1. Okutavela koumbanda nokouanga tyayandyanena alo kuvalie?

 OMUKANDA umue uhangununa oviso vionongeleya mo Afilika wati: Mo “Afilika katyisukisa okupula inkha kuna ine kutupu oumbanda.” (African Traditional Religion). Omukanda oo wayauisako okuti: “Kononthele ambuho mbo Afilika, ouanga otyipuka tyimue tyina esilivilo liotyili.” Tyilinge ovanthu vana vatanga osikola ine ovavana vahatangele, aveho vatavela koumbanda, nokouanga. Ononkhalamutue mbo nongeleya mbo Islamismu navana vatiwa Ovakristau, navo vatavela koumbanda nokouanga.

2. Ovanthu mo Afilika vatavela okuti epondolo lioumbanda litundilila pi?

² Mo Afilika, ovanthu vatavela okuti kuna ononkhono mbumue ine epondolo lihamoneka. Vati ononkhono ombo ine epondolo lituminua na Huku. Onoandyu onombi no vakuaukulu vapondola okuundapesa ononkhono mbatyo ombo. Tupu ovanthu vamue vaovola epondolo liatyo olio, opo veliundapese pala okulinga nawa, tyitiua (oumbanda wokuayela), ine okulinga omapita, utiwa (oumbanda omunthikovei).

3. Ovanthu vatavela okuti oumbanda omunthikovei oityi? Iya vati oumbanda watyo oo upondola okulingatyi?

³ Oumbanda omunthikovei, vati oumbanda umue uundapesua vala pala onondyale. Ovanthu vatavela okuti aveho vaundapesa oumbanda watyo oo, vena epondolo liokutumisa onondyimbi, ononkhombe, novinyama ovikuavo, opo vilinge ovanthu omapita. Ovanthu vatavela okuti oumbanda omunthikovei upola ovanthu olutyito, weeta ovilua, omauvela, no nonkhia.

4. Ovanthu ovanyingi vatavela tyi kombinga yononganga? Iya vamue vokuayekapo ouanga oityi vehole okupopia?

⁴ Oumbanda ukahi unene kumue nouanga. Vati ononganga mbupondola okusapo omalutu avo kounthiki ambukatuka peulu okuenda nokokule. Opo vekelivase no nonganga ononkhuavo, ine opo vakanyone katutu katutu omuenyo wovanthu. Mokonda omalutu ononganga esala poula tyalangalapo, ovipuka ovio vihole okupopiua vala haunene novanthu vana vayekapo ouanga. Ngongeleka: Omukanda umue wo Afilika upopia kombinga yavana vali ononganga, (otyinyingi ovahikuena), wati, vamue vati: “Ame naipaa ovanthu 150, okuvelingisa oviponga no nomota.” Omukuavo wati, “ame naipaa ovana vetano okuvehipa  ohonde yavo aiho.” Omukuavo vali wati, “ame naipaa ovakuendye vange vetatu mokonda vayekapo okumphola konomphunga.”

5. Oumbanda wokuayela oityi? Iya uundapesua ñgeni?

⁵ Oumbanda wokuayela, vati oumbanda umue wamena ovanthu kovivi. Vana vaundapesa oumbanda oo wokuayela vavala ononela no vinunga vioumbanda. Vanua ovihemba no kuvivava komalutu. Vaholeka monondyuo mbavo ine okuheyela pohi ovipuka, vasoka okuti vina epondolo liokuamena. Ovo vayumba onthumbi movipuka vioumbanda viahonekua onotestu Mbombimbiliya, ine ombo Alcorão.

6. Oityi Satanasi no vilulu viae valingaile kohale? Iya oñgeni tuna yokutala epondolo liavio?

⁶ Tyotyili Satanasi no noandyu mbae onombi ine ovilulu onondyale ononene mbovanthu. mbuna epondolo liokuhongiliya omalusoke nomuenyo wovanthu. Kohale alo umue mbanyingailile momalutu ovanthu no ovinyama. Ovinyama ovio novanthu vatyo ovo, avakala vena ovilulu. (Mateus 12:43-45) Namphila katupondola okutomba epondolo liovilulu, anthi tuhasokei okuti vina epondolo enene unene.

7. Satanasi uhanda tutaveletyi? Iya otyo oñgeni tyaelekua?

⁷ Satanasi omesene yomatutu. Uhanda ovanthu vasoke okuti una epondolo enene unene. Ngongeleka: Pahetyino kotyilongo tyimue tyo Afilika kuaenda ovilua. Opo omafualali atilise ouoma onondyale mbavo, vangalavala omauta omanene ekahi nokutotana. Puetyi nkhele vehenehimbike okulua, omafualali oo aikula peulu ongalavatole itotana omauta ana vangalavala. Omafualali oo ahandele onondyale mbavo mbusoke okuti ovo vena omauta omanene. Na Satanasi otyipuka tyike. Tupu uhanda ovanthu vasoke okuti una epondolo enene unene. Ehando liae okuetesa ovanthu ouoma. Opo valinge ehando liae, vahalinge ehando lia Yehova. Pahe tutalei omaunkhembi etatu Satanasi ahanda tutavele.

8. Ounkhembi patyi Satanasi ekahi nokuyandyaneka?

⁸ Satanasi ukahi nokuyandyaneka ounkhembi wokuti ovipuka ovivi kaviya vala ovio muene. Uhanda ovanthu vatavele okuti ovivi vitundilila kovanthu ine okononkhono mbumue mbahamoneka. Ngongeleka, pamue omona umue wankhia mokonda yelema litundilila konome. Pamue ina utyii okuti elema olio litundilila konome. Anthi, oe utavela okuti omunthu umue wonganga watumikisa oome opo inumate omona wae.

9. Oñgeni Ombimbiliya ilekesa okuti Satanasi haeko weta ovitateka aviho?

⁹ Namphila Satanasi ena epondolo liokueta ovitateka vimue, tyapenga okutavela okuti oe una epondolo liokueta ovitateka aviho. Ombimbiliya yati: “Okuhateka hakuovanthuko vapepuka, novita haviavanako vena epondolo. Ovanongo havoko vala vena okulia, iya vana valunguka havoko vala vena emona. Tupu vokuna enoñgonoko havoko vala vapandua. Mokonda omuvo novitateka viuhulukila ovanthu aveho.” (Eclesiastes 9:11) Ovanthu vokulilola kokuhateka, umue upondola okuhateka vali tyipona vakuavo. Anthi, pamue haeko matetekela okuhika. Mokonda pamue “pauhuluka otyitateka” tyimutyilika okuhika tete. Upondola okulipunduka atoko, ine okuliiva omapita. Tupu upondola okulinga omuhipa. Ovipuka ovio vipondola okupita na kese munthu. Kavietua na Satanasi ine ononganga. Vimoneka vala.

10. Ounkhembi patyi Satanasi ekahi nokuyandyaneka? Oñgeni tuetyinoñgonoka okuti otyo ounkhembi?

 ¹⁰ Ounkhembi wavali Satanasi ekahi nokuyandyaneka oyou: Vati kounthiki ononganga mbupondola okusapo omalutu avo, avekelivasa no nonganga ononkhuavo. Opo vakahipe ovanthu ohonde ine okukanyona katutu katutu omuenyo wovanthu. Pahe nkhele lipula: ‘Inkha ononganga mbupondola okulinga ngotyo, iya tyihole okusapo olutu oityi?’ Ngetyi tuelilongesale, ohande omunthu, hatyipukako tyipondola okutunda molutu luomunthu. Ospilitu ononkhono mbomuenyo mbuavela olutu ononkhono. Ospilitu kaipondola okulinga otyipuka natyimue kondye yolutu.

11. Tuanoñgonoka ñgeni okuti ononganga kavapondola okusapo omalutu avo? Okuti otyo ove utyitavela?

¹¹ Tyilinge ohande ine ospilitu kavipondola okutunda molutu opo vikalinge ovipuka oviwa, ine ovipuka ovivi. Ngotyo, ononganga kavapondola okusapo omalutu avo. Ovo vasoka nokupopia okuti vehole okulinga ovipuka ovio. Anthi, tyotyili hatyoko valinga.

12. Satanasi uhanda ovanthu vataveletyi?

¹² Oñgeni tupondola okuhangununa etyi tyapopiwa navana ankho vali ononganga? Satanasi uhanda ovanthu vatavele okuti vapita movipuka vimue, ovo tyotyili vahapitile. Monondyoi, Satanasi uhanda ovanthu vasoke okuti vehole okumona, okuiva, nokulinga ovipuka vimue ovo tyotyili vahalingile. Ngotyo, Satanasi ukevelela okuyapula ovanthu ku Yehova. Uhanda ovanthu vasoke okuti Ombimbiliya kaipopi otyili.

13. (a) Okuti oumbanda wokuayela omuwa? (b) Oityi Ombimbiliya ipopia kombinga youmbanda?

¹³ Ounkhembi watatu oyou: Oumbanda wokuayela vati omuwa. Oumbanda oo vati welikalela noumbanda omunthikovei. Ombimbiliya kaiyapula pokati oumbanda omunthikovei noumbanda wokuayela. Ombimbiliya ipopia okuti oumbanda auho omuvi. Tutalei ovitumino Yehova aavelele ova Isilayeli kombinga youmbanda, novanthu vokulinga oumbanda:

•   “Muhelipakei moumbanda.”—Levítico 19:26.

•    “Putyina omukai umue ine omulume ena ospilitu yokuloa nospilitu yokutapesa, vena yokuipaua.”— Levítico 20:27.

•   “Pokati kenyi pahavasiue . . . otyimbanda, wokutapesa, nonganga, nomunthu utaindya otyimbanda.”—Deuteronômio 18:10-14.

14. Omokonda yatyi Yehova apela ovanthu vae ovitumino kombinga youmbanda?

¹⁴ Ovitumino ovio viayandyulula nawa okuti Huku kahande ovanthu vae velipake moumbanda. Yehova waavela ovanthu vae ovitumino ovio mokonda una oluembia navo. Kahande ovanthu vae vakale ovapika vouoma, novapika vouanga. Huku kahande vamonesue ononkhumbi no noandyu onombi.

15. Ombimbiliya ilekesa ñgeni okuti Yehova una epondolo enene tyipona Satanasi?

¹⁵ Ombimbiliya kaihangununa atyiho kombinga yovipuka onoandyu onombi ine ovilulu vipondola okulinga nevi kavipondola okulinga. Anthi, ilekesa okuti Yehova Huku una epondolo enene tyipona Satanasi no vilulu viae. Yehova watuma okutaata Satanasi keulu. (Revelação 12:9) Tupu, tala okuti Satanasi waitile ku Huku opo akahetaike Jobe. Anthi, Satanasi wetavela kelondolo lia Huku liokuti kapondola okumuipaa.—Jó 2:4-6.

16. Tuesukisa okuhatekela kulie opo tuvase eameno?

¹⁶ Provérbios 18:10 yati: “Enyina lia Yehova etililo limue liapama. Omuviuki uhatekelamo iya aamenua.” Ngotyo, tuesukisa okuhatekela ku Yehova okuovola eameno. Ovaumbili va Huku kavahatekela kovimbanda opo viveamene komalinga omavi a Satanasi no vilulu viae. Tupu vetupu ouoma nouanga. Ovaumbili va Huku vatavela kuetyi Ombimbiliya ipopia okuti: “Omaiho a Yehova, atala kombanda yoohi aiho, opo akuateseko vana vokumufenda nomutima waviuka.”—2 Crônicas 16:9.

17. Onthumbi patyi tuavelua mu Tiago 4:7? Anthi, oityi tuna yokulinga?

¹⁷ Tupu noove upondola okukala nonthumbi yokuamenua inkha uumbila Yehova. Tiago 4:7 yati: “Tavelei ku Huku; anthi, tamananei Neliapu, opo limutile.” Inkha uumbila Huku yotyotyili, no kumutavela, upondola okukala nonthumbi yokuti Yehova mekuamena.