1-3. (a) Olie Paulu akoyele alinge mundyila yae, ya ngwe ankho ukahi ñgeni? (b) Oityi matulilongesa mokapitulu aka?

 TYINA Paulu ankho eli moungendi wae wa vali, uli nokukwata momatapalo ahaviukile-ale, ankho uli nokutala unene momukwendye umwe ena-e. Omukwendye watyo oo olie? O Timotiu. Timotiu nkhele ankho omukwendye, tyipondola ankho una vala omanima 20. Oungendi una, Timotiu ankho uli umwe nokumutwala kokule. Tyina vakati umwe ñgana kwatya, onthiki onkhwavo, ovilongo vyo Lisitala no Ikoniu, pahe ankho kavimoneka umwe vali. Oityi ankho vakevelela? Paulu ankho utyii okuti mavakala novitateka ovinyingi moungendi wavo, mokonda pahe oo ankho oungendi wae wa vali. Pahe Timotiu ankho malingi ñgeni?

² Paulu ankho uyumba onthumbi Timotiu. Mahi mokutala Timotiu ankho keliyumbu-ale onthumbi. Ovipuka viaendaile na Paulu, viemukalesile nonthumbi yokuti ankho usukisa umwe omunthu maende nae moungendi wae. Paulu ankho utyii okuti opo afwisepo nawa otyilinga tyokukatalelapo vakwavo nokuvepameka, ankho tyesukisa okulingwa novanthu velikwata-po, vata umwe ombili otyilinga otyo. Oityi Paulu ankho asokela ngootyo? Tyipondola tyemusokesile ngootyo, omokonda yeetyi veliyapukile na Mbalanambee.

³ Mokapitulu aka, matulilongesa etyi tupondola okulinga tyina twehelivilile na vakwetu. Tupu matutale omokonda yatyi Paulu akoyelele Timotiu ende nae, atunoñgonoka vali nawa otyilinga otyinene tyilingwa novatalelipo vomawaneno mononthiki mbuno.

4. Etyi Paulu asoka okulinga oungendi wae wa vali, ankho uhanda okukalinga-tyi?

⁴ Mokapitulu kokwalamba, twamona oñgeni ovakulu vamwe vekwana, okuti o Paulu, o Mbalanambee, o Sunda, o Sila, vapamekele ewaneno lioko Andiokiya, etyi vevepopila etyi tyasoka ovakulu tyayemba kokupita ekwendye. Pahe Paulu konyima oityi alingile? Wapopilile Mbalanambee valinge oungendi, emuti: “Pahe tukondoke, twende tukatale vakwetu momapunda-umbo aeho twapopile ondaka ya Siovaa, tukevetale veli ñgeni.” (Ovil. 15:36) Paulu hakuti ankho uhanda vala okwenda-ko mokonda yokweveivaluka. Omukanda Ovilinga upopia umwe nawa etyi ankho Paulu ahanda okukalinga-ko moungendi wae wa vali. Tyo tete, ankho uhanda okutwalako okupopila vakwavo ovipuka viapopiwa nononkhalamutwe mbovanthu va Huku. (Ovil. 16:4) Tya vali, mokonda Paulu ankho omutalelipo womawaneno, etyi ankho ahanda umwe okupameka vakwavo momawaneno, opo vapame motyili. (Loma 1:11, 12) Oñgeni hono eongano lya Siovaa lilinga etyi ankho tyilinga ovatumwa vokohale?

5. Oñgeni hono Ononkhalamutwe mbo Nombangi valulika omawaneno, nokweepameka?

⁵ Mononthiki mbuno, Kilisitu ukahi nokuhongolela omawaneno aeho, pokati ko Nonkhalamutwe mbo Nombangi mba Siovaa. Pahe opo Ononkhalamutwe mbo Nombangi vetyivile okupameka ovanthu va Siovaa mouye auho, vevetuma omikanda, nokuvelingila omaliongiyo. Ononkhalamutwe mbo Nombangi mba Siovaa, tupu vatuma ovatalelipo vomawaneno, vakatalelepo Onombangi otyo vevepameka. Tupu Ononkhalamutwe mbo Nombangi ovo vanaka ovakulu vomawaneno vena ovituwa oviwa, vakale ovatalelipo vomawaneno.

6, 7. Oityi ovatalelipo vomawaneno valinga pokutalelapo omawaneno?

⁶ Mononthiki mbuno, etyi ovatalelipo vomawaneno vesuka umwe natyo, okupameka aveho momawaneno vatalelapo. Mahi oñgeni vetyilinga? Valinga umwe ngeetyi ankho tyilinga ovalongwa va Sesusi vokohale, nga Paulu. Paulu wapopilile mukwavo nae ankho omutalelipo womawaneno okuti: “Popia ondaka; lipaka umwe motyilinga otyo nondyanga no pononthiki onongwa no pononthiki mbepwiya; viyula, popia umwe, londola, mahi tyilinga tyapwa elundo,  nounongo wokulongesa. . . . Linga umwe ovilinga viomwiivisi.” — 2 Tim. 4:2, 5.

⁷ Ngeetyi tyapopia onondaka ombu, ovatalelipo vomawaneno novakai vavo, vaundapa novaivisi momawaneno vatalelapo movilinga viokwivisa. Ovakulu ovo vaundapa unene movilinga viokwivisa, valongesa nawa, otyipuka tyikwatesako aveho mewaneno. (Loma 12:11; 2 Tim. 2:15) Vokuundapa movilinga ovio, vehole unene ovanthu. Otyilinga otyo vetyilinga nomutima auho, ngatyilema-lema umwe, valinga umwe ononkhono, ya pamwe vekehika kovilongo vina viepwiya okwenda-ko. (Fili. 2:3, 4) Ovatalelipo vomawaneno, vapameka unene ovanthu va Huku, mokuvelingila omalongomona apameka apolwa Mondaka ya Huku. Aveho momawaneno, tyina vatala ovituwa oviwa viovatalelipo vomawaneno vapolako ouwa, avahetekela okulinga ngavo. — Hemb. 13:7.

8. Etyi Paulu apopila Mbalanambee okuti twende tukatale vakwetu, Mbalanambee akala ñgeni?

⁸ Mbalanambee etyi eiva etyi apopilwa na Paulu, etavela, ‘vakatale vakwavo.’ (Ovil. 15:36) Aveho vevali, vaundapalele kumwe. Kovilongo venda novanthu vakavasa-ko vevei umwe nawa. (Ovil. 13:2–14:28) Ankho tyimoneka nawa okuti ngoti oungendi wavo maweende umwe nawa. Mahi apamoneka otyitateka tyimwe. Ovilinga 15:37 utyipopia okuti: “Ou Mbalanambee ankho wahanda vende na Swau, ou vati o Maluku.” Mbalanambee tyokwenda na Maluku hakuti ankho wetyisoka vala. Ankho “wahanda” umwe okwenda na Maluku moungendi wavo mokonda wetyipaka umwe komutima.

9. Oityi Paulu ehetavelele Mbalanambee etyi ankho asoka okwenda na Maluku?

⁹ Paulu ehetavela umwe otyipuka otyo Mbalanambee apopia. Oityi ehetavelelele? Ombimbiliya yati: “Paulu ankho kahandele vaye na [Maluku], mokonda wevesile-po etyi vali ko Pafilia ehevelandula movilinga.” (Ovil. 15:38) Maluku waile umwe novo Paulu na Mbalanambee moungendi wavo wo tete woumisionaliu, mahi ahakala-le navo ehimbwe, evesi-po. (Ovil. 12:25; 13:13) Konthyimbi umwe vala, etyi ankho nkhele veli ko Pafilia, soka Maluku asi-po ovilinga, akondoka keumbo ko Selusalei. Ombimbiliya kaipopi oityi Maluku akondokela keumbo, mahi mokutala Paulu wasokele okuti Maluku kesukile-ale novilinga vya Huku.

10. Oityi ovo Paulu na Mbalanambee vatañguninine, ya akutuku-tyi?

 ¹⁰ Nongootyo, Mbalanambee ati ngaliti pano, mandyiende na Maluku. Mahi Paulu ehetavela umwe otyipuka otyo tyasoka Mbalanambee. Omukanda Ovilinga 15:39 wati: “Apeliponwa umwe tyokutañguna, aveliyapuka.” Mbalanambee ati hityilingwa, atyindi-po Maluku, avai nokotyilongo atyitilwa, tyitiwa o Sipele. Paulu nae ai nondyila yae. Ombimbiliya yati: “Paulu aholovona-po Sila, etyi vewaneno lyo oko vemupakula kokankhenda okanene ka Siovaa, pahe avaende.” (Ovil. 15:40) Ovo Paulu na Sila ‘avakwate mo Silia avakaya no ko Silisia otyo vapameka omawaneno.’ — Ovil. 15:41.

11. Oityi matyitukwatesako okweevela mukwetu wetulinga otyipuka tyimwe tyetunumanesa?

¹¹ Otyipuka otyo tyaendele novo Paulu na Mbalanambee, tyituhinangelesa okuti onthwe tuvakwankhali. Ovo Paulu na Mbalanambee ankho vatumwa umwe nononkhalamutwe. Mokutala Paulu nae konyima akala umwe pononkhalamutwe mbovanthu va Huku. Mahi pahe potyitateka etyi tya Maluku, mokonda ovo Paulu na Mbalanambee ovakwankhali, ovipuka aviahaende nawa. Mahi pahe okuti ankho mavayeke otyitateka otyo atyinyono oupanga wavo? Namphila ovo Paulu na Mbalanambee ankho ovakwankhali, mahi ankho veliola omutima, ya ankho valinga umwe ovipuka ngeetyi tyilinga Kilisitu. Etyi pakala, ovo Paulu na Mbalanambee avelievela, ngeetyi tyilinga-le ovanthu va Huku. (Efe. 4:1-3) Soka etyi pakala, ovo Paulu na Maluku avaundapa vali aveho movilinga vya Siovaa. a — Kolo. 4:10.

12. Oityi ovakulu vomawaneno velilongesila kovo Paulu na Mbalanambee?

¹² Hakuti ovo Paulu na Mbalanambee ankho pahe vakalela vala okutañguna. Mbalanambee ankho omunthu wotyali, una okankhenda. Otyo tutyii umwe nawa, mokonda ovatumwa ankho kavemwiihana okuti o Susee, mahi vemulukile okuti o Mbalanambee, tyihangununa okuti “Omona Wokukengelela.” (Ovil. 4:36) Paulu nae ankho omunthu wolwembia, uhole ovanthu. (1 Tes. 2:7, 8) Ovakulu vomawaneno novatalelipo vomawaneno, mavalekesa okuti vahetekela ovo Paulu na Mbalanambee putyina veliola omutima, avakala nonthilo novakulu vakwavo vewaneno, novanthu aveho mewaneno. — 1 Pet. 5:2, 3.

13, 14. (a) Timotiu ankho olie, ya oñgeni velinoñgonoka na Paulu? (b) Oityi tyakwatesileko Paulu okunoñgonoka okuti Timotiu ankho omukwendye wafwapo? (c) Timotiu wapelwe otyilinga patyi?

¹³ Etyi Paulu alinga oungendi wae wa vali woumisionaliu, akwate mo Ngalasiya, ankho muna omawaneno. Etyi atunda omo, “pahe ekehika ko Ndelembe, akaya noko Lisitala.” Tala vali etyi Ombimbiliya ipopia. Yati: “Oko avasi-ko omulongwa umwe ankho utiwa o Timotiu, omona womukai umwe omutaveli, omu Sundaa, he yatyo ankho omu Ngeleku.” — Ovil. 16:1. b

¹⁴ Mokutala, Paulu wanoñgonokele ombunga ya Timotiu moungendi wae wo tete, motyilongo ankho mukala Timotiu, menima 47 P.K. Etyi palamba omanima evali aa etatu tundee apa velinoñgonoka, pahe mougendi wae wa vali, Paulu etyimono umwe okuti Timotiu ankho wafwapo apewe ovilinga, mokonda vakwavo mewaneno ‘ankho vemupopia nawa.’ Hamo Lisitala vala Timotiu ankho apopiwa nawa. Ombimbiliya ipopia okuti atee umwe voko Ikoniu, ankho paendwa onokilometulu 30 okutunda mo Ndelembe, ankho vemupopia nawa. (Ovil. 16:2) Kehongolelo liononkhono mba Huku, ovakulu vewaneno avaavela Timotiu otyilinga tyimwe otyinene, okukala omutalelipo womawaneno, akakwateseko ovo Paulu na Sila. — Ovil. 16:3.

15, 16. Oityi Timotiu ankho apopilwa nawa na vakwavo?

¹⁵ Oityi tyakwatesileko Timotiu, apopiwa umwe nawa namphila ankho omukwendye vala? Okuti omokonda ankho omunongo, una olupe oluwa, ya ankho uvila okulinga ovipuka ovinyingi? Ovipuka ngoovio, ovio vali ovanthu vamona komunthu. Omuuli Samuwele, nae nthiki imwe watokelele umwe meliva olio liokutala vala kolupe. Mahi Siovaa emupopila okuti: “Huku katale ngeetyi omunthu atala; omunthu utala kolupe mahi Siovaa utala mokati komutima.” (1 Sam. 16:7) Naina, Timotiu ankho kapopiwa nawa na vakwavo mokonda ankho omuwa, mahi ankho upopiwa nawa mokonda ankho una onondunge, una omutima omuwa.

¹⁶ Etyi pakala omanima amwe, Paulu apopi ovituwa oviwa Timotiu ankho ena-vio. Paulu wapopia umwe okuti Timotiu ankho omunthu wafwapo, uta ombili ovilinga vya Huku tupu ankho uvihole unene. (Fili. 2:20-22) Timotiu tupu ankho wiiwe okuti una “eyumba-nthumbi liehe-liomaandambeyo.” — 2 Tim. 1:5.

17. Oñgeni hono ovakwendye vahetekela Timotiu?

 ¹⁷ Mononthiki mbuno, ovakwendye ovanyingi vahetekela Timotiu tyina vakala novituwa vihambukiswa Huku. Okulinga ngootyo, valinga enyina ewa ku Siovaa, tupu vapopiwa nawa na vakwavo namphila nkhele ovana vala. (Omih. 22:1; 1 Tim. 4:15) Ovakwendye ovo valinga umwe ononkhono vahalinge ovipuka vinyona oupanga wavo na Siovaa. (Ovii. 26:4) Tyina valinga ngootyo, ovakwendye ovo vapondola okupewa ovilinga mewaneno, ngeetyi Timotiu apelwe ovilinga. Tyina vakala ovaivisi, avelipakula ku Siovaa avambatisalwa, otyo tyihambukiswa unene omapanga avo, novohe vehole Siovaa!

18. (a) Elao patyi ovo Paulu na Timotiu vali nalio? (b) Oñgeni omawaneno ayambelwe?

¹⁸ Paulu na Timotiu vaundapele aveho omanima omanyingi. Mokonda ankho ovatalelipo vomawaneno, ankho vafwisapo umwe nawa ovilinga vatumwa nononkhalamutwe mbovanthu va Huku. Ombimbiliya yapopia okuti: “Tyina pahe venda vekwete momapunda-umbo omo, otyo vevepopila vetavele etyi ovatumwa novakulu ko Selusalei vatola.” (Ovil. 16:4) Mokutala, ovanthu momawaneno ankho vetavela umwe etyi vapopilwa novatumwa novakulu ko Selusalei. Ya mokonda ankho vetavela, “omawaneno atwalako okupama metavelo, otyo kuyawisa nthiki na nthiki.” — Ovil. 16:5.

19, 20. Omokonda yatyi ovanthu va Huku vena ‘okutavela ku vana vevelulika’?

¹⁹ Mononthiki mbuno, tyina Onombangi mba Siovaa ‘vetavela vana vevelulika,’ vayambwa unene. (Hemb. 13:17) Mokonda ouye uno uhungi konthyulilo, otyiwa ovanthu va Huku vatwaleko okulia onkhuta yopasipilitu tupewa ‘nomupika omukwatyili, walunguka.’ (Mat. 24:45; 1 Kol. 7:29-31) Okulia onkhuta yopasipilitu, matyitukwatesako atwahasiliswa nonkhako youye uno. — Tia. 1:27.

²⁰ Ononkhalamutwe mbo Nombangi mba Siovaa, novatalelipo vomawaneno ovakwankhali, ngeetyi ovo Paulu na Mbalanambee, na Maluku, novakwavo vali ankho ovakwankhali. (Loma 5:12; Tia. 3:2) Mahi ovakulu ovo vayumbwa umwe onthumbi mokonda valinga etyi Ondaka ya Huku ipopia, tupu valinga etyi ankho tyilinga ovatumwa vokohale. (2 Tim. 1:13, 14) Otyo omawaneno apamena, otyo eliyawisa.