1, 2. (a) Popiapo oungendi wa Rute na Noemi nomuihamo ankho vena. (b) Omokonda yatyi oungendi wa Rute ankho welikalela no wa Noemi?

RUTE ukahi ponthele ya Noemi vaenda metapalo likuata monomphunda mbo Moabe. Petupu vali nawike ovo vala vevali mohika imwe ongwa. Kukahiyale nokunthikovela, iya Rute utala ku inaivi, tyafuile otyo elipula inkha mavaovola omphangu apa mavalala. Rute uhole unene Noemi iya malingi atyiho opo emutekule.

² Aveho vevali vaihamenwa unene. Omulume wa Noemi ankho wanyimale, mahi pahe ukahi nokulila ovana vae, Kiliom na Malom. Rute tupu omuhepe. Malom ankho omulume wae. Rute na Noemi ankho venda kotyilongo tyike, epundaumbo lio Mbelei, ko Isilayeli. Mahi oungendi wavo ankho welikalela. Noemi ukondoka kotyilongo tyae. Mahi Rute ukahi nokuenda kotyilongo ehei, nokusapo ombunga yae novituwa, novihuku ankho afenda.​—Tanga Rute 1:3-6.

3. Omakumbululo omapulo patyi maetukuatesako okuhetekela ekolelo lia Rute?

³ Omokonda yati omuhikuena umwe ankho apondola okulinga omapiluluko omanene ngoo? Oñgeni Rute metyivili okulitekula nokutekula Noemi? Omakumbululo omapulo oo, etulekesa ovipuka ovinyingi tuna okuhetekela ekolelo lia Rute wo ko Moabe. (Tupu tala okakasa “ Omukanda Omututu Mahi Wakolela.”) Tete, matulilongesa oityi ovakai ovo vevali valingila oungendi oo omule okuenda ko Mbelei.

4, 5. (a) Omokonda yatyi ombunga ya Noemi yailukila ko Moabe? (b) Ovitateka patyi viali na Noemi ko Moabe?

⁴ Rute wekulila mo Moabe, otyilongo tyimwe otyitutu kokumbili yelunga litiwa Elunga Liankhia. Otyilongo otyo ankho tyina ononthanthalahi, novipunda, nomalongi omanene. “Omapia o Moabe” ankho ayela alo umwe tyina o Isilayeli ina ondyala.  Tyotyili, otyo Rute anoñgonokela Malom nombunga yae.​—Rute 1:1.

⁵ Mokonda ko Isilayeli kuna ondyala omulume wa Noemi, Elimeleke ailuka kotyilongo tyae nombunga yae. Avakakala ko Moabe ngo nongendi. Omapiluluko oo tyafuile alolele ekolelo liavo aveho mombunga mokonda ova Isilayeli ankho vesukisa okufendela apeho pomphangu ikola yakoyua na Jeova. (Deut. 16:16, 17) Noemi watuaileko nekolelo liae, mahi wamuene ononkhumbi etyi omulume wae ankhia.​—Rute 1:2, 3.

6, 7. (a) Omokonda yatyi Noemi asukalalela etyi ovana vae vanepa ovakai voko Moabe? (b) Omokonda yatyi onkhalelo Rute atekula ovakuekai vae ongwa?

⁶ Noemi tyafuile wamuene ononkhumbi etyi ovana vae vanepa ova Moabe. (Rute 1:4) Ankho utyii okuti Abraiau omukuaukulu wo Isilayeli, walingile ononkhono mbokuovola movanthu vae umwe ufenda Jeova, opo anepwe nomona wae Isake. (Gên. 24:3, 4) Povitumino Viapelwe Moisesi tyimwe ankho tyiyandyulula nawa okuti ova Isilayeli kavapondola okuyeka ovana vavo vanepe ine okunepwa novanthu vovilongo ovikuavo, opo vahanyingile mefendelo liomatutu.​—Deut. 7:3, 4.

⁷ Nongotyo, Malom na Kiliom vanepa ovakai vo Moabe. Namphila Noemi asukalalele unene ine okunumana, mokutala walinga atyiho opo alekese ohole nokankhenda kovakuekai vae, Rute na Orpa. Tyafuile ankho ukevela okuti nthiki imwe navo mavakala ovafendi va Jeova. Ngotyo, tyilinge Rute na Orpa ankho vehole Noemi, oupanga oo omuwa wevekuatesileko unene etyi ombunga yavasiwa notyitateka. Etyi nkhele vehenekale novana ovakai ovo vevali avakala ovahepe.​—Rute 1:5.

8. Oityi tyafueneka Rute ku Jeova?

⁸ Okuti ongeleya ya Rute ankho yemukuatesako opo etyivile okukoleleleya motyitateka otyo? Au. Ova Moabe ankho vafenda ovihuku ovinyingi, puvio ankho tyakolela vali o Kemosi. (Núm. 21:29) Mokutala ongeleya yova Moabe ankho ilipaka movilwa novipuka ovivi ankho vilingwa pomuvo opo, alo umwe okulinga ovana ovilikutila. Otyo ankho tyelikalela unene netyi Rute alongeswa na Malom ine o Noemi konthele ya Jeova, Huku yova Isilayeli, wokankhenda nohole. Jeova utumina ovanthu vae nohole, kevetilisa owoma. (Tanga Deuteronômio 6:5.) Etyi vahiwapo, oupanga wa Rute na Noemi tyafuile wapamene vali unene tyina atehelela nesuko etyi omukulukai emupopila konthele ya Jeova Huku wepondolo aliho, ovipuka alinga nonkhalelo atekula ovanthu vae nohole nokankhenda.

9-11. (a) Etokolo patyi Noemi na Rute na Orpa valinga? (b) Oityi tulilongesila kovitateka viaendele na Noemi na Rute na Orpa?

 ⁹ Noemi ankho wasukalala unene, uhanda okunoñgonoka oñgeni otyilongo tyae tyikahi. Nthiki imwe weiva kongendi yendesa ovitanda, okuti ko Isilayeli kutupu vali ondyala. Jeova wakuatesako ovanthu vae. Otyilongo tyo Mbelei tyikahi nokulekesa etyi tyihangununa enyina liatyo, “Ondyuo yonombolo”. Noemi atokola okukondoka.​—Rute 1:6.

¹⁰ Oityi Rute na Orpa mavalingi? (Rute 1:7) Etyi vekahi nokumona ononkhumbi, oupanga wavo na Noemi wapamene unene. Tyafuile haunene Rute wakalele epanga lia Noemi mokonda yohole yae nekolelo liapamena mu Jeova. Ovahepe ovo vetatu avakatuka okuenda ko Juda.

¹¹ Ehipululo lia Rute lituhinangelesa okuti ovitateka vitumbukila ovanthu aveho tyilinge ovakuatyili ine onondingavivi. (Ecl. 9:2, 11) Tupu lilekesa okuti, tyina tuasiwapo nomunthu tuhole unene otyiwa okuenda ku vakuetu opo vetupameke haunene vana vafenda Jeova, Huku ya Noemi.​—Pro. 17:17.

12, 13. Omokonda yatyi Noemi ankho ahandele Rute na Orpa vakondoke komaumbo avo, iya oñgeni ovahikuena ovo tete vakala?

¹² Etyi vaendapo ehimbwe Noemi pahe ehimbika nokusukalala unene. Ehimbika okusoka kovahikuena ovo vevali, nohole vakala nae novana vae. Noemi kahandele evepe ovilinga viokumutekula. Iya inkha vasapo otyilongo tyavo avemulandula alo ko Mbelei, oñgeni Noemi makevetekula?

¹³ Konyima, Noemi evepopila okuti: “Endei, kondokei, kese umwe keumbo lia ina. Iya Jeova emulingile okankhenda ngetyi onwe muakalele nokankhenda novalume venyi, naame.” Tupu walekesa ekevelelo liokuti Jeova memuavela ovalume ovakuavo nokumuavela omuenyo omupe. Ehipululo liati Noemi “eveavela onombesu, iya avahimbika okulila.” Tyimoneka nawa okuti Rute na Orpa ankho vehole unene Noemi, omukai wohole  nokuapepuka omutima. Iya avatualako okumupopila okuti: “Au, mahi onthue matukondoka nove kovanthu vove.”​—Rute 1:8-10.

14, 15. (a) Oityi Orpa akondokela? (b) Oityi Noemi apopia opo Rute ehemulandule?

¹⁴ Noemi ankho kahandele okutavela vala. Atualako okupopia okuti kemetyivili okukevetekula aveho vevali ko Isilayeli. Ankho utupu omulume opo evetekule, tupu ankho utupu vali ovana vapondola okuvenepa nokuhakevela okuti otyo matyipiluluka. Konyima apopi okuti mokonda utupu vali ononkhono mbokuvetekula otyo tyimuihama unene. Ku Orpa onondaka mba Noemi mbaviuka. Ombunga yae, na ina, neumbo liae vikahi ko Moabe, vimukevela. Tyotyili kwe ankho tyaviuka vali okukala ko Moabe. Ngotyo nokuanumana unene aavela onombesu Noemi akondoka.​—Rute 1:11-14.

¹⁵ Iya Rute? Onondaka mba Noemi tupu kwe ankho mbakolela unene. Mahi ehipululo liati: “Rute akakatela mwe.” Noemi tyafuile watualako okuenda, mahi atale okuti Rute ukahi nokumulandula. Noemi ati: “Tala! Saukwe yove omuhepe wakondoka kelongo liae no ko nohuku mbavo. Kondoka na saukwe yove omuhepe.” (Rute 1:15) Onondaka mba Noemi mbulekela otyipuka tyimwe tyakolela. Orpa kakondokele vala kovanthu vae, mahi tupu wakondoka “kovihuku viae”. Kwe katyapengele okutualako okufenda Kemosi novihuku ovikuavo viomatutu. Iya oñgeni Rute ankho asoka?

16-18. (a) Oñgeni Rute alekesa ohole yotyotyili? (b) Oityi tupondola okulilongesila kohole yotyotyili ya Rute? (Tupu tala ovakai vevali polutalatu.)

¹⁶ Metapalo lina moluhandya tyina atala Noemi, Rute wapamena nawa metokolo liae. Ankho uhole unene Noemi, na Huku, Noemi aumbila. Ngotyo, Rute apopi okuti: “Uhankhuluminye  okukusapo, okunkhondola opo nehekulandule vali. Mokonda oku wenda nako, naame oko mandyende nako, apa mokalala naame opo mandyikalala. Ovanthu vove mavakakala ovanthu vange, iya Huku yove, makakala Huku yange. Apa monkhila, naame opo mandyikankhila iya opo mandyipakwa. Jeova andinge ngotyo, nokuyawisako vali, inkha hanonkhia natyike tyituyapula.”​—Rute 1:16, 17.

¹⁷ Onondaka mba Rute mbakolela unene. Alo umwe mbukahi mo mahipululo ononthiki mbetu namphila mbahonekwa omanima 3.000 konyima. Ovo valekesa nawa otyituwa tyimwe otyiwa, ohole yotyotyili. Oluembia ankho Rute ena olunene unene, tupu ankho o luotyotyili atokola okuenda na Noemi. Ononkhia ombo vala mbupondola okuveyapula. Ovanthu va Noemi avakala ovanthu vae, Rute watokola okusapo atyiho mo Moabe, okukutikinyamo ovihuku vio Moabe. Tyelikalela na Orpa, Rute wapopia noukuatyili okuti uhanda Huku ya Noemi, Jeova, tupu akale Huku yae. *

¹⁸ Avatualako vevali noungendi alo ko Mbelei. Omaovololo amwe alekesa okuti oungendi oo upondola okulingwa onosimano onombali. Mahi tyotyili aveho vevali moungendi wavo velipameka, mokonda yetyi tyapita navo.

19. Oityi ove usokela okuti tupondola okuhetekela oluembia luotyotyili lwa Rute mombunga, no moupanga nomewaneno?

¹⁹ Ouye weyula ovitateka no nonuma. Kononthiki mbetu, ombu Ombimbiliya ihana okuti “ononthiki mbehulililako, nokuepuiya” tukala novitateka viokuhiwapo, nomuihamo. (2 Tim. 3:1) Otyituwa Rute alekesile, hono tyesukisa vali tyipona kohale. Oluembia luotyotyili, okukakatela mutyimwe, nokuanya okutyiyeka, otyo ononkhono mbokuhanda okulinga otyiwa, mouye uno wenthiki. Tuesuka nalo motyinepo, mokati kombunga, moupanga, alo umwe meuaneno lio Vakristau. (Tanga 1 João 4:7, 8, 20.) Tyina tukala nohole ngoyo, tuhetekela ongeleka ongwa ya Rute.

20-22. (a) Oñgeni omuenyo wa Noemi ko Moabe wemukalesile? (b) Noemi ankho una olusoke patyi luhaviukile? (Tupu tala Tiago 1:13.)

²⁰ Okupopia oluembia luotyotyili tyelikalela nokulekesa  oluembia olo. Rute ankho wesukisa okulekesa oluembia luotyotyili, ku Noemi no ku Jeova, Huku aholovona okufenda.

²¹ Rute na Noemi avehiki mo Mbelei, epundaumbo limwe etutu, pena onokilometu 10 okuenda no kokumbili kwo Jelusalei. Mokutala Noemi nombunga yae ankho kohale vena omalumono, mokonda ovanthu ovanyingi ankho vekahi nokupopia Noemi wakondoka. Ovakai ankho vemutala avapopi okuti: “Oyou Noemi?” Tyafuile kekahi vali ngetyi ankho ekahi etyi atunda ko Mbelei, omanima ovitateka nononkhumbi amona ko Moabe viemusila omalia.​—Rute 1:19.

²² Noemi wapopila ovakai ovo oñgeni apita melamba. Alo umwe wasoka okupilulula enyina liae, ahaihanwa vali okuti Noemi tyihangununa okuti “Una Nahambukilwa” opo aihanwe okuti Mara, tyihangununa okuti “Tyalula unene”. Omuhepi Noemi! Nga Job omulume wakaleleko kohale, Noemi ankho usoka okuti Jeova Huku oe wemuetela ovitateka.​—Rute 1:20, 21; Jó 2:10; 13:24-26.

23. Oityi Rute asokele iya epongiyo patyi Ovitumino viapelwe Moisesi viavela vana vahepa? (Tupu tala okatoi.)

²³ Etyi ovakai ovo vehika mo Mbelei, Rute ehimbika okusoka onkhalelo ongwa yokulitekula, nokutekula Noemi. Weiva okuti Povitumino Jeova avelele ova Isilayeli tyimwe tyipopia epongiyo liokukuatesako vana vahepa. Ankho vayekwa vanyingile momapia pokuteya otyo valandula vana vateya, okupupulula etyi vasapo nevi vikahi kononthele mbepia. *​—Lev. 19:9, 10; Deut. 24:19-21.

24, 25. Oityi Rute alinga etyi ayekwa opo apupulule mepia lia Boasi oñgeni ankho apupulula?

²⁴ Ankho omuwo wokuteya osevata mononthiki mbuno o Tyikukutu, Rute wapita komapia akatale olie memuyeke apupulule mepia liae. Rute wapita alo komapia a Boasi, omuhona umwe una omapia omanene  ombunga ya Elimeleke, omulume wanyima ankho wanepele Noemi. Namphila Otyitumino tyipopia okuti omunthu uyekwa apupulule, mahi watala okuti hahe okuita komukuendye ukahi nokuyunga vokuteya inkha umuyeka apupulule. Etyi Rute etavelwa ehimbika okuundapa liwa-liwa.​—Rute 1:22–2:3, 7.

²⁵ Nkhele soka Rute monyima yovateyi. Tyina vateta osevata no nofoso, Rute ankho unyongama opo akoye ombu vatokesa ine vasapo. Konyima, akutu ovipandi viomakunkhu nokuvituala pana makatyopela. Ankho otyilinga tyimwe tyiseta, nokuepuilisa, tyilema vali unene tyina ekumbi litaka. Mahi Rute atualako nokuundapa, ankho utalama vala opo elisekune etukuta ine oulili motyipala nokulia tyihasete “meumbo” tyafuile muna ankho muombela ovaundapi.

26, 27. Boasi ankho omunthu patyi iya oñgeni atekula Rute?

²⁶ Rute tyafuile ankho kakevelela okupandwa, mahi wapandelue. Boasi wemumona apulu komukuendye wokuyunga ovateyi inkha umwii. Boasi omulume wekolelo, ankho ukukunya ovaundapi vae aveho, alo umwe vana ankho vaundapa vala onthiki ike ine onongendi. Ankho uti: “Jeova akale nonwe.” Navo avakumbulula ngotyo. Omulume oo omukulu, nokuapama mopamphepo, walekesa okuti wesuka na Rute ngatyina omona wae.​—Rute 2:4-7.

²⁷ Boasi waihana Rute okuti “mona wange” emuavela ondundo opo atualeko okupupulula momapia ae nokukala popepi novahikuena vomeumbo liae opo ovaundapi vehemulinge natyike. Boasi alingi atyiho opo Rute akale nokulia komutenya.  (Tanga Rute 2:8, 9, 14.) Mahi otyipuka tyakolela vali alinga okumupandula okumuavela ondundo. Ñgeni?

28, 29. (a) Ovituwa patyi Rute ankho ena? (b) Oñgeni nove upondola okuholama mu Jeova ngetyi tyalinga Rute?

²⁸ Etyi Rute apula Boasi oityi alinga etyi emutekula nawa ngwe ongendi, Boasi akumbulula okuti weiva atyiho Rute alingila inaivi. Tyafuile Noemi wapopila ovakai vo Mbelei ovipuka oviwa Rute alinga, otyo atyihiki ku Boasi. Tupu ankho utyii okuti Rute wetavela okufenda Jeova, mokonda wapopia okuti: “Jeova ekuyambe muetyi walinga, iya Jeova Huku yo Isilayeli, mombuelo yomavava weya okuholama, ekuavele ofeto yafuapo.”​—Rute 2:12.

²⁹ Onondaka ombo mbapamekele unene Rute! Oe watokolele okuholama momavava a Jeova Huku, ngetyi eilona likala potyiyu momavava otyiina. Rute apandula Boasi mokonda yonondaka mbae mbupameka. Konyima, atualako okuundapa alo kokawiwi.—Rute 2:13, 17.

30, 31. Oityi tupondola okulilongesila ku Rute konthele yokuundapa nombili nolupandu noluembia luotyotyili?

³⁰ Ekolelo lia Rute ongeleka ongwa kuaveho vatekula ombunga momuwo uno onombongo mbahamoneka. Ankho kakevelela vakuavo vemulingileko, moluotyo, ankho upandula atyiho alingilwako. Ankho utupu ohonyi yokuundapa onovola ononyingi opo atekule omunthu ankho ehole, namphila ovilinga vitombesisa. Nonduvia, wetavela alandula onondonga onongwa mbupopia konthele yokuundapa nawa navakuavo. Tyakolela vali apeho ankho wimbuka oku kutundilila ekuateso liae, ankho wamenwa na Tate yae, Jeova Huku.

³¹ Inkha tukala noluembia luotyotyili nga Rute nokulandula ongeleka yae yokueliola omutima, nokuundapa nombili, nolupandu, ekolelo lietu tupu malikuatesako vakuetu. Mahi oñgeni Jeova atekula Rute na Noemi? Otyo matulilongesa tyo mokapitulu okakuavo.