1, 2. Abantu baingi nibaikiriza ki ekirukukwata ahabafiire?

 OBUKAIKURU bw’abantu omuri Afrika tibarikwiikiriza ngu orufu niyo muheru y’amagara baitu ngu n’okuhindura obutuuro kuza omu bundi. Baingi nibateekateeka ngu abarikufa nibaruga ahari kureebwa baza omunsi endiijo ei batarikureebwa, omu nsi y’emizimu.

² Baatatenkuriitwe, abarikweetwa emizimu yabashwenkuru, ngu nibareeberera amagara g’ab’omumaka gaabo abatsigaire omu nsi. Okurugirira ahari eki, emizimu yabashwenkuru n’emikago eine amaani, nibabaasa kutuuhura amasharuura, kwebembeza obugwagye, kandi n’okutuyamba obutagweerwa akabi. Abantu baaba batafiireyo narishi babagwisa kubi nibareeta endwaara, obwooro, butandu.

3. Abantu abamwe nibaramya bata baishenkuru bo?

³ Abantu abahuriire nibagyenza emigyenzo kuhaisa n’okugumyaho omukago n’emizimu egi. Ebikorwa ebi nibibaho omurufu n’omukuziika katugambe nk’okuraara ahakiro n’emigyenzo y’okuheza orufu. Okuramya baatatenkuriitwe nikukorwa omu miringo endiijo. Eky’okureeberaho, abamwe kubarikuza kunywa amaarwa, babanza bashuka amatondo aha itaka ngu nibahereza abari okuzimu. Obundi abamwe kubaheza kwihura batsiga eby’okurya omu nyungu ngu bashwenkuru ku bariije bashangyeho eby’okurya.

4. Abantu baingi nibaikiriza ki ekirikukwata aha mwoyo?

⁴ Abantu abandi nibaikiriza ngu abahuriire baine omwoyo ogutarikufa. Ngu omwoyo gw’omuntu omurungi niguza omu iguru kwonka ogw’omubi niguza omu muriro. Eki nibakitabatabura n’enyikiriza z’ekiiraguju. Eky’okureeberaho, ebirango by’okushabira abafu obundi nibigira ngu “agyenzire ninga” kandi “atweirwe.” Ebi byoona nibyegamira enyikiriza eri kugira ngu omwoyo ninga omuzimu nigutsigaraho omubiri gwaheza kufa. Baibuli yo eki n’ekigambaho eta?

5. Okurugirira aha Baibuli, omwoyo n’enki?

⁵ Ku ori kwetegyereza Baibuli, oreeba ngu ebigambo by’Oruheburayo hamwe n’Oruyonani ebirikweetwa omwoyo, byaine amakuru maingi. Byona nibimanyisa ekintu ekitari kureebeka kwonka kiri kumunywa ngu kiriho. Ebigambo ebi nibyo nk’ebi: (1) omuyaga; (2) amaani g’amagara agari kushangwa omu bantu n’enyamaishwa; (3) amaani agaruga omu mutima gw’omuntu gakamureetera okugamba ninga okukora ebintu omu muringo gwe; (4) eb’emyoyo; (5) amaani ga Ruhanga ninga omwoyo orikwera. Ebi ni bimwe aha bigambo ebirikukozesibwa omu Baibuli kumanyisa omwoyo.

6. Omwoyo oguri omu bantu n’enki?

⁶ N’ahabw’ekyo Baibuli ku erikugamba aha mwoyo oguri omu bantu neba nemanyisa  amaani agatari kureebeka kwonka garikureetera abantu kukora ebintu omu magara aga buriijo. Omwoyo ni nk’amashanyarazi. Amashanyarazi nigareetera furigi ninga radio okukora kwonka gogonka ahabwago tigarikubaasa kufutysa bintu ninga kushohoza eiraka. Omu muringo nigwo gumwe omwoyo nigu tureetera kureeba, kuhurira kuteekateeka. Baitu ahabwaagwo omwoyo tiguri kubaasa kukora ebintu ebi, gwaba gutaine amaisho, amatu hamwe n’obwongo.

7. N’enki ekiri kubaho omwoyo gwarekyeraaho kuyamba omubiri?

⁷ Buri muntu aine amaani g’amagara ninga omwoyo ogumugumyaho aine amagara. Amaani-g’amagara nigatuuhurwa okwitsya. Kwonka eki tikiri kumayisa ngu n’okwitsya bwitsya. Nikyo ekiri omuri buri ngyingo y’omubiri. Amaani g’amagara g’amagara kugarikurekyeraaho kuyamba omubiri, gufa. Nikyo Baibuli erikugirira ngu: “Omubiri ogutarimu mwoyo guba gufiire.”​—Yakobo 2:26.

8. Ebiteekateeko by’omuntu nibiba bita amaani-g’amagara garekyeraho kukora omu mubiri gwe?

⁸ Baibuli neyongyera egira ngu omuntu ku ari kufa, omubiri tigwo gwonka oguri kufa. Omu kacweka ka Zaaburi 146:4 nitubanza kushomangu “omwitsyo ku gumuhwamu”—ekiri kumanyisa ngu arekyeraaho kwitsya—“agaruka omu itaka,” nikwo kugira ngu omubiri gugaruka omu itaka. Ekyahandiikirwe ni kyeyogyera kigira ngu: “Eryo izooba ebiteekateeko bye bihwaho.”

9. Omwoyo tigurikubaasa kukora ki?

⁹ Okurugirira omu Baibuli, nahabw’ekyo, omwoyo, ninga amaani g’amagara tigaruga omu mubiri waheza kufa kugumizamu amagara omunsi y’emyoyo. Tigarikubaasa kukora ekintu kyona we omuntu yaheza kufa: tigarikubaasa kutaha omugisha, ninga kutiinisa narishi okutusaasa.

10. Baibuli negamba ki ahari emigumire yabafiire?

¹⁰ Emigumire y’abafiire eri eta? Ahabw’okuba Yehova niwe yahangire abantu, niwe arikumanya ekiri kutubaho twaheza kufa. Ekigambo kye nikitwegyesa ngu abafiire tibaine magara, tibarikuhurira, kureeba, kugamba n’obu kwakuba okuteekateeka ekintu kyona. Baibuli n’egira eti:

•   “Abafiire . . . tibagira ki bamanya.”​—Omubuurizi 9:5.

•   “Okukunda kwabo n’okwangana kwabo n’eihari ryabo, byona biba byahweireho.”​—Omubuurizi 9:6.

•   “Okuzimu ei oriza tihabayo murimo, nari enaama, nari okumanya, n’obu bwakuba obwengye.”​—Omubuurizi 9:10.

11. Adamu kuyaherize kukora ekibi Yehova akamugira ata?

¹¹ Teekateeka Baibuli eki erikugamba ahari ishenkur’itwe, Adamu. Yehova akakora Adamu “omu mucuucu gw’ahansi.” (Okutandika 2:7) Adamu kuri atarajeemiire ekiragiro kya Yehova, akaba naza kutuura omunsi, omumashemererwa ebiro n’ebiro. Baitu Adamu akajeemera ekiragiro kya Yehova yatunga ekifubiro eky’okufa. Adamu kuyafiire akaza nkahi? Ruhanga akamugira ati: “Origaruka omu itaka; ahakuba nimwo waihirwe; ahabw’okuba ori omucuucu, n’omu mucuucu nimwo origaruka.”​—Okutandika 3:19.

12. N’enki ekyabiire ahari Adamu ku yafiire?

¹² Adamu akaba ari nkahi Yehova atakamuhangire kuruga omu mucuucu? Akaba atiine hu ari. Akaba atariho. Nahabw’ekyo Yehova kuyagizire Adamu ngu naza “kugaruka omu itaka,” akaba namanyisa ngu Adamu naza kugaruka abe nk’oku yabaire ari batakamuhangire, akaba ataine magara nk’omucuucu. Adamu taragumiizemu kutuura omu butuuro bw’eby’omwoyo. Tara ‘tambukire’ akaza omunsi y’emizimu ya batatenkuriitwe. Taragiire omu iguru ninga omu muriro. Akagarukayo, omubutagira magara, taragarukire kubaho.

13. Aha kufa, n’enki ekirikuba aha bantu n’enyamaishwa?

¹³ Ekintu eki nikiba ahabantu boona okutwarira hamwe? Eego, nikibaho. Baibuli neshoborora eti: “[Abantu n’enyamaishwa] byona bikaruga omu mucuucu, kandi byona nimwo birigaruka.”​—Omubuurizi 3:19, 20.

14. Nimatsiko ki agu twiniire abafiire?

 ¹⁴ Baibuli n’eraganisa ngu Ruhanga naza kusiimura abafiire kugaruka omu magara omunsi enungi. (Yohaana 5:28, 29; Ebyakozirwe 24:15) Baitu obwiire obwo bukiri omumaisho. Obwahati bakigwejegyerire omu itaka. (Yohaana 11:11-14) Titushemeriire kubatiina ninga okubaramya, ahabw’okuba tibarikubaasa kutuyamba ningashi okutusaasa.

15, 16. Sitaani nagyezaho ata kureetera abantu kwikiriza ngu abafiire tibaraferaire kimwe?

¹⁵ Okugira ngu tituri kufeera kimwe n’ekishuba kirikujanjaara ahabwa Sitaani Omuregi. Okugyezaho kubeihabeiha abantu kwikiriza ekishuba eki Sitaani n’abaadaimoni be nibagira ngu endwaara n’ebizibu ebindi nibireetwa emizimu y’abafiire. Kyo kihikire ngu hariho eminyangararo emwe eri kureetwa amasitaani go gonka. Kandi nabwo kihikire ngu eminyangararo emwe n’eretwa amani agatari g’abantu. Kwonka tikihikire ngu obusaasi bwona nibureetwa abagwejegerire omu kufa.

¹⁶ Hariho omuringo ogundi ogu baadaimoni barikugyezaho kureetera abantu kuteekateeka ngu Baibuli eki erikugamba aha kufa kigwiire. Nibabeiha abantu kuteekateeka ngu bareeba ninga bagaamba n’abafiire. Baadaimoni nibaraba omu kubonekyerwa, ebirooto, abafumu ninga emihanda endiijo. Kwonka abantu tibarikukoragana n’abafiire, nibakoragana n’amasitaani agari kwehindura abantu abafiire. Nikyo Yehova arikucwera orubanja abafumu naabo abarikwebuuza aha bafiire.​—Eky’Ebiragiro 18:10-12; Zekaria 10:2.