Guruka oze aha biriho

Guruka oze aha birimu

EKICWEKA EKY’OKWEGA 19

‘Omugabe wa Bukiizi-bwa-bumosho’ omu Bwire bw’Emperu

‘Omugabe wa Bukiizi-bwa-bumosho’ omu Bwire bw’Emperu

‘Omu bunaku bw’emperu omugabe wa bukiizi-bwa-buryo naija kuteera [kutsindikana] n’omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho.’​—DAN. 11:40.

EKYESHONGORO 150 Sherura Ruhanga Akucungure

EBIRAAGAMBWEHO *

1. Obunabi bwa Baibuli nibutuhwera kumanya ki?

NIKI ekirikuza kuhika aha Bajurizi ba Yehova omu bwire butari bwa hare? Titwine kuteebereza. Obunabi bwa Baibuli nibutuhwera kureeba ebintu bikuru ebiri haihi kubaho kandi ebiraatukwateho. Bumwe aha bunabi obu nibutuhwera kureeba eki gavumenti z’amaani ezimwe ziraakore. Obunabi obwo oburi omu kitabo kya Danieli eshuura 11, nibugamba aha mugabe wa bukiizi-bwa-bumosho n’owa bukiizi-bwa-buryo abarikuharangatana. Ekicweka kihango eky’obugabe obwo kyaherize kuhikiirira, n’ahabw’ekyo nitubaasa kugira obuhame ngu ekicweka ekitsigaireyo nakyo nikiza kuhikiirira.

2. Nk’oku kirikworekwa omu Okutandika 3:15 n’Okushuuruurwa 11:7 na 12:17, ni nshonga ki ezi twine kuguma nitwijuka twaba nitushwijuma obunabi bwa Danieli?

2 Kubaasa kwetegyereza obunabi oburi omuri Danieli eshuura 11, twine kwijuka ngu nibugamba ahari gavumenti n’abategyeki baazo bonka abaabaire nibeetaatsyataatsya omu nshonga z’abaheereza ba Ruhanga. N’obu abaheereza ba Ruhanga baraabe bari bakye waabagyeragyeranisa n’abantu abari omu nsi yoona, kwonka gavumenti ezi nibo zirikuba zigyendereire kunyangaraza. Ahabw’enki? Ahabw’okugira ngu Sitaane n’abarikumushagika boona ekigyendererwa kyabo ekikuru n’okwihaho abo abarikuheereza Yehova na Yesu. (Shoma Okutandika 3:15 n’Okushuuruurwa 11:7; 12:17.) Okwongyera ahari ekyo, obunabi oburi omuri Danieli bwine kuhikaana n’obundi bunabi oburi omu Kigambo kya Ruhanga. Buzima, kubaasa kwetegyereza gye obunabi bwa Danieli nituba twine kubugyeragyeranisa n’Ebyahandiikirwe ebindi.

3. Nituza kugamba ahari ki omu kicweka eki n’ekirikukurataho?

3 Twine enshonga ezo omu biteekateeko, hati nituza kushwijuma ebiri omu Danieli 11:25-39. Nituza kureeba owaabaire ari omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho n’owa bukiizi-bwa-buryo kuruga 1870 kuhika 1991, kandi nituza kureeba n’enshonga ahabw’enki n’eky’oburyo kuhinduramu omu nyetegyereza yaitu ey’ekicweka ky’obunabi obu. Omu kicweka ekirikukurataho, nituza kushwijuma ebiri omu Danieli 11:40–12:1, kandi nituza n’okuboneza omu nyetegyereza yaitu erikukwata aha bunabi obwo kuruga omu myaka ya 1990 kuhika aha rutaro rwa Haramagedoni. Waaba nooyega ebicweka ebi, nikiija kukwetengyesa kureeba n’ebiri omu chati, “Abagabe Abarikuharangatana omu Bwire bw’Emperu.” Kwonka twine kubanza kumanya abagabe babiri abari omu bunabi obu.

OKUMANYA OMUGABE WA BUKIIZI-BWA-BUMOSHO N’OWA BUKIIZI-BWA-BURYO

4. Ni bintu ki bishatu ebirikutuhwera kumanya gye omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho n’owa bukiizi-bwa-buryo?

4 Ebitiinisa ‘omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho’ n’owa ‘bukiizi-bwa-buryo’ omu kubanza bikaba bihairwe obugabe obwabaire buri bukiizi-bwa-bumosho na bukiizi-bwa-buryo bwa Israeli. Ahabw’enki nitugira tutyo? Yetegyereze ebi maraika owaareeteire Danieli obutumwa yaagambire. Akagira ati: ‘Naija kukushoboororera ebirikwija kuba aha bantu baawe omu biro bya bwanyima.’ (Dan. 10:14) Kuhika aha Pentekoote 33 Y.A.K., ab’eihanga rya Israeli bakaba bari abantu ba Ruhanga. Kwonka kuruga obwo, Yehova akakyoreka butunu ngu naareeba abeegi ba Yesu abeesigwa nk’abantu be. N’ahabw’ekyo, obunabi bwingi oburi omu Danieli eshuura 11 tiburikukwata aha ihanga rya Israeli, kureka aha bakuratsi ba Kristo. (Byak. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Kandi kuruga obwo abarikujwekyera omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho n’owa bukiizi-bwa-buryo batwire nibahinduka. Kwonka n’obu kiraabe kiri kityo, ebintu bingi tibirahindukire. Eky’okubanza, abagabe abo nibeetaatsyataatsya omu nshonga z’abaheereza ba Ruhanga. Ekya kabiri, oku barikutwariza abaheereza ba Ruhanga nikworeka butunu ngu nibanga Yehova, Ruhanga. Ekya kashatu, abagabe bombi, nibaba nibaharangatana.

5. Mbwenu shi hakaba hariho omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho n’owa bukiizi-bwa-buryo kuruga omu kyasha kya 2 Y.A.K. kuhika omu kyasha kya 19 kirikuza kuhendera? Shoboorora.

5 Omu kyasha kya kabiri Y.A.K., ekibiina Ekikristaayo eky’amazima kikataahwamu Abakristaayo ab’ebishuba, abaikiriize enyegyesa z’ekikaafiire, kandi abaabaire nibashereka amazima g’omu Kigambo kya Ruhanga. Kuruga obwo kuhika omu kyasha kya 19 kirikuza kuhendera, hakaba hatariho kibiina ky’abaheereza ba Ruhanga omu nsi abatebeekanisiibwe. Abakristaayo ab’ebishuba bakakanya nk’omwata omu musiri baashweka Abakristaayo ab’amazima. (Mat. 13:36-43) Ahabw’enki ni kikuru kumanya enshonga egi? Nikyoreka ngu ebirikukwata aha mugabe wa bukiizi-bwa-bumosho n’owa bukiizi-bwa-buryo tibiine kakwate n’obutegyeki nari obugabe obwabaire buriho omu kyasha kya 2 kuhika aha gati y’ekyasha kya 19. Ahakuba hakaba hatariho ekibiina ky’abaheereza ba Ruhanga ekitebeekanisiibwe gye eki gavumenti ezo zaabaire nizibaasa kunyangaraza. * Kwonka, hakaba hariho amatsiko ngu omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho n’owa bukiizi-bwa-buryo nibaija kugaruka kubaho ekyasha kya 19 kirikuza kuhendera. Ekyo nitukimanya tuta?

6. Ni ryari obu abaheereza ba Ruhanga baagaruka kumanywa? Shoboorora.

6 Kuruga 1870 n’okwongyerayo, abaheereza ba Ruhanga bakatandika kugaruka kutebeekanisibwa gye. Omu mwaka ogwo Charles T. Russell na bagyenzi be nibwo baatandikaho ekibiina ky’okwega Baibuli. Ow’eishe-emwe Russell na bagyenzi be bakakora nk’entumwa owaagambirwe ngu naija “kutebeekanisa omuhanda” Obutegyeki bwa Mesia butakatairweho. (Mal. 3:1) Obwo abaheereza ba Ruhanga bakaba nibaija kugaruka kumanywa! Mbwenu shi hakaba hariho obutegyeki kirimaani omu nsi obwabaire nibunyangaraza abaheereza ba Ruhanga? Yetegyereze amazima aga.

OMUGABE WA BUKIIZI-BWA-BURYO N’OHA?

7. Kuhika omu rutaro rw’ensi yoona orw’okubanza, n’oha owaabaire ari omugabe wa bukiizi-bwa-buryo?

7 Kuza kuhika 1870, Bungyereza niyo yaabaire eri obutware kirimaani omu nsi yoona, kandi niyo yaabaire neekizayo kugira eihe ry’amaani. Obutware obwo bukaba nibumanywa nk’eihembe rikye eryashonshomeire amahembe ashatu agandi, nigo France, Spain, na Netherlands. (Dan. 7:7, 8) Kandi Bungyereza niyo yaabaire neekora nk’omugabe wa bukiizi-bwa-buryo kuhika omu rutaro rw’ensi yoona orw’okubanza. Omu bwire nibwo bumwe, United States of America ekaba eri ey’amaani omu by’obushuubuzi, kandi ekagira omukago guhami na Bungyereza.

8. Omu biro by’emperu byona, n’oha otwire ari omugabe wa bukiizi-bwa-buryo?

8 Omu Rutaro rw’Ensi Yoona orwa I, United States na Bungyereza bakeegaita hamwe kurwanisa abandi. Omu bwire obwo, Bungyereza n’eihanga eri yaabaire yaategyekireho bakaba Obutegyeki Kirimaani obwa Bungyereza n’Amerika. Nk’oku Danieli yaabaire yaagambire, omugabe ogu akaba aine ‘eihe rihango munonga kandi ery’amaani.’ (Dan. 11:25) Omu biro by’emperu byona, Bungyereza n’Amerika batwire nibakwatanisa hamwe nk’omugabe wa bukiizi-bwa-buryo. * Mbwenu shi n’oha owaabaire omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho?

OMUGABE WA BUKIIZI-BWA-BUMOSHO KUGARUKA KUREEBEKA

9. Omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho akagaruka kubaho ryari, kandi ebiri omuri Danieli 11:25 bikahikiirira bita?

9 Omuri 1871, bwanyima ya Russell na bagyenzi be kutandika ekibiina ky’okwega Baibuli, omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho akagaruka yaareebeka. Omu mwaka ogwo, Otto von Bismarck akaba ariyo naakora n’amaani kutandikaho Obutware bwa Germany. Omugabe Wilhelm I niwe yaabandize kuba omutegyeki waabwo, kandi akatoorana Bismarck kuba omukungu w’okubanza. * Emyaka eyaakuratsireho, Germany ekatandika kutunga amatware agandi, erikutegyeka amahanga g’Africa ag’omu Pacific Ocean, kandi ekatandika kuhakanisa obutegyeki bwa Bungyereza. (Shoma Danieli 11:25.) Obutware bwa Germany bukakora eihe ry’amaani eryabaire erya kabiri omu kugira amaani omu nsi yoona. Omu rutaro rw’ensi yoona orw’okubanza, Germany ekakoresa eihe eryo kurwanisa abazigu baayo.

10. Obunabi oburi omu Danieli 11:25b, 26 bukahikiirizibwa buta?

10 Kandi Danieli naagaruka agamba aha kyabaire nikiija kuhika aha Butware bwa Germany n’eihe ryayo ery’amaani. Obunabi nibugira ngu omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho akaba atarikwija ‘kugumaho.’ Ahabw’enki? ‘Ahabw’okuba bakaba nibaija kumugirira enaama mbi. Nangwa n’abaabaire batungirwe eby’okurya bye nibo baabaire nibaija kumucwekyereza.’ (Dan. 11:25b, 26a) Ira omu bunaku bwa Danieli, abo abaabaire nibarya aha ‘by’okurya birungi’ by’omugabe bakaba nibatwariramu abarikuheereza omugabe. (Dan. 1:5) Obunabi obu nibukwata ahari oha? Nibukwata aha beebembezi b’emyanya y’ahaiguru omu Butware bwa Germany, otwariiremu abakuru omu mahe n’abahi b’obwengye ab’omugabe abaareeteire obutegyeki obwo kugwa. * Obunabi bukagamba aha kugwa kw’obutware obwo n’ekyabaire nikiija kuruga omu rutaro oru baarwanire n’omugabe wa bukiizi-bwa-buryo. Obunabi obwo burikugamba aha mugabe wa bukiizi-bwa-bumosho, nibugira buti: ‘Eihe rye niriija kutwarwa, kandi baingi omuriryo baitwe.’ (Dan. 11:26b) Omu rutaro rw’ensi yoona orw’okubanza, nk’oku kyabaire kigambirwe, eihe rya Germany rikaihwaho kandi baingi ‘bakaitwa.’ Orutaro orwo rukaba orw’akabi munonga kukira entaro zoona ezaabaireho enyima.

11. Omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho n’owa bukiizi-bwa-buryo bakakora ki?

11 Danieli 11:27, 28 harikugamba aha bwire bw’Orutaro rw’Ensi Yoona orwa I, nihagira ngu omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho n’owa bukiizi-bwa-buryo bakaba nibaija ‘kubeihana bashutami aha meeza emwe.’ Kandi nihagira ngu omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho akaba naija kwerundaanira “n’ebintu bingi.” Kandi eki nikyo kyenyini ekyabaireho. Germany na Bungyereza bakagambirana ngu nibenda obusingye, kwonka ebigambo ebyo bikareebwa ngu n’ebishuba ku haatandikireho orutaro omuri 1914. Kandi bwanyima ya 1914, Germany ekaba engaiga, yaaba eya kabiri omu by’obushuubuzi omu nsi yoona. Reero omu kuhikiiriza ebiri omu Danieli 11:29 n’ekicweka ky’okubanza omu mushororongo gwa 30, Germany ekarwanisa omugabe wa bukiizi-bwa-buryo kwonka yaasingurwa.

ABAGABE ABA OKUNYANGARAZA ABAHEEREZA BA RUHANGA

12. Omu rutaro rw’ensi yoona orw’okubanza, omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho n’owa bukiizi-bwa-buryo bakakora ki?

12 Omuri 1914 n’okwongyerayo, abagabe bombi bakoongyeramu amaani omu kuharangatana kwabo n’okunyangaraza abaheereza ba Ruhanga. Nk’eky’okureeberaho, omu rutaro rw’ensi yoona orw’okubanza, gavumenti ya Germany n’eya Bungyereza zikahiiganisa abaheereza ba Ruhanga, abaayangire kukwata ebirwaniso kuza omu rutaro. Kandi gavumenti ya U.S. ekata omu kihome abaabaire nibeebembera omurimo gw’okubuurira. Okuhiiganisibwa oku kukahikiiriza obunabi oburi omu Okushuuruurwa 11:7-10.

13. Omu myaka ya 1930 n’omu rutaro rw’ensi yoona orwa kabiri, omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho akakora ki?

13 Reero omu myaka ya 1930 na munonga omu rutaro rw’ensi yoona orwa kabiri, omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho akataahirira abaheereza ba Ruhanga ataine saasi na kakye. Obu ekigombe kya Nazi kyatandika kwebembera omuri Germany, Hitler n’abakuratsi be bakeemereza omurimo gw’abaheereza ba Ruhanga. Abazigu aba bakaita amagana n’amagana g’Abajurizi ba Yehova, kandi abandi baingi baabata omu nkambi. Ebintu ebi byona Danieli akaba yaabigambireho omu bunabi. Omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho akabaasa ‘kushiisha hekalu’ kandi ‘yaihaho ekitambo ky’okwotsya eky’obutoosha’ arikuremesa abaheereza ba Yehova kuhimbisa eiziina rye omu rweteeraine. (Dan. 11:30b, 31a) Nangwa n’omutegyeki Hitler, akarahira ngu naija kumariraho kimwe Abajurizi ba Yehova omuri Germany.

OKWIMUKAHO OMUGABE MUSYA OWA BUKIIZI-BWA-BUMOSHO

14. N’oha owaabaire omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho bwanyima y’orutaro rw’ensi yoona orwa kabiri? Shoboorora.

14 Bwanyima y’orutaro rw’ensi yoona orwa kabiri, gavumenti y’Abakomunisiti eya Soviet Union ekeegarurira amatware agaabaire gari aga Germany, reero yaaba omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho. Soviet Union nayo kushushana n’obutware bwa Nazi, ekahiiganisa abantu abaabaire nibeebembeza okuramya Ruhanga omu mwanya gw’okuhamira aha gavumenti egyo.

15. Omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho akakora ki bwanyima y’okuhendera kw’Orutaro rw’Ensi Yoona orwa II?

15 Bwanyima y’okuhendera kw’Orutaro rw’Ensi Yoona rwa II, omugabe musya wa bukiizi-bwa-bumosho, niwe Soviet Union n’abashagiki baayo, bakatandika kunyangaraza abaheereza ba Ruhanga. Okuhikaana n’obunabi oburi omu Okushuuruurwa 12:15-17, omugabe ogu akeemereza omurimo gw’okubuurira, kandi yaareetera n’enkumi z’Abajurizi ba Yehova kuza omu buzaahe. Nangwa omu biro by’emperu byona, omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho atwire naashuka “omwegyemure” gw’okuhiiganisa arikuteeraho kwemereza omurimo gw’abaheereza ba Ruhanga kwonka arikuremwa. *

16. Obutegyeki bwa Soviet Union bukahikiiriza buta Danieli 11:37-39?

16 Shoma Danieli 11:37-39. Omu kuhikiirira kw’obunabi obwo, omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho akaba atarikuha kitiinisa kyona ‘Ruhanga wa baishenkuru.’ Mu muringo ki? Ahabw’okugira ngu obutegyeki bwa Soviet Union bukaba bwine ekigyendererwa ky’okwihiraho kimwe ediini, bukateeraho kubamaramu amaani. Kubaasa kuhikiiriza ekigyendererwa ekyo, gavumenti ya Soviet omuri 1918 ekataho ekiragiro ekyabaire omusingi gw’okwegyesa omu mashomero ngu tihariho Ruhanga. Omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho ogu akaha ata ekitiinisa “ruhanga w’ebigo”? Soviet Union ekashohoza esente nyingi kwombeka eihe ryayo, kandi yaakora n’eby’okurwanisa bingi munonga eby’obutwa kuhamya amatware gaayo. Omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho n’omugabe wa bukiizi-bwa-buryo bakarugaho baatunga eby’okurwanisa bingi munonga kubaasa kwita obuhumbi bw’abantu!

OKUKWATANISA KUTARI KWA BUTOOSHA

17. “Ekirikuzira ekirikuhwerekyereza” niki?

17 Omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho akashagika owa bukiizi-bwa-buryo kuhikiiriza ekintu kimwe kikuru, okutaho “ekirikuzira ekirikuhwerekyereza.” (Dan. 11:31) Ekintu “ekirikuzira” ekyo n’Amahanga Ageeteeraine.

18. Ahabw’enki Amahanga Ageeteeraine nigeetwa “ekirikuzira ekirikuhwerekyereza”?

18 Ekibiina ky’Amahanga Ageeteeraine nikyetwa “ekirikuzira ekirikuhwerekyereza,” ahakuba ekibiina eki nikigira ngu nikibaasa kureeta obusingye omu nsi yoona, ekintu ekiraakorwe Obukama bwa Ruhanga bwonka. Kandi obunabi nibugira ngu ekintu ekirikuzira nikireeta ‘okuhwerekyereza’ ahabw’okugira ngu Amahanga Ageeteeraine nigaija kukora omurimo mukuru omu kucwekyereza ediini y’ebishuba.​—Reeba Chati “Abagabe Abarikuharangatana omu Bwire bw’Emperu.”

AHABW’ENKI TWINE KUMANYA EBYAFAAYO EBI?

19-20. (a) Ahabw’enki twine kumanya ebyafaayo ebirikukwata aha bagabe aba? (b) Ni kibuuzo ki eki turikuza kugarukamu omu kicweka ekirikukurataho?

19 Twine kumanya ebyafaayo ebi ahakuba nibituhamiza ngu kuruga omu myaka ya 1870 kuhika omu kutandika kw’emyaka ya 1990, obunabi bwa Danieli oburikukwata aha mugabe wa bukiizi-bwa-bumosho n’owa bukiizi-bwa-buryo butwire nibuhikiirira. N’ahabw’ekyo nitubaasa kugira obuhame ngu ekicweka ky’obunabi obwo ekitakahikiriire nakyo nikiza kuhikiirira.

20 Omuri 1991, obutegyeki bwa Soviet Union bukahwaho. Mbwenu shi n’oha orikukora nk’omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho obunaku obu? Ekicweka ekirikukurataho nikiza kugarukamu ekibuuzo ekyo.

EKYESHONGORO 128 Okugumisiriza Okuhitsya aha Muheru

^ kacw. 5 Nitureeba obuhame oburikworeka ngu obunabi bwa Danieli oburikukwata aha ‘mugabe wa bukiizi-bwa-bumosho’ n’owa ‘bukiizi-bwa-buryo’ nibugumizamu kuhikiirira. Ahabw’enki turikubaasa kugira obuhame obwo? Kandi ahabw’enki twine kwetegyereza obushonshorekye bw’obunabi obwo?

^ kacw. 5 Ahabw’enshoboorora egi, tihariho nshonga eshemereire kutureetera kugaruka kugamba aha Mutegyeki wa Rooma orikwetwa Aurelian (270-275 Y.A.K.) ‘nk’omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho’ nari Omugabekazi Zenobia (267-272 Y.A.K.) ‘nk’omugabe wa bukiizi-bwa-buryo.’ Eki nikihindura ekyabaire kiri omu shuura 13 na 14 ez’ekitabo Pay Attention to Daniel’s Prophecy!

^ kacw. 9 Omuri 1890, Kaiser Wilhelm II akarwanisa Bismarck yaamwiha omu butegyeki.

^ kacw. 10 Bakakora ebintu bingi ebyareeteire obutegyeki bwabo kugwa. Nk’eky’okureeberaho, bakarekyera aho kushagika omugabe waabo kaiser, baagambira abandi ebihama ebirikukwata aha rutaro, kandi baagyemesereza n’omugabe kaiser kuruga aha ngoma.

^ kacw. 15 Nk’oku kirikworekwa omuri Danieli 11:34, Abakristaayo abaabaire bariho omu bwire bw’omugabe wa bukiizi-bwa-bumosho bakamara obwire bukye batarikuhiiganisibwa. Nk’eky’okureeberaho, eki kikabaho obu obutegyeki bwa Soviet Union bwahendera 1991.