Okutauluka omutete

Okutauluka omutete wononthele

Ove Wetyinoñgonoka?

Ove Wetyinoñgonoka?

He ya Jose ankho olie?

Jose okalupindelu mo Nazare, ankho o he ya Jesus koutekuli. Iya he ya Jose ankho olie? O Evandyeliu ya Mateusi ipopia okuti ankho o Jako, mahi ya Luka ipopia okuti Jose ankho “omona wa Eli.” Omokonda yatyi vapopila ovanthu velikalela?​—Lucas 3:23; Mateus 1:16.

Ehipululo lia Mateusi liati: “Jako akala he ya Jose.” Liaundapesa ondaka yelaka lio Gregu, ilekesa nawa okuti Jako watyita Jose. Ngotyo, Mateusi upopia oku kuatuka Jose he ya Jesus koutekuli. Ulekesa okuti Jose watuka momuhoko wohamba David, ankho mutunda onohamba.

Mahi, ehipululo lia Luka lipopia okuti: “Jose, omona wa Eli.” Onondaka “omona wa,” mbupondola okunoñgonokwa okuti “omona-ivi ya.” Onondaka ngombo mbuvasiwa mu Lucas 3:27, ipopia Sealtiele wokuatyitua tyili na Jekonia, okuti “omona wa Neri.” (1 Crônicas 3:17; Mateus 1:12) Sealtiele ankho omulume womona wa Neri, ngotyo ankho omonaivi yae. Jose nae ankho watiwa “omona” wa Eli, mokonda ankho wanepa Maliya omona wa Eli. Ngotyo, Luka wapopia ‘onthuko’ ya Jesus konthele ya ina yae Maliya. Moluotyo, Ombimbiliya itupopila ononthuko onombali mbakolela mbelikalela konthele ya Jesus.

Kohale kuali ovinyanga no notinda patyi?

Otyikutu tyavasilwe meleva melunga Mar Morto, momanima 135 P.K.

Kohale Koutundilo tyina ankho valinga ovinyanga, ankho vaundapesa unene omainya ovinkhombo no omakamelu. Ovinyanga ovinyingi ankho o viomainya. Ombimbiliya ipopia unene onongi, nokuteta omainya, novikutu viomainya. (1 Samuel 25:2; 2 Reis 3:4; Jó 31:20) Ovifo vio nomphuenya ankho vilingwa omapanda novipuka ovikuavo, ankho vituikwa ko Egitu no ko Isilayeli. (Gênesis 41:42; Josué 2:6) Tyafuile ova Isilayeli kohale ankho kavakunu omusinya. Mahi, Ombimbiliya ipopia okuti mo Persia ankho muundapeswa ovifo vio nomphuenya. (Ester 1:6) Mahi, oseta ankho ilandeswa vala no vakuavitanda ankho vekeipola Koutundilo.​—Revelação 18:11, 12.

Omukanda umwe wati: “Omainya ankho ena ovivala vielikalaila, okupolelela kovinthuelu alo kovimbambi vielikalaila.” Jesus and His World (Jesus Nouye Wae). Okuyawisa-ko, omainya ankho aundiswa. Otinda imwe ankho ilanda onombongo ononyingi, ankho itunda kovinyama vikala melunga, iya vielikalaila. Tupu otyivala otyinkhuhu, notyindumbu, notyinthikovei, notyivala tyeulu, ankho vilingwa novifo vielikalaila, nomii, nomafo, nounyama.