahi nokuvepopila etyi amona memonekelo, ovakoyesi ovo avelipate komakutwi! Oityi valingila ngootyo? Vanumana mokonda vahinangela etyi Sesusi evepopilile okuti oe Mesiya ya mavemumono upumphi kokulio kwa Tate yae. (Malu. 14:62) Etyi Sitevau amona, tyalekesile umwe nawa okuti etyi tyapopile Sesusi otyili. Vombonge oyo ovo-ale vaipaele Mesiya! Aveho avaundumukila ku Sitevau, avemutyopa-tyopa nomamanya atee ankhia. c

22, 23. Oñgeni ononkhia mba Sitevau mbelifwa no mba Sesusi, ya omokonda yatyi ovalanduli va Sesusi vapondola okukala neyumba-nthumbi ngo lya Sitevau?

22 Sitevau nae wankhile umwe ngeetyi tyankhile Sesusi. Wankhile umwe tyina ombembwa nonthumbi mu Siovaa, tupu aiti Siovaa aevele vana vokwemwiipaa. Ngwe wapopile okuti: “Tatekulu Sesusi, tambula omphepo yange.” Mokutala wapopia ngootyo mokonda nkhele ankho weete Omona wa Huku uli ponthele ya Tate yae. Tyili, Sitevau ankho wii umwe onondaka mbupameka Sesusi apopile etyi ati: “Ame, ame tutilo, ame mwenyo.” (Swau 11:25) Pahe Sitevau elikwambela ku Huku, apopi nondaka yakaluluka okuti: “Siovaa, wehevevele onombei mbonkhali ei.” Etyi Sitevau amana umwe okupopia onondaka ombo, ankhi. — Ovil. 7:59, 60.

23 Sitevau oe watetekelele okwiipawa povalanduli va Kilisitu. (Tala okakasa kati: “ Sitevau Waipaelwe Mokonda Ankho Omulanduli wa Kilisitu?”) Mahi Sitevau haeko wahulilileko okwiipawa. Mononthiki mbuno, ovanyingi Ponombangi mba Siovaa, vehole okwiipawa novanthu vonongeleya, novatumini, novanthu ovakwavo veveyele. Mahi nongootyo vekahi umwe nga Sitevau, vetupu owoma. Sesusi pahe Ohamba keulu, ukahi nokutumina. Natyike matyimutyiki okututilisa ovalanduli vae vokwankhia. — Swau 5:28, 29.

24. Oityi Saulu alingile pononkhia mba Sitevau, ya oityi ahalimbwilwe tyalingile omulume una ankho una eyumba-nthumbi?

24 Umwe ankho ulipo tyina Sitevau ekahi nokwiipawa, omukwendye umwe utiwa o Saulu. Saulu yatyo oo oe umwe ankho ukahi nokuhohiya ovanthu opo vaipae Sitevau. Atee umwe esala nokuyunga ovikutu vya vana vaipaele Sitevau. Etyi pakala, Saulu ahimbika okumonesa ononkhumbi ovanthu va Huku. Mahi Saulu kalimbilwe ononkhia mba Sitevau. Etyi Sitevau elikwatehila, atyikwatesako ovalanduli ovanyingi va Kilisitu okukoleleya tyina ankho vamoneswa ononkhumbi. Saulu etyi pahe pakala, elivele umwe unene okwahohiyile ononkhia mba Sitevau. (Ovil. 22:20) Namphila Saulu akwatehileko ovanthu vaipaele Sitevau, mahi konyima apopi okuti: “Ankho ndyilinga Huku omutomba, ndyihukaisa ovanthu vae, nonondunge ankho ndyitupu.” (1 Tim. 1:13) Tyotyili, Paulu kalimbwilwe Sitevau nelongomona lina alingile monthiki ina. Momalongomona amwe novipuka vimwe Paulu ahonaikile, wapopilemo ovipuka Sitevau apopile melongomona liae. (Ovil. 7:48; 17:24; Hemb. 9:24) Etyi pakala, Paulu elilongesila unene keyumba-nthumbi lya Sitevau, omulume “omulume ankho huku ehole, una ononkhono.” Mahi pahe tyili-po otyetyi: Okuti noonthwe matulingi ngeetyi tyalingile Sitevau?

a Vamwe po vokumuyele, ankho “Ovondywo Yokufendela yo Vokwayovoka.” Tyipondola hamwe vakwatelwe nova Loma, konyima avayovoka. Okuti hatyo hamwe ankho vali ovapika avahulu kefendelo liova Sundaa. Vamwe ankho ovo ko Silisia, ngeetyi tyali Saulu woko Talusu. Ombimbiliya kaipopi ine Saulu nae wali povanthu voko Silisia vehetyivilile okukumbulula Sitevau.

b Melongomona Sitevau alingile, wapopile ovipuka vimwe viahavasiwa vali momikanda omikwavo vyo Mbimbiliya. Tyimwe apopile ovipuka Mwisesi alongesilwe mo Isitu, nomanima ankho ena-o etyi atunda mo Isitu, nomanima akala kotyilongo tyo Mindiyaa.

c Mokutala Ombonge Onene, otyitumino tyokwiipaa ovanthu ankho kayetyipelwe. (Swau 18:31) Tyilinge otyo ine hatyoko, Sitevau mokutala waipaelwe vala novanthu ankho vanumana unene mahi vehetyipelwe-ale novatumini.