TYINA wiiva onondaka ‘ohande’ no ‘ospilitu’, oityi usoka? Ovanthu ovanyingi vetavela okuti ohande’ nospilitu otyipuka tyimue tyikahi mokati ketu tyahankhi. Ovanthu ovo vasoka okuti tyina omunthu ankhia otyipuka otyo tyitunda molutu iya atyikakala nomuenyo konthele onkhuavo. Mokonda elongeso olio liayandyana, ovanthu ovanyingi vahuva putyina vanoñgonoka okuti otyo hatyoko Ombimbiliya ilongesa. Muaina, oityi Ondaka ya Huku ilongesa konthele yohande nospilitu?

Tete, tala ohande. Hinangela okuti Ombimbiliya tete yahonekwa melaka lio Hebreu no Gregu. Pukuhoneka konthele yohande, ovahoneki vo Mbimbiliya vaundapesa ondaka yo Hebreu neʹphesh no yo Gregu psy·kheʹ. Onondaka ombo onombali mo Mbimbiliya mbuvasiwamo ovikando 800. Iya Ombimbiliya Tradução do novo Mundo ipitiya onondaka ombo okuti (alma) ohande. Inkha utala nawa Mombimbiliya onondaka  “ohande” ine “onohande”, monoñgonoka okuti mbupopia konthele (1) yovanthu, (2) yovinyama, (3) yomuenyo womunthu ine omuenyo wotyinyama. Tutalei onotestu mbumue Mombimbiliya, mbulekesa oñgeni ononthele ombo ononthatu mbahangununwa.

Ovanthu. “Kononthiki mba Noe . . . ovanthu vehehi, ankho onohande vala etyinana, vahupile kombila onene”. (1 Pedro 3:20) Apa ondaka ‘onohande’ ilekesa ovanthu, ovo Noe, nomukai wae, novana vae vetatu, novakai vavo. Omukanda wa Êxodo 16:16 upopia onondonga Jeova aavelele ova Isilayeli konthele yokukoya omaná. Jeova wevepopilile okuti: “koyei vala omaná ituuka monohande kese umue ena mekaka liae”. Otyo, tyilekesa okuti kese omunthu ankho una yokukoya vala omaná ituuka pala ovanthu aveho mombunga. Onongeleka ononkhuavo mbo Mbimbiliya mbulekesa okuti ‘ohande’ omunthu ine ovanthu, mbuvasiwa mu Gênesis 46:18; Josué 11:11; Atos 27:37; no mu Romanos 13:1.

Ovinyama. Ehipululo lio Mbimbiliya konthele yokutungwa kuovipuka aviho, liati: “Huku watualako okupopia okuti: ‘Momeva mukale embamba lionohande mbokuna omuenyo, iya pokati keulu no ohi panthanane oviila’. Iya Huku atualako okupopia, ati: ‘Kombanda yo ohi kuye omihoko aviho vionohande mbokuna omuenyo, ovinyama viomeumbo, novinyama vilikoka pohi, novinyama viomohika, momihoko viavio aviho’. Iya atyilingwa umue ngotyo”. (Gênesis 1:20, 24) Motestu oyo, onohi, noviila, novinyama viomeumbo, no viomohika, aviho vitiwa ‘onohande’. Tupu, mu Gênesis 9:10; Levíticos 11:46; no mu Números 31:28, ovinyama viihanwa okuti onohande.

Omuenyo omunthu ena. Pamue ondaka ‘ohande’ ilekesa omuenyo omunthu ena. Jeova wapopilile Moisesi okuti: “Ovanthu aveho ankho vayeva ohande yove vankhia”. (Êxodo 4:19) Oityi onondyale mba Moisesi ankho vaovola? Ankho vahanda okumupola omuenyo ine okumuipaa. Tupu, puetyi Rakele ankho ekahi nokukutula omona wae Benjamim, ‘ohande yae ankho ikahi nokupuamo, (mokonda ankho ukahi nokunkhia). (Gênesis 35:16-19) Iya konyima ankhi. Tupu, tala onondaka mba Jesus, etyi ati: ‘Ame ndyimunthita omuwa. Omunthita  omuwa wava ohande yae pala okuyovola onongi mbae’. (João 10:11) Jesus waava ohande yae, ine omuenyo wae, opo ayovole ovanthu aveho. Mo notestu ombo mbo Mbimbiliya, ondaka ohande ilekesa omuenyo omunthu ena. Onongeleka ononkhuavo mbulekesa okuti ‘ohande’ omuenyo omunthu ena, mombuvasi mu 1 Reis 17:17-23; Mateus 10:39; João 15:13; no mu Atos 20:10.

Putyina utualako okulilongesa vali nawa Ondaka ya Huku, motale okuti Mombimbiliya mutupu onthele naike ipopia okuti ‘ohande’ kainkhi. Anthi, motale okuti ohande inkhia. (Ezequiel 18:4, 20) Moluotyo, Ombimbiliya ipopia omunthu wankhia okuti ‘ohande yokuankhia’.—Levíticos 21:11.

Pahe tutalei oityi Ombimbiliya ipopia konthele ‘yospilitu’. Vamue vasoka okuti ‘ospilitu’ otyipuka tyike ‘nohande’. Mahi, hatyoko. Ombimbiliya ipopia nawa okuti ‘ospilitu’ ‘nohande’ ovipuka vivali vielikalela. Vielikalela monkhalelo patyi?

Ovahoneki vo Mbimbiliya vaundapesa ondaka yo Hebreu ruʹahh ine ondaka yo Gregu pneuʹma puetyi vahoneka ondaka ‘ospilitu’. Ombimbiliya ilekesa oityi onondaka ombo mbuhangununa. Tala etyi o Salmo 104:29 ipopia. Yati: ‘Inkha ove [Jeova] uvepola ospilitu [ruʹahh], vankhia, iya avakondoka keheke’. Tiago 2:26, yati: ‘Olutu luhena ospilitu [pneuʹma] luankhia’. Mono versikulu ombu, ‘ospilitu’ otyipuka tyiavela omuenyo olutu. Olutu luhena ospilitu luankhia. Moluotyo, ondaka ruʹahh mo Mbimbiliya ihangununa ononkhono mbomuenyo. Tala etyi Huku apopia konthele Yombila onene kononthiki mba Noe, wati: ‘Ndyikahi nokueta ombila onene kombanda yo ohi, pala okuhanyaunako atyiho tyokuna ononkhono [ruʹahh] mbomuenyo mombuelo yeulu’. (Gênesis 6:17; 7:15, 22) Ngotyo, ospilitu ononkhono mbukalesa nomuenyo ovipuka aviho viokuna omuenyo.

Ohande nospilitu hatyipuka tyike. Olutu luesukisa ospilitu, ngetyi olaliu yesukisa olutyeno ine onopiya opo yundape. Nkhele sokolola ko laliu. Putyina upaka mo laliu onopiya ine okuipaka kolusu iya oiikula, maihimbika okupopia.  Ongatyina ononkhono mbonopiya ine mbolusu, mbeyavela omuenyo. Olaliu ihena onopiya ine yahapakelwe kolusu kaihiki. Tupu, ospilitu ononkhono mbuavela olutu luetu omuenyo. Ngononkhono mbonopiya, tupu ononkhono mbomuenyo kambusoko. Ononkhono ombo hamunthu. Moluotyo, tyina olutu luetu luhena ospilitu, ononkhono mbomuenyo, ‘lunkhia, iya alukondoka keheke’, ngetyi tyapopia omuhoneki umue wo no salmu.

Okupopia konthele yononkhia mbovanthu, Eclesiastes 12:7 yati: ‘Olutu luae lukondoka keheke luatundile, iya ospilitu aikondoka ku Huku weiyavele’. Putyina ospilitu, ine ononkhono mbomuenyo mbutunda molutu, olutu lunkhia iya alukondoka pohi luatundile. Tupu, ononkhono mbomuenyo mbukondoka ku Huku mbatundile. (Jó 34:14, 15; Salmo 36:9) Otyo, katyilekesa okuti ononkhono mbomuenyo mbulinga oungendi okuenda keulu. Mahi, tyilekesa okuti omunthu oo wokuankhia, opo akamone vali omuenyo, tyitei ku Jeova Huku. Moluotyo, Huku oe vala una epondolo liokuavela vali omunthu oo ononkhono mbomuenyo, opo akale vali nomuenyo.

Tyitulisa unene omutima okunoñgonoka okuti Huku makapindulapo aveho vekahi nokupululukwapo momalangalo, mahi vekahi mehinangelo liae! (João 5:28, 29) Monthiki yetutilo, Jeova makalinga olutu olupe pala ovanthu velele mononkhia. Iya apake molutu olo, ononkhono mbomuenyo opo ovanthu ovo vakondoke okukala vali nomuenyo. Onthiki oyo maikakala yehambu enene ngatyi!

Inkha uhanda okunoñgonoka vali oityi Ombimbiliya ilongesa konthele ‘yohande’ ‘nospilitu’, tala mo mbrochula o Que Acontece Conosco Quando Morremos? pomafo 32-6, no momukanda Raciocínios à Base das Escrituras, pomafo 142-6, vialingwa no Nombangi mba Jeova.