1. Oungendi patyi ankho Jona ena okulinga, iya oñgeni ankho elitehelela tyina ehungi kokuhika?

JONA wali nomuvo omunyingi wokusoka. Walingilile oungendi omule wono kilometu 800, okuenda pohi tyafuile paendwa ohanyi ine tyilambapo. Tete, ankho tyesukisa okuholovona ondyila, onthyupi vali nokuapama, nokuenda okukuata monomphunda nokutauluka omalongi. Tupu ankho tyesukisa okuteta Omaluhandya omanene oko Silia, okuyauka onondongi ononene ngetyi o Eufrate, nokuovola apa malalela momapundaumbo nomaumbo, o Silia, no Mesopotâmia, no Asilia. Ononthiki otyo mbulamba, Jona otyo asoka kotyilongo atumwa pahe tyikahi popepi, ankho atila unene owoma​—o Ninive.

2. Oñgeni Jeova alongesa Jona opo etavele otyilinga emupa?

² Jona ankho utyii okuti, kapondola okukondoka, akahateka otyilinga apewa. Ankho tete otyo ahetekelele okulinga. Ngetyi tuetyimona mokapitulu kokualamba, Jeova noumphua-lundo walongesa Jona, nomphepo onene melunga, nokuaeta ombisi onene komahuvihiso opo imuhupise. Konyima yononthiki ononthatu, Jona akahandyelwa kondye yelunga nomuenyo. Mokonda yovipuka ovio amona, Jona akala omulume una onthilo na Huku nokutavela.​—Jonas kapitulu 1, 2.

3. Otyituwa patyi Jeova alongesa Jona, iya nkhele pena epulo patyi?

³ Etyi Jeova atuma Jona otyikando tyavali okuenda ko Ninive, omuuli etavela elipake mondyila okulinga oungendi  omule okuenda nokoutundilo. (Tanga Jonas 3:1-3.) Okuti wayekele okulongwa na Jeova tyipilulule onkhalelo yae yokusoka? Mongeleka, Jeova wemulekesile okankhenda, okumuhupisa ahankhila momeva, nokuhemuhitisa mokonda youmphuki, nokumuavela omphitilo yavali opo alinge otyilinga emupa. Konyima yotyo, okuti Jona welilongesile okukala nokankhenda navakuavo? Ovanthu ovakuankhali pamwe tyivepuiya unene okulilongesa okukala nokankhenda navakuavo. Tutalei oityi tupondola okulilongesila kononkhono Jona alinga.

4, 5. Omokonda yatyi Jeova apopila okuti o Ninive “epundaumbo enene,” iya otyo tyitulongesa tyi konthele yae?

⁴ Jona ankho katale o Ninive ngetyi Jeova eitala. Ombimbiliya yati: “Ku Huku o Ninive ankho epundaumbo enene.” (Jonas 3:3) Ehipululo lia Jona lipopia okuti Jeova wapopia ovikando vitatu okuti “Ninive epundaumbo enene.” (Jonas 1:2; 3:2; 4:11)  Omokonda yatyi ku Jeova epundaumbo olio enene, nokuakolela?

⁵ O Ninive ankho onkhulu, epundaumbo liotete, pomapundaumbo Nirode atungile konyima Yombila Onene. Epundaumbo limwe liahandyuka, ankho muakutikinya omapundaumbo omakuavo omatutu. Okutunda nthele imwe alo onthele onkhuavo ankho paendwa ononthiki ononthatu. (Gên. 10:11; Jonas 3:3) Tyotyili, Ninive ankho epundaumbo liankhimana, lina onondyuo ononene mbokufendela, novimato viaya peulu no nondyuo ononkhuavo. Mahi ku Jeova Huku povipuka ovio natyike tyakolela. Etyi ankho esuka vali natyo ovanthu. O Ninive ankho ina ovanthu ovanyingi. Namphila ovanthu ovo ankho valinga unene ovivi pomuvo opo, mahi Jeova ankho wesuka navo. Jeova uhole unene ovanthu, nokuhanda kese munthu elivele, nokulilongesa okulinga etyi tyaviuka.

6. (a) Omokonda yatyi Jona avasa o Ninive monkhalelo itilisa owoma? (Tupu tala okatoi.) (b) Oityi tulilongesila ku Jona movilinga viae viokuivisa ankho alinga nombili?

⁶ Etyi Jona anyingila mo Ninive, ankho muna ovanthu valamba po 120.000, otyilongo otyo atyikala omphangu itilisa unene owoma. * Jona waenda onthiki aiho, okunyingila motyilongo otyo movanthu ovanyingi, tyafuile okuovola omphangu ongwa apa mahimbikila okupopia onondaka mbae. Oñgeni mapopi novanthu ovo? Okuti ankho utyivila okupopia elaka liova Asilia? Ine hamwe Jeova wemulongesa okupopia elaka olio komahuviso? Katutyii. Tyipondola Jona wapopila onondaka mbae melaka lio Hebreu ataindya omupitiyi opo apopile ova Ninive. Tyilinge otyo ine hatyo, mahi etyi twii okuti onondaka mbae kambahambukisilwe ovanthu. Okuti: “Kuakamba vala ononthiki omakwi ekuana, o Ninive maihanyuapo.” (Jonas 3:4) Tyihena owoma Jona wa wana-wana okupopia onondaka ombo. Pokulinga ngotyo, Jona wakala nomutima wakola, nekolelo, ovituwa Ovakristau hono vesukisa unene.

7, 8. (a) Oñgeni ovanthu valinga etyi veiva onondaka mba Jona? (b) Oityi ohamba yoko Ninive yalinga etyi yeiva onondaka mba Jona?

 ⁷ Jona etavelwa nova Ninive. Tyotyili, ankho welifuiika nawa okukevelela okuti ovanthu kamavetavela nokumuluisa. Mahi, apamoneka otyipuka ankho ahakevela. Ovanthu vemutavela! Onondaka mbae ambuliyandyana motyilongo ngotupia. Palamba vala katutu epundaumbo aliho alihimbika okupopia eulo liokukoyesa liapopiwa na Jona. (Tanga Jonas 3:5.) Tyilinge vokuahepa ine vokuamona, ovanene, novatutu, ovakuendye no vokuakulupa, aveho avelivele. Avakala tyahali. Pakala vala katutu onondaka mbo ambuhiki kohamba.

⁸ Ohamba nayo aitili owoma etyi yeiva onondaka mba Jona. Atundu kotyipundi tyouhamba, alulumo ovikutu viouhamba, avale ovikutu ngo viovanthu vakuavo alo umwe “apumphama metwe.” Kumwe “novanene” vae, avalingi otyitumino ankho tyipopila ovanthu otyilongo atyiho valie okuleveka, ngetyi ankho vahimbikale mokonda yokuatila owoma. Atumu ovanthu aveho vavale omalila, alo umwe ovinyama vatekula. * Ohamba nokueliola omutima aimbuka okuti ovanthu vavelwa onombei mokonda yokulinga ovivi. Walekesa okuti una ekevelo liokuti etyi ovanthu velivela matyitulisa onyengo ya Huku wotyotyili, ohamba yati: “Hamwe Huku . . . utulisa onyengo yae, opo tuhankhie.”​—Jonas 3:6-9.

9. Oñgeni ovanthu vomphata vehole okupopia o Ninive, mahi oñgeni tutyii okuti ovanthu ovo kavapopi otyili?

⁹ Ovanthu vamwe vomphata kavetavela okuti ova Ninive vapilulukile liwa ngotyo. Ovanongo vamwe konthele Yombimbiliya, vapopia okuti omapiluluko oo kaelikuatele nonkhalelo yovanthu vokohale, voviso nokuhetavela. Mahi, etyi palamba omanima omanyingi Jesus Kristu wapopile konthele yova Ninive velivela. (Tanga Mateus 12:41.) Jesus ankho wii nawa etyi ankho ekahi nokupopia, mokonda wetyimuene etyi ekahi keulu. (João 8:57, 58) Onthwe katupondola okusoka okuti ovanthu kamavelivele, namphila vamoneka ngatyina valinga unene ovivi. Jeova oe vala utala etyi tyikahi momitima viovanthu.

10, 11. (a) Oñgeni Jeova alinga etyi ova Ninive velivela? (b) Omokonda yatyi tupondola okukalela nonthumbi yokuti omakoyeso a Jeova aviuka?

¹⁰ Oñgeni Jeova atala ova Ninive vokuelivela? Konyima Jona wahoneka okuti: “Huku yotyotyili watala ovilinga viavo, amono okuti velikondola konondyila mbavo onombi. Moluotyo, Huku yotyotyili elikondola okueta ehanyauno ankho ahanda okuveetela, ehelieta vali.”​—Jonas 3:10.

¹¹ Okuti otyo tyilekesa okuti ankho Jeova wapengesa etyi ahanda okueta ehanyauno olio ko Ninive? Au. Ombimbiliya yapopia okuti Jeova omuviuki. (Tanga Deuteronômio 32:4.) Ouviuki wa Jeova wemutyilika vala okuetela ova Ninive ehanyauno. Watala etyi ovanthu velivela, amono okuti ankho katyesukisile vali okueta ehanyauno. Oo ankho omuvo wokulekesa okankhenda.

12, 13. (a) Oñgeni Jeova alekesa okuti wapepuka omutima, nokuapola pokati, nokuna okankhenda? (b) Omokonda yatyi eulo lia Jeova kaliaponyene?

¹² Jeova welikalela na Huku uhetavela, nokuhesuku novanthu, wepuilisa, uhole okupopiwa no nonkhalamutwe mbonongeleya. Anthi, Jeova wapepuka omutima, nokuapola pokati, nokuna okankhenda. Tyina ahanda okueta ehanyauno tete utuma ovanthu vae opo valondole, mokonda uhanda ovanthu velivele ngetyi tyalingile ova Ninive, okulivela avapilulula omienyo viavo. (Eze. 33:11) Jeova wapopilile omuuli wae Jeremia okuti: “Apeho tyina namapopila elongo limwe ine ouhamba okuti mandyiutukulako, nokuliteyako, nokulihanyako, iya elongo olio alilivele, aliyekepo ovivi, naame himaeta ehanyauno ankho nahanda okueta.”​—Jer. 18:7, 8.

¹³ Okuti eulo lia Jona ankho likemba? Au. Wafuisapo ehando liae liokulondola. Elondolo olio ankho liakolela unene mokonda ova Ninive ankho valinga unene ovivi, mahi aveviyekepo. Inkha ova Ninive vakondokele vali movivi viavo, Huku ñgeno wevekoyesa. Konyima otyo umwe alingile.​—Sof. 2:13-15.

14. Oñgeni Jona akala etyi Jeova alingila okankhenda ova Ninive?

¹⁴ Oñgeni Jona akala etyi Jeova ahaetele ehanyauno apopile? Ombimbiliya yati: “Otyo tyanumanesa unene Jona, akala nonyengo onene.” (Jonas 4:1) Jona alo umwe melikuambelo wapopia ngoti uhanda okukoyesa Wepondolo aliho! Jona ati ankho hahevali nakalele keumbo, motyilongo tyange. Apopi okuti ankho utyiyale okuti Jeova kamaeta ehanyauno ko va Ninive, ati otyo potete akahatekele noko Tarsi. Iya moluotyo aiti opo ankhie, ati  hahe vali okunkhia tyipona okukala nomuenyo.​—Tanga Jonas 4:2, 3.

15. (a) Oityi hamwe tyanumanesile Jona? (b) Oityi Jeova alinga omuuli wae wanumana?

¹⁵ Oityi ankho Jona ahahandele? Katutyii nawa oityi ankho Jona asoka, mahi etyi twii, okuti Jona waivisile onondaka mbekoyeso kovanthu aveho mo Ninive. Avetavela etyi apopia. Iya pahe ehanyauno kaliesukisile vali. Okuti ankho watila owoma okupenyua ine okutombwa novauli ononkhembi? Tyilinge otyo ine hatyo, Jona kahambukililwe okankhenda ka Jeova ine ovanthu velivela. Anthi, tyafuile ankho wanumana unene, nokuhena vali okankhenda, nokuakala nomalityindailo. Mahi, nongotyo, Huku wokankhenda okanene ankho nkhele weete okuti momutima womulume oo wanumana ankho muna otyiwa. Moluotyo, Jeova kemukoyesile, mahi wemulinga epulo limwe ewa, liati: “Okuti tyaviuka ove unumane?” (Jonas 4:4) Okuti Jona wakumbululile? Ombimbiliya kaityipopi.

16. Omononkhalelo patyi vamwe vehetavela Huku, iya oityi tulilongesila kongeleka ya Jona?

¹⁶ Tyapepuka okukoyesa otyituwa tya Jona, mahi tuna okuhinangela okuti katyipuiya ovanthu ovakuankhali okunumana na Huku. Vamwe vetavela okuti Jeova upondola okutala otyiponga matyiya, ine upondola okueta ekoyeso lio nondingavivi, ine utyii onalupi maeta onthyulilo youye uno wovivi tyina nkhele yeheneye. Ongeleka ya Jona itulongesa okuti tyina tusoka okuti etyi Jeova Huku alinga katyaviukile, apeho tyilekesa okuti onthwe tuesukisa okupilulula omalusoke etu​—Jeova haeko.

17, 18. (a) Oityi Jona alinga etyi atunda mo Ninive? (b) Oñgeni ehuviso Jeova alinga liolunthanga liakalesile Jona?

¹⁷ Nokuanumana, omuuli watunda ko Ninive, ahaende nokeumbo liae, aende noko nomphunda mbukahi koutundilo, kuna ankho apondola okutalela otyilongo. Watunga ekaka, ngamo akala otyo akevelela nokutala ko Ninive. Tyafuile ankho ukevelela okutala ehanyauno lio Ninive. Oñgeni Jeova malongesa omulume oo wahahande okulekesa okankhenda?

¹⁸ Monthiki onkhuavo, Jeova wamenesa olunthanga. Jona wapindukapo amono olunthanga olo ankho luna omafo omanthanda, ankho lueta vali okahi tyipona ekaka liae. Otyo atyimuhambukiswa. “Jona ahambukwa unene” mokonda yolunthanga, hamwe ankho usoka okuti ehuviso olio elekeso liokuti Jeova  wemupanda nokumuavela ononkhano onongwa. Mahi, Jeova ankho kahande vala okumutepulula komutenya nokonyengo yae. Ankho uhanda okuhika komutima wa Jona. Ngotyo, Jeova aetako etiva limwe alikukutisa olunthanga olo. Konyima aetako “omphepo yatokota itundilila koutundilo,” iya mokonda yomutenya, Jona ahande ‘okuambuka’. Anumana vali unene aiti ku Huku opo ankhie.​—Jonas 4:6-8.

19, 20. Oñgeni Jeova apula Jona konthele yolunthanga?

¹⁹ Jeova apulu vali Jona inkha tyaviuka anumane mokonda yolunthanga luakukuta. Jona ahalekesa okuti welivela, mahi weliamena okuti: “Tyaviuka ndyinumane alo ndyipeleye okunkhia.” Pahe ankho tyayandyuluka nawa Jeova emulekese etyi ahanda okumulongesa.​—Jonas 4:9.

²⁰ Huku apulu Jona okuti, omuuli wanumana mokonda yolunthanga luakukuta, ankho luekula vala kounthiki, mahi Jona ehelutuikile nokuluyunga. Iya Huku amanuhula okuti: “Ame hipondola okukala nonkhenda no Ninive muna ovanthu valamba  po 120.000 vehei okulio kuavo nokumbili kuavo, novinyama ovinyingi vikahimo?”​—Jonas 4:10, 11. *

21. (a) Oityi Jeova alinga opo alongese Jona? (b) Oñgeni etyi tyaenda na Jona tyitukuatesako okulitala nawa etyi tuatuwa?

²¹ Wetyimona oñgeni Jeova emulongesa nawa? Jona ankho kalingile natyike opo olunthanga lukule. Tupu, Jeova ankho oe ondyivi-ndyivi yomuenyo wova Ninive nokuvetekula ngetyi alinga ovipuka aviho vina omuenyo. Oñgeni Jona ankho apondola okuhumba vali olunthanga tyipona ovanthu 120.000 mo Ninive novinyama ankho vatekula? Okuti ankho hamokonda wakala nelungavi? Anthi, ankho Jona wakala vali nonkhenda nolunthanga, mokonda lumutyilika komutenya. Okuti onyengo yae nova Ninive ankho hamokonda vala yelungavi, ehando evi liokuhahande okutombwa nokulekesa okuti ankho waviukisa? Ehipululo lia Jona litulongesa okukala ovanthu votyali. Inkha katulunguka nonthwe tupondola okukala nelungavi. Tupandula unene Jeova utulongesa noumphua-lundo okukala vali nokankhenda, nokuevela, nokuhaundapela ondyambi, ngetyi ekahi!

22. (a) Oñgeni Jona akala etyi alongeswa na Jeova konthele yokukala nokankhenda? (b) Onondonga patyi tuesukisa okulilongesa?

²² Tupondola okulipula okuti: Jona una etyi elilongesila kuotyo? Konthyulilo yomukanda wa Jona kuna epulo lia Jeova lihakumbululilwe. Vamwe vehole okupopia omapita omokonda yatyi Jona ahakumbululile epulo olio. Mahi tyotyili, ekumbululo opo likahi. Ekumbululo omukanda watyo. Ehipululo lilekesa okuti Jona oe muene wahoneka omukanda una enyina liae. Nkhele soka komuuli, pahe ukahi nawa motyilongo tyae wapumphama, uhoneka onondaka ombu. Tala omuuli, pahe wakulupa, nomunongo vali nokueliola omutima, ukahi nokuliyava mokonda yovipuka alinga, tyina ahoneka oviponyo viae, netyi ehetavelele, nokuakala nonkhango nokuhakalele nokankhenda. Tyimoneka nawa okuti Jona welilongesila unene kuetyi alongeswa nawa na Jeova. Welilongesa okukala nokankhenda. Okuti nonthwe matulilongesilako?​—Tanga Mateus 5:7.