Omanima amwe konyima oku, ovohe ankho ovo umwe vala vapopila ovana vavo ovipuka viayemba kotyinepo tyopoula. Ankho vetyipopia umwe vala okutalela keti liavo, nokovipuka vei.

Pehepano pahe ovipuka viapiluluka. Omukanda umwe utiwa O Efeito Lolita, wapopia okuti: “Pehepano mokonda yo televisau no internete, ovana vanoñgonoka vala liwa ovipuka viayemba kotyinepo tyopoula.” Okuti otyipuka otyo tyikwatesako ovana ine tyivenyona?

Ovipuka viayemba kotyinepo tyopoula viakaka unene. Omukai umwe utiwa Deborah Roffman, wahoneka omukanda umwe utiwa Talk to Me First (Popia naame Tete), wati: “Omalutalatu ovanthu vahavalele, novanthu vapopia vala ovipuka viayemba kotyinepo tyopoula, viakaka unene mono televisau, mono filime, momikanda, no moviimbo, nomo telefone, no momawela, nomo no komputandole. Otyo ovana ovanyingi hono vasokela okuti otyinepo tyopoula tyina. . . okukala otyipuka tyesukisa vali unene.”

Vavelwa umwe onombei ovo kuhahanesa ovipuka. Vokuhahanesa ovipuka novo kulinga ovitanda, valinga atyiho opo valandese kovana ovipuka vilekesa ovinepo viasila. Otyo tyilingisisa ovana okusuka vala unene nolupe lwavo. Omukanda umwe utiwa So Sexy So Soon (A Infância Perdida), wapopia okuti: “Ovanthu vana vokuyandyanesa ovipuka vekahi nokunyona ovana.” Aupopi vali okuti: ‘Omalutalatu atyo alekesa ovanthu vahavalele, veelinga umwe opo ovana vesuke nao aveelande.’

Okuvepopila vala otyinepo tyopoula katyituuka. Okutyivila okutaha etukutuku nokutyivila okulipangiya tyelikalela. Tyelifwa no otyo, ovana kavesukisile vala okunoñgonoka otyinepo tyopoula, mahi vesukisa okulinga etyi vanoñgonoka opo valinge ovipuka vikahi nawa.

Etyi tuhanda okupopia otyetyi: Mononthiki mbuno tyesukisa unene okulongesa ovana opo “vaimbuka otyiwa notyivi.” — Ova Hebeleu 5:14.

Nonoñgonoka okuti ove umwe vala una okulongesa ovana vove. Okupopia novana vove otyinepo tyopoula tyipondola okwahapepuka, mahi ove umwe una okutyilinga. — Ondongwa Y’ombimbiliya: Provérbios 22:6.

Wehevepopile ovipuka ovinyingi monthiki ike vala. Popia novana vove tyina mulinga ovilinga viomeumbo natyina muli metukutuku, mahi wahapopie vala aviho monthiki ike. Linga omapulo ovana vove opo unoñgonoke etyi vasoka. Ine muna omona wove movenda pahe amumono olutalatu lumwe lwehekahi nawa, wahapule omona wove okuti: “Ove utyihole tyokutala ovanthu vahavalele?” Mahi una okumupula ñgaa: “Omokonda yatyi ovanthu ava vapakela omalutalatu ehekahi nawa monovenda?” Oyeke umwe omona wove akumbulule. Pahe konyima omupulu vali okuti: “Okuti otyipuka otyo kwove tyikahi?” — Ondongwa Y’ombimbiliya: Deuteronômio 6:6, 7.

Talela keti liavo. Tyina nkhele ovana vove wehenevepake mosikola, vepopila omanyina ovipuka tuna molutu. Tupu upondola okuvepopila etyi vena okulinga opo veliyakulila kovanthu vokukwata kononkhono ovana. Pahe haa ovepopila oñgeni olukembe lutyitwa. Tyina omona nkhele ehenekule tete una okunoñgonoka nawa ovipuka mavimoneka molutu lwae.

Molongesa ovipuka ena okulinga opo akale omunthu omuwa. Longesa omona wove tyina nkhele omututu okukala omunthu wahakembe, ulinga ovilinga, una onthilo na vakwavo. Ine omulongesa ovipuka ovio, pokupopia nae ovipuka viayemba kotyinepo tyopoula kamatyikupwiya vali. Tupu mupopila ovipuka ove wii okuti viapenga neevi viaviuka ena okulinga. Ine ove utavela okuti okulinga otyinepo nomunthu mwehelinepele nae tyapenga, nomona wove mupopila-tyo. Mupopila omokonda tyatyi tyapengela novivi vituka-ko. Omukanda umwe utiwa Beyond the Big Talk (Uma Longa Conversa Não Basta) wati: “Tyina ovana vetyii okuti kovohe okulinga otyinepo tyopoula nomunthu mwehelinepele nae tyapenga, navo kavetyilingi.”

Ava ongeleka ongwa. Linga umwe ovipuka ulongesa omona wove. Okuti tyina wameivi ovanthu vapopia ovipuka viapenga ove uyola? Uvala ovikutu viokulihandesa? Uhole okulihandesa? Ine ulinga ovipuka ovio opo omona wove matyimupwiya unene okukala omunthu ukahi nawa. — Ondongwa Y’ombimbiliya: Ova Loma 2:21.

Wahapopie otyinepo tyopoula ngatyina tyapenga. Otyinepo tyopoula otyipuka tyimwe otyiwa Siovaa etwavela, mahi tyikala vala otyiwa tyina tyilingwa novanthu velinepa. (Provérbios 5:18, 19) Popila ovana okuti, navo haa vapondola tyina vamanepe, avakala notyiho tyokukala novitateka vituka kokulinga otyinepo tyopoula nomunthu mwehelinepele nae. — 1 Timotiu 1:18, 19.