1, 2. (a) Ovilinga patyi Rute ankho alinga? (b) Ovipuka patyi oviwa Rute elilongesila Kovitumino via Huku no kovanthu vae?

RUTE waikila konongolo ponthele yonthumbo yo sevata aongiya ehimama nokupupulula. Kukahi nokuwiwila momapia o Mbelei, iya ovaundapi ovanyingi vekahi nokuenda no kombundi yepundaumbo etutu likahi kombanda yotyipunda. Olutu lwa Rute lukahi nokuihama mokonda yokuehimama nokuundapa, okupolelela komuhuka. Nongotyo, nkhele utualako nokuundapa, okutyopa nomupii omakunkhu osevata. Mahi, wahambukwa mokonda ovilinga viae viaenda nawa, tyipona etyi ankho akevelela.

² Okuti ovipuka mavipiluluka komuhikuena oo omuhepe? Ngetyi tuetyimona mokapitulu kokualamba, ankho epanga enene lia inaivi, Noemi, aane okuti mavatualako okukala nae, nokufenda Jeova, Huku ya Noemi. Ovahepe ovo vevali ankho vatunda ko Moabe okuenda ko Mbelei, iya Rute ankho omu Moabe etyiivi okuti Ovitumino via Jeova vikahi nokukuatesako vana vahepa mo Isilayeli, okukutikinyamo onongendi. Iya pahe ankho upondola okutala ovanthu va Jeova, valandula ovitumino viae nokutavela etyi vilongesa, okulinga ovipuka nouwa-tima, tyehika unene komitima wae.

3, 4. (a) Oñgeni Boasi apameka Rute? (b) Oñgeni ongeleka ya Rute ipondola okutukuatesako mouye uno wovitateka vionombongo?

³ Povanthu ovo umwe ankho o Boasi, omulume umwe omuhona, hekulu yomapia muna ankho Rute ekahi nokupupulula. Monthiki oyo wamuene Rute, akala nokankhenda nae ngatyina omona wae. Rute wahambukilwe unene tyina asoka konondaka onongwa apopilwa okumupandula mokonda yetyi ekahi nokutekula omukulukai Noemi, nokuaholovona okuholama mombuelo yomavava a Huku yotyotyili, Jeova.​—Tanga Rute 2:11-14.

⁴ Mahi nongotyo, tyipondola Rute ankho wasukalala nomuenyo wae komutwe. Mokonda ankho omuenda, nokuahepa,  nokuhena omulume, novana, oñgeni ankho apondola okulitekula nokutekula Noemi komanima o komutwe? Okuti okupupulula matyituuka? Iya olie memutekula tyina amakulupa? Inkha wasokele kovipuka ovio katyapengele. Hono mouye uno wovitateka vionombongo, ovanyingi vena otyiho ngotyo. Okulilongesa oñgeni ekolelo lia Rute liemukuatesileko okulamba ovitateka ovio, matutale ovipuka ovinyingi tupondola okumuhetekela.

5, 6. (a)  Oñgeni ovilinga via Rute viaenda nawa etyi akapupulula mepia lia Boasi? (b) Oñgeni Noemi akala etyi amona Rute?

⁵ Etyi Rute amana okutyopa, aongiya o sevata, wetyimona okuti wapupulula ongelo ituuka okambwe ine ononeka 14. Tyipondola Rute wakutila osevata oyo pomulele, elituikiyo aende no ko Mbelei tyina kuhimbika okuwiwila.​—Rute 2:17.

⁶ Noemi ahambukwa unene etyi amona omukwekai wae onthyolwe, tyafuile wakala tyahuva etyi amona epunda enene lio sevata Rute aeta. Mokonda Rute tupu ankho waetelela okulia apewa na Boasi ankho kwo vaundapi vae, ovakai ovo vevali avali okulia oko. Noemi emupulu okuti: “Opi wakapupululile hono iya opi wakaundapele? Una wekulingila okankhenda akanenwe.” (Rute 2:19) Noemi ankho ukahi nokutala nawa Rute waetelela okulia okunyingi etyimono okuti kuna omunthu walinga otyali omuhikuena oo omuhepe.

7, 8. (a) Noemi wamona okuti onkhenda ka Boasi katuka kulie, iya omokonda yatyi? (b) Oñgeni Rute alekesa oluembia luotyotyili ku inaivi?

⁷ Vevali avahimbika okutomphola, iya Rute apopila Noemi konthele yoñgeni Boasi emulingila okankhenda. Nokuahambukwa Noemi ati: “Jeova apendwe uhayekelepo oluembia lwae olunene ena no vokuna omuenyo no vokuankhia.” (Rute 2:20) Watala okankhenda ka Boasi ngatyina katunda ku Jeova, una ulunda ovaumbili vae vakale notyali, nokulaa okuyamba vana valingila vakuavo okankhenda. *​—Tanga Provérbios 19:17.

⁸ Noemi aavela ondundo Rute etavele otyali alingilwa na Boasi tyokupupulula momapia ae popepi novahikuena vomeumbo liae opo ahalewe novateyi. Rute etavela elondolo olio. Tupu “atualako okukala na inaivi.” (Rute 2:22, 23) Alo apa tuamona  otyituwa otyiwa tya Rute​—oluembia luotyotyili. Ongeleka ya Rute itulunda okulipula inkha tuhole umwe ombunga yetu, nokukuatesako vana tuhole nokuveavela etyi vesukisa. Jeova kalimbwa vana valekesa oluembia olo.

9. Oityi tulilongesila ku Noemi na Rute konthele yombunga?

⁹ Okuti Rute na Noemi ankho ombunga? Ovanthu vapopia okuti ombunga, otyina vala ohe, nomukai, novana, no vo inanthu, novohe mbuale, ine ovakuavo vali, ngotyo oyo ombunga “yotyotyili.” Mahi ongeleka ya Rute na Noemi ituhinangelesa okuti ovaumbili va Jeova vapondola okukala nokankhenda noluembia, nokulekesa okuti alo umwe tyina ombunga ihehi vesukisa okukala ovanthu velihole nokuyakula ovaenda noluembia nokankhenda. Ove upanda ombunga yove? Jesus wahinangelesa ovalanduli vae okuti ewaneno lio Vakristau likala ombunga pala vana vehena.​—Mar. 10:29, 30.

10. Omonkhalelo patyi Noemi ankho ahanda okukuatesako Rute?

¹⁰ Rute watualako okupupulula mepia lia Boasi okuhimbikila pokuteya osevata mohanyi ya Tyikukutu alo pokuteya otiliku mu Pepo Linene. Onohanyi mbukahi nokuenda, ya Noemi utualako nokusoka oityi malingi omukuekai wae. Tyina nkhele vekahi ko Moabe, Noemi ankho usoka okuti kametyivili okukuatesako Ruti okuvasa omulume omukuavo. (Rute 1:11-13) Mahi pahe uhimbika okusoka monkhalelo yelikalela. Apopila Rute okuti: “Mona wange ñgeno hikuovolela omphangu yokupululukwa, opo ukale nawa?” (Rute 3:1) Pononthiki opo, ovohe ankho ovo vaovolela ovana vavo una mavelipe nae, iya Rute wakala omona wa Noemi. Ankho uhandela Rute “omphangu yokupululukwa”, otyo epamo, neameno, vituka kokukala neumbo nomulume. Mahi oityi Noemi apondola okulinga?

11, 12. (a) Etyi Noemi apopia okuti Boasi “omuyovoli wetu,” oityi apopia konthele Yotyitumino tya Huku? (b) Oityi Rute alinga etyi apakeluamo na inaivi?

¹¹ Monthiki yotete Rute atumbula Boasi, Noemi ati: “Omulume oo ombunga yetu. Oe, o umwe povayovoli vetu.” (Rute 2:20) Otyo tyihangununa tyi? Ovitumino via Huku ankho viakutikinya okutekula onombunga, tyina vahepa ine vahiwapo  natyina vavasiwa novitateka. Inkha omukai wasiwapo tyihena ovana, ankho tyimunumanesa vali mokonda enyina liomulume wae nomalumono kavitualako okukala mombunga yae. Mahi Ovitumino via Huku ankho viyeka omukai anepwe na una velilandula nomulume wae. Ngotyo upondola okutyita omona omphinga mayungu omalumono ombunga iya enyina lio wokuankhia alitualako. *​—Deut. 25:5-7.

¹² Noemi asoko etyi Rute malingi. Tupondola okusoka ku Rute utala nokuahuva momaiho a inaivi tyina emupopila. Tyafuile ankho Ovitumino novituwa vio Isilayeli ankho Ruti kevii nawa. Mahi mokonda ankho uhole unene Noemi atehelela nawa atyiho emupopila. Etyi Noemi apopila Rute tyafuile ankho ketyinoñgonokele nawa ine tyikundisa, mahi wetavela etyi emupopila. Nomutima weliola, ati: “Mandyilingi atyiho wamphopila.”​—Rute 3:5.

13. Oityi tupondola okulilongesila ku Rute konthele yokutavela etyi ovakulu vapopia? (Tupu tala Jó 12:12.)

¹³ Pamwe tyipuiya ovakuendye okutehelela etyi vapakeluamo novakulu ovanongo. Ovakuendye vapondola okusoka okuti ovakulu kavetyivili okunoñgonoka ovitateka viavo. Ongeleka ya Rute ituhinangelesa okuti okutehelela ounongo wovakulu  vetuhole nokutuhandela otyiwa tyieta ouwa. (Tanga Salmo 71:17, 18.) Mahi onondonga patyi Noemi emupopila, iya okuti etyi Rute etavela tyemuetela ouwa?

14. Otyipale oityi iya oityi ovanthu valingilapo?

¹⁴ Kokangulohi, Rute aende potyipale, otyipale otyimbandi tyakolongwa, pana ovanthu vatuala otiliku pala okutyopa nokuyela. Haunene ankho vaholovona poluhandya ine okombanda yotyipunda, pana ankho pena vali omphepo kokangulohi. Pala okupunga onoñgima keyungu, ankho vayela no nofulukiya ine onopaa. Ankho vayumba peulu otiliku otyo omphepo ituailila eyungu, liapepuka vali iya onoñgima otyo mbutokela potyipale.

15, 16. (a) Popiapo etyi tyaendapo kotyipale etyi Boasi amanuhula ovilinga kongulohi. (b) Oñgeni Boasi etyimona okuti Rute ulangi konomphai mbae?

¹⁵ Rute otyo atualako nokutala nawa tyina ovanthu vamanuhula ovilinga kongulohi. Boasi ankho oe uyunga ovaundapi vayela, otyo vaongiya osevata alo onthumbo yakala enene. Etyi amana okulia ondalelo akalangalapo ponthumbo yo sevata. Kohale ankho ongotyo tyilingwa, tyafuile pala okuyunga ovilia opo ovimphulu vihevivakepo. Rute wamona etyi Boasi alangalapo. Omuvo pahe wehikapo wokulinga etyi apopilwa na Noemi.

¹⁶ Rute afuenepo katutu-katutu, otyo omutima uveta. Omulume ankho walala otyinkhankhula. Ngetyi Noemi emupopila, aende emuhikulula konomphai alangalapo, akevela. Omuvo otyo ulamba, mahi ku Rute ankho tyimoneka ngoti wakevela  unene. Mombimba Boasi ehimbika okuliviya. Mokonda youtalala elinane, opo elihike vali konomphai. Mahi etyimono okuti konomphai mbae kuna omunthu. Ehipululo liati: “Wamona okuti pena omukai ulele konomphai mbae!”​—Rute 3:8.

17. Vana vapopia omapita ovituwa via Rute ovipuka patyi vivali vehei?

¹⁷ Emupulu okuti: “Ovelie?” Rute akumbulula tyafuile nondaka iteketa, okuti: “Ame Rute omupika wove, iya una okuhika omupika wove nonguvo yove, mokonda ove muyovoli.” (Rute 3:9) Ovanthu vamwe vokupopia konthele Yombimbiliya vehole okupopia okuti onondaka mba Rute mbulekesa okuti ankho ulihandesa. Mahi valimbuako ovipuka vivali. Tete, Rute ankho ukahi nokulinga etyi tyilingwa pomuvo opo, vimwe hono kavilingwa vali. Ngotyo, tyapenga unene okueleka ovituwa viokohale novituwa viapenga viakaka hono. Vali, Boasi wakumbulula monkhalelo imwe ilekesa okuti ankho utyii okuti Rute omukai wovituwa oviwa nokuapandwa ha viokulihandesa.

18. Oityi Boasi apopia tyapameka Rute, iya ononkhalelo patyi onombali mbulekesa oluembia olunene Boasi apopia?

¹⁸ Tyotyili ondaka ongwa, nokuapoleya Boasi akumbulula nayo yapameka omutima wa Rute. Boasi wati: “Jeova ekuyambe, mona wange. Walekesa vali unene ohole onene konyima tyipona potete. Mokonda kuakaovolele omukuendye, omuhepi ine omuhona.” (Rute 3:10) Onondaka “tyipona potete” mbulekesa oluembia olunene Rute akala nalo etyi alandula Noemi okukondoka ko Isilayeli nokumutekula. “Konyima” tyilekesa etyi pahe vekahi nae. Boasi wetyimona okuti omuhikuena nga Rute ankho upondola okuovola omulume, omukuendye tyilinge wamona ina wahepa. Mahi, waovola okulinga etyi tyaviuka tyilinge ku Noemi ine o komulume wa Noemi wankhia, opo enyina liombunga litualeko motyilongo tyavo. Katyipuiya okutala omokonda yatyi Boasi ahuvila etyi atala omuhikuena wovituwa oviwa.

19, 20. (a) Omokonda yatyi Boasi ahanepele vala Rute monkhalelo ahanda? (b) Omononkhalelo patyi Boasi alekesa onkhenda, nouwa nokuhaundula Rute?

¹⁹ Boasi atualako okupopia okuti: “Iya pahe, mona wange, uhakale nowoma. Ame mandyilingi atyiho ove mopopi,  mokonda aveho kombundi yovanthu vange, vetyii nawa okuti ove umukai ondalawa.” (Rute 3:11) Boasi wasoka nawa pala okunepa Rute, tyafuile wetavela etyi apopia pala okukala omuyovoli wae. Mahi Boasi ankho umulume wonondunge ankho kahande okulinga vala ovipuka ngetyi ahanda. Apopila Rute okuti pena vali omuyovoli ukahi popepi nombunga yomulume wa Noemi wokuankhia, Boasi ati tete makapopia nae opo atale inkha umutavela anepe Rute.

²⁰ Boasi apopila Rute alangalepo mombimba aende ovanthu avehemumono. Ankho uhanda ahaundule Rute, nae muene, mokonda ovanthu ankho vapondola okusoka okuti valalele kumwe. Rute alangalapo vali ponomphai mba Boasi, tyafuile pahe nokuahambukwa okusoka okuti wetavelua etyi aita. Tyina nkhele kuheneandyuluke apindukapo. Boasi emuyongela osevata pomulele wae, iya Rute akondoka ko Mbelei.​—Tanga Rute 3:13-15.

21. Oityi tyakuatesako Rute opo anoñgonokwe okuti “omukai wovituwa oviwa,” iya oñgeni tupondola okumuhetekela?

²¹ Tyipondola Rute wahambukilwe unene etyi Boasi emuihana okuti “omukai wovituwa oviwa”! Tyotyili wakala novituwa oviwa mokonda yokuanoñgonoka Jeova nokumuumbila. Tupu wakalele nokankhenda novituwa oviwa na Noemi novanthu vae, okuendela movituwa ankho ehetyiliyile. Inkha tuhetekela ekolelo lia Rute, matulingi ononkhono mbokutekula nawa vakuetu nokutavela ovituwa viavo nokuvehumba. Ngotyo, nonthwe matukala novituwa oviwa.

22, 23. (a) Tyafuile oityi tyihangununa otyiawa Boasi avela Rute? (Tupu tala okatoi.) (b) Noemi watuma Rute alinge tyi?

²² Etyi Rute ehika Noemi wemupula okuti: “Ovelie, mona wange?” Tyipondola wemupula ngotyo mokonda nkhele ankho kuanthikovela. Mahi tupu Noemi ankho uhanda okunoñgonoka inkha Rute wamona una melinepe nae ine nkhele matualako vala nouhepe. Rute apopi liwa-liwa etompho vakala nalio na Boasi. Tupu emulekesa osevata emuavela opo aetele Noemi. *—Rute 3:16, 17.

²³ Nonondunge Noemi apopila Rute akale peumbo ahaende  momapia okukapupulula. Tupu emupopila okuti: “Omulume kamatulu omutima alo atetulula otyitateka otyo hono.”​—Rute 3:18.

24, 25. (a) Oñgeni Boasi alekesa okuti omulume wovituwa oviwa nokukuna onondunge? (b) Omononkhalelo patyi Rute apewa ononkhano ongwa?

²⁴ Noemi wasoka nawa. Boasi wapita pombundi yepundaumbo, pana ankho ovakulu vehole okuliongiya, akevela omulume ombunga yomulume wa Noemi. Kolupala lwo nombangi, Boasi emupopila anepe Rute mokonda oe omuyovoli. Mahi omulume oo ehetavela apopi okuti otyo matyinyono epingo liae. Ngotyo kolupala luovanthu aveho kombundi oko, Boasi apopi okuti makala omuyovoli opo ayunge atyiho ankho tya Elimeleke, omulume wa Noemi, nokunepa Rute wasiwapo na Malom, omona wa Elimeleke. Ngotyo Boasi apopi okuti “mapindula enyina lio wokuankhia kepingo liae.” (Rute 4:1-10) Boasi ankho umulume wonondunge novituwa oviwa.

²⁵ Boasi anepe Rute. Iya ehipululo liati: “Jeova aikula olutyito lwae iya akutula omona omukuendye.” Ovakai vomo Mbelei avakanena nawa Rute nokumupandula. Avapopi okuti Rute omuwa ku Noemi tyipona ovana epandu-vali. Ehipululo lilekesa okuti omona wa Rute wakala omukuaukulu wa Wohamba onene David. (Rute 4:11-22) Iya David wakala omukuaukulu wa Jesus Kristu.​—Mat. 1:1. *

26. Ongeleka ya Rute na Noemi ituhinangelesa tyi?

²⁶ Tyotyili Rute wapewa ononkhano onongwa na Noemi, wemukuatesako okutekula omona ngatyina omona wae. Onkhalelo yomuenyo wovakai ovo vevali ituhinangelesa okuti Jeova Huku upanda ononkhono mbavana vaundapa nomutima weliola okutekula ombunga nokuundapa noukuatyili nga Boasi, na Noemi na Rute.