1. Ekitabo ky’Okushuuruurwa nikigamba ki aha bantu ba Ruhanga?

 EKITABO ky’Okushuuruurwa nikyoreka ngu Obukama bwa Ruhanga bwaherize kuteebwaho, kandi ngu Sitaane akabingwa omu iguru. (Kush. 12:1-9) Okubingwa kwa Sitaane okwo kukareeta oburuhuuko omu iguru, kwonka ensi ekaijuramu oburemeezi. Ahabw’enki? Ahakuba Sitaane ainiire ekiniga abarikuheereza Yehova omu bwesigwa aha omu nsi.​—Kush. 12:12, 15, 17.

2. Niki ekiraatuhwere kuguma turi abeesigwa ahari Yehova?

² Sitaane yaaba naatunyangaraza, nitubaasa kuguma tuta tuhamiire ahari Yehova? (Kush. 13:10) Ekintu kimwe ekiraatuhwere n’okumanya ebiraabeho omu biro by’omumaisho. Nk’eky’okureeberaho, omu Okushuuruurwa entumwa Yohaana naagamba aha migisha ei turi haihi kutunga. Emwe aha migisha egi n’okwihiraho kimwe abazigu ba Ruhanga. Hati ka tureebe oku ekitabo ky’Okushuuruurwa kirikushoboorora abazigu aba n’ekirikwija kubahikaho.

3. Ni bumanyiso ki obumwe oburi omu kitabo ky’Okushuuruurwa?

³ Omushororongo gw’okubanza omu kitabo ky’Okushuuruurwa nigworeka gye ngu ebiri omu kitabo eki bikahandiikwa omu “bumanyiso” kurugiirira aha New World Translation, ekirikumanyisa ngu tibiine makuru ga butunu. (Kush. 1:1) Baibuli neekoresa obumanyiso yaaba neegamba aha bazigu ba Ruhanga. Ekitabo eki nikigamba aha nyamaishwa zitari zimwe na zimwe. Nk’eky’okureeberaho, nikigamba aha ‘nyamaishwa  erikutuuhuuka omu nyanja, eine amahembe ikumi n’emitwe mushanju.’ (Kush. 13:1) Enyamaishwa egyo neekuratirwa ‘endiijo erikuruga okuzimu omu itaka.’ Enyamaishwa egyo neegamba nk’ekijoka, kandi neiha ‘omuriro omu iguru gugwa aha nsi.’ (Kush. 13:11-13) Kandi nikigamba n’aha “nyamaishwa erikutukura” ey’omutaano, eshutamirweho omukazi maraaya arikugivuga. Enyamaishwa ezi ishatu nizijwekyera abazigu abatwire nibarwanisa Ruhanga n’Obukama bwe. N’ahabw’ekyo ni kikuru ngu tuzimanye.​—Kush. 17:1, 3.

4-5. Ebiri omu Danieli 7:15-17 nibituhwera bita kumanya obumanyiso oburi omu kitabo ky’Okushuuruurwa?

⁴ Tutakamanyire abazigu aba, twine kwetegyereza amakuru g’orurimi oru orw’akamanyiso. Omuringo mukuru ogw’okwetegyereza enshonga egi, n’okureka Baibuli ekeeshoboorora. Obumanyiso bwingi oburi omu kitabo ky’Okushuuruurwa nibushoboororwaho omu bitabo bya Baibuli ebindi. Nk’eky’okureeberaho, nabi Danieli akaroota ekirooto yaareeba “enyamaishwa mpango ina” niziruga omu nyanja. (Dan. 7:1-3) Danieli naatugambira eki zirikujwekyera. Enyamaishwa mpango ina ezi nizijwekyera ‘abagabe bana,’ nari gavumenti ina. (Shoma Danieli 7:15-17.) Enshoboorora egi erikwetegyerezibwa gye neetuhwera kumanya ngu enyamaishwa ezirikugambwaho omu kitabo ky’Okushuuruurwa, nazo ziine kuba nizijwekyera obutegyeki.

⁵ Hati ka tureebe bumwe aha bumanyiso oburi omu kitabo ky’Okushuuruurwa. Twaba nitubushwijuma, nituza kureeba oku Baibuli erikutuhwera kumanya amakuru gaabwo. Nituza kutandika n’enyamaishwa ezirikwihaihana. Okubanza, nituza kureeba eki zirikujwekyera. Bwanyima, nituza kureeba ekiraahikye aha nyamaishwa ezi. Aha muheru, nituza kwetegyereza oku enyamaishwa ezi zirikutukwataho.

6. Enyamaishwa y’emitwe mushanju erikugambwaho omu Okushuuruurwa 13:1-4 niki?

⁶ Enyamaishwa y’emitwe mushanju niki? (Shoma Okushuuruurwa 13:1-4.) Nitwetegyereza ngu enyamaishwa egi okutwarira hamwe neeshusha engwe, kwonka ebigyere byayo ni nk’eby’edubu, omunwa gwayo ni nk’ogw’entare, kandi eine amahembe ikumi. Enyamaishwa erikugambwaho omuri Danieli eshuura 7 nayo nikwo erikushusha. Kwonka, omu kitabo ky’Okushuuruurwa ebicweka ebi byona nibigambwaho nk’ebiri aha nyamaishwa emwe beitu zitari ina ez’omutaano. Enyamaishwa egi terikujwekyera gavumenti emwe, nari obutegyeki kirimaani. Kandi, neegambwaho nk’eine obushoboorozi aha “nganda zoona n’abantu n’endimi n’amahanga.” Eshemereire kuba neekirira kimwe gavumenti y’eihanga rimwe. (Kush. 13:7) N’ahabw’ekyo, eine kuba neejwekyera obutegyeki bwona obutwire nibutegyeka abantu omu byafaayo byona. *​—Mub. 8:9.

7. Aha mitwe mushanju ey’enyamaishwa buri gumwe nigujwekyera ki?

⁷ Emitwe mushanju buri gumwe nigujwekyera ki? Ebiri omu Okushuuruurwa eshuura 17 ebirikushoboorora ekishushani ky’enyamaishwa erikugambwaho omu Okushuuruurwa eshuura 13, nibibaasa kutusimizaho. Okushuuruurwa 17:10, nihagira hati: “Nibo bagabe mushanju, aharibo bataano bakagwa, omwe ariho, ondiijo takaizire, ku ariija, ashemereire kugumaho omwanya mukye.” Aha butegyeki bwona obu Sitaane atwire naakoresa, mushanju nibwo bubaasize kurangaanwa munonga bukeetunguura ‘nk’emitwe.’ Obu n’obutegyeki kirimaani  obubaasize kwetaatsyataatsya munonga omu nshonga z’abaheereza ba Ruhanga. Omu bwire bw’entumwa Yohaana, obutegyeki butaano aharibwo bukaba bwaherize kutegyeka, nibwo Misri, Asiria, Babulooni, Bumeedi na Peresi, na Bugriika. Obutegyeki kirimaani obwa mukaaga Rooma, bukaba nibukitegyeka obu Yohaana yaatunga okworekwa. Mbwenu shi ni butegyeki ki obwabaire nibwija kuba obwa mushanju obw’aha muheru, nari omutwe?

8. Omutwe gwa mushanju ogw’enyamaishwa nigujwekyera ki?

⁸ Nk’oku turikuza kureeba, obunabi oburi omu kitabo kya Danieli nibwija kutuhwera kumanya enyamaishwa ya mushanju kandi ey’aha muheru. Ni butegyeki ki kirimaani obutwire nibutegyeka omu biro by’emperu, omu “izooba rya Mukama”? (Kush. 1:10) N’obutegyeki bw’amakwatane obwa United Kingdom na United States of America, nari shi obutegyeki kirimaani obwa Bungyereza n’Amerika. N’ahabw’ekyo, nitubaasa kugira ngu obutegyeki obu nibwo burikujwekyera omutwe gwa mushanju ogw’enyamaishwa erikugambwaho omu Okushuuruurwa 13:1-4.

9. Niki ekirikujwekyera enyamaishwa ‘eine amahembe abiri nk’ag’omwana gw’entaama’?

⁹ Okushuuruurwa eshuura 13 nihatugambira aha butegyeki kirimaani obwa Bungyereza n’Amerika, oburikujwekyera enyamaishwa ‘eine amahembe abiri nk’ag’omwana gw’entaama, erikugamba nk’ekijoka.’ Enyamaishwa egi ‘neekora obumanyiso bukuru, nangwa n’okwiha omuriro omu iguru gukagwa aha nsi omu maisho g’abantu.’ (Kush. 13:11-15) Okushuuruurwa eshuura 16 na 19 nizeeta enyamaishwa egi “nabi ow’ebishuba.” (Kush. 16:13; 19:20) Danieli naagamba aha kintu ekirikushusha kityo arikugira ngu obutegyeki kirimaani obwa Bungyereza n’Amerika bukaba nibwija kureetaho “okucwekyerera okurikutiinisa.” (Dan. 8:19, 23, 24) Eki nikyo kyenyini ekyabaireho omu Rutaro rw’Ensi Yoona II. Bomu ibiri ezirikucwekyereza ezaakozirwe abanyasaayansi ba Bungyereza n’Amerika zikakora kihango omu kuhendera orutaro orwo. Obutegyeki kirimaani obwa Bungyereza n’Amerika, omu kukora bomu ezi bukaiha ‘omuriro omu iguru gwagwa aha nsi.’

10. ‘Ekishushani ky’enyamaishwa’ nikijwekyera ki? (Okushuuruurwa 13:14, 15; 17:3, 8, 11)

¹⁰ Ekitabo ky’Okushuuruurwa nikigamba aha nyamaishwa endiijo. Egi neeyenda kushusha n’ey’emitwe mushanju kwonka entaaniso eri ngu yo neetukura. Neeyetwa “ekishushani ky’enyamaishwa” kandi ‘omugabe owa munaana.’ * (Shoma Okushuuruurwa 13:14, 15; 17:3, 8, 11.) ‘Omugabe’ ogu naagambwaho nk’owaabaire ariho, bwanyima akarugaho, kandi akaija akagarukaho. Omugabe ogu naajwekyera ekigombe ky’Amahanga Ageeteeraine, ekirikugaita amahanga omu nsi yoona omu nshonga z’eby’obutegyeki! Kikabanza kubaho nk’Amahanga Agakwataniise. Kandi bwanyima kikarugaho omu Rutaro rw’Ensi Yoona II. Kikaija kyagaruka kyabaho, kandi hati nikimanywa nk’ekibiina ky’Amahanga Ageeteeraine.

11. Enyamaishwa ezirikujwekyera eby’obutegyeki nizireetaho buremeezi ki, kandi ahabw’enki hataine kugira ekyatutiinisa?

¹¹ Enyamaishwa z’eby’obutegyeki kurabira omuri pokopoko yaazo nizireetera abantu kuhakanisa Yehova n’abaheereza be. Omu muringo gw’akamanyiso, niziija kurundaana hamwe ‘abagabe b’ensi yoona’ omu rutaro rwa Haramagedoni, nikyo ‘kiro kikuru kya Ruhanga ow’Obushoboorozi Bwona.’ (Kush. 16:13, 14, 16) Kwonka tiharikwija kugira ekyatutiinisa. Ruhanga waitu ow’amaani Yehova, naija  kutaaha omu nshonga ahonaaho kujuna boona abarikushagika obutegyeki bwe.​—Ezk. 38:21-23.

12. Niki ekirikwija kuhika aha nyamaishwa zoona?

¹² Niki ekirikwija kuhika aha nyamaishwa zoona? Okushuuruurwa 19:20 nihagarukamu hati: ‘Enyamaishwa egyo yaakwatwa hamwe na nabi w’ebishuba, owaabaire naakora obumanyiso omu maisho gaayo, naabibeihabeihesa abo abaine akamanyiso k’enyamaishwa n’abarikuramya ekishushani kyayo. Abo bombi baanagwa omu nyanja erikwakamu omuriro n’obuganga bw’ekibiriiti bahuriire.’ N’ahabw’ekyo obutegyeki oburikuhakanisa Ruhanga nibwija kuba nibukitegyeka, reero bucwekyerezibwe obutagarukaho.

13. Gavumenti z’ensi nizirikureeta Abakristaayo kuhikwaho mbeera ki egumire?

¹³ Eki nikitukwataho kita? Itwe Abakristaayo, twine kuhamira ahari Ruhanga n’Obukama bwe. (Yoh. 18:36) Kubaasa kukora eki, twine kwetantara kwejwanzya omu nshonga z’eby’obutegyeki. Kwonka okutagira rubaju omu by’omutegyeki nikibaasa kuguma munonga, ahakuba gavumenti z’ensi niziba nizenda ngu tuzishagikire kimwe omu bigambo n’ebikorwa. Abo abarikwikiriza okugyemeserezibwa kwazo, nibatunga akamanyiso k’enyamaishwa. (Kush. 13:16, 17) Kwonka buri omwe orikutunga akamanyiso ako, tarikwija kusiimwa Yehova, kandi naija kufeerwa amagara agatahwaho. (Kush. 14:9, 10; 20:4) Ka ni kikuru buri omwe ahariitwe kwangira kimwe kugira orubaju omu by’obutegyeki, n’obu twakugyemeserezibwa tuta ngu tubishagike!

14. Ni kintu ki ekindi ekirikutangaaza eki entumwa Yohaana yaareebire, nk’oku kirikugambwaho omu Okushuuruurwa 17:3-5?

¹⁴ Entumwa Yohaana naagira ngu hariho ekintu eki yaareebire ‘ekyamutangaarize munonga.’ Niki ekyo? Omukazi akaba naagyendera aha nyamaishwa zirikutiinisa munonga. (Kush. 17:1, 2, 6) Naagambwaho nka “maraaya omukuru” kandi orikwetwa “Babulooni Orurembo Orukuru.” ‘Naashambana n’abagabe b’ensi.’​—Shoma Okushuuruurwa 17:3-5.

15-16. ‘Babulooni Orukuru’ niki, kandi ekyo nitukimanya tuta?

¹⁵ “Babulooni Orurembo Orukuru” niki? Omukazi ogu tarikujwekyera eby’obutegyeki ahakuba naagambwaho nk’okurikushambana n’abeebembezi omu by’obutegyeki. (Kush. 18:9) Nangwa, naavuga abategyeki aba, arikugyenda abatembire aha mugongo omu muringo gw’akamanyiso. Kandi tarikubaasa kuba naajwekyera ab’eby’obushuubuzi abashomankuzi omu ensi ya Sitaane. Aba nibagambwaho okwabo ngu ‘n’abashuubuzi b’ensi.’​—Kush. 18:11, 15, 16.

¹⁶ Omu Byahandiikirwe, ekigambo “maraaya” nikibaasa kumanyisa abo abarikwetwara nk’abarikuheereza Ruhanga kwonka barikuramya ebishushani, nari bari banywani b’ensi. (1 Bus. 5:25; Yak. 4:4) Okutaana n’ekyo, abo abarikuramya Ruhanga omu bwesigwa nibagambwaho ‘nk’abashugaine.’ (2 Kor. 11:2; Kush. 14:4) Orurembo Babulooni orwa ira nirwo rwabaire ruri entima y’okuramya kw’ebishuba. N’ahabw’ekyo, Babulooni Orukuru rushemereire kuba nirujwekyera emiringo y’okuramya yoona egwire. Nangwa, nirwetwa amatware g’ediini z’ebishuba zoona.​—Kush. 17:5, 18; reeba ekicweka ky’aha mukura ekiri aha jw.org “Babulooni Orukuru Niki?”

17. Niki ekirikwija kuhika ahari Babulooni Orukuru?

¹⁷ Niki ekirikwija kuhika ahari Babulooni Orukuru? Okushuuruurwa 17:16, 17 nihagarukamu ekibuuzo ekyo hati: ‘Amahembe ikumi agu waareeba n’enyamaishwa nibaija kwanga maraaya ogwo atsigare wenka ajwaire busha, nibaija kurya enyama ye, bamwokyeze kimwe n’omuriro. Ahakuba Ruhanga akakita omu mitima yaabo.’ Eego, Yehova naija kuhiga  amahanga kukoresa enyamaishwa erikutukura, nari ekibiina ky’Amahanga Ageeteeraine, kwehindukana ediini z’ebishuba kuzicwekyerereza kimwe.​—Kush. 18:21-24.

18. Nitubaasa kuhamya tuta ngu titwine kakwate koona na Babulooni Orukuru?

¹⁸ Eki nikitukwataho kita? Twine kuguma tuhamiire aha ‘diini eshemeire etaine kamogo omu maisho ga Ruhanga.’ (Yak. 1:27) Titurikwenda kubeihwabeihwa enyegyesa z’ediini z’ebishuba, emikoro y’ekikaafiire, emitindo y’ahansi ey’ensi egi, n’ebikorwa by’obufumu ebya Babulooni Orukuru! Kandi nituba twine kugumizamu nituteera omuranga kuhwera abantu ‘kururugamu,’ kugira ngu barekye kukwatanisa naryo omu bihagaro byarwo.​—Kush. 18:4.

19. “Ekijoka kihango ekirikutukura” niki?

¹⁹ Ekitabo ky’Okushuuruurwa nikigamba n’aha ‘kijoka kihango ekirikutukura.’ (Kush. 12:3) Ekijoka eki nikirwanisa Yesu na baamaraika be. (Kush. 12:7-9) Nikinyangaraza abantu ba Ruhanga, kandi nikiha amaani enyamaishwa z’eby’obutegyeki. (Kush. 12:17; 13:4) Ekijoka eki n’oha? ‘N’ekijoka ekihango ekya ira, ekirikwetwa Omuregi kandi Sitaane.’ (Kush. 12:9; 20:2) Nikyo kirikushagika abazigu ba Yehova boona.

20. Niki ekirikwija kuhika aha kijoka?

²⁰ Niki ekirikwija kuhika aha kijoka? Okushuuruurwa 20:1-3 nihashoboorora ngu maraika naija kunaga Sitaane omu kiina, abe ari nk’ori omu kihome. Obu Sitaane araabe akomirwe, tarikwija “kurugamu kubeihabeiha amahanga obundi, okuhitsya ahi emyaka rukumi erihwera.” Aha muheru, Sitaane na baadaimoni nibaija kucwekyerezibwa obutagaruka kubaho, ekirikwetwa okunagwa “omu nyanja y’omuriro n’obuganga bw’ekibiriiti.” (Kush. 20:10) Teebereza aha nsi etarimu Sitaane na baadaimoni. Obwire obwo ka nibwija kuba burungi munonga!

21. Ahabw’enki turikubaasa kushemererwa twashoma ebiri omu kitabo ky’Okushuuruurwa?

²¹ Ka nikitugumya kwetegyereza amakuru g’obumanyiso obu oburi omu kitabo ky’Okushuuruurwa! Twamanya abazigu ba Ruhanga, n’ekirikwija kubahikaho. Eego, “orikushoma ebigambo by’obunabi obu aine [okushemererwa], kandi baine [okushemererwa] abarikubihurira”! (Kush. 1:3) Kwonka shi abazigu ba Ruhanga ku baraacwekyerezibwe, abantu abeesigwa nibaija kutunga migisha ki? Eki nituza kukireeba omu kicweka eky’aha muheru omu bicweka ebi ebikurataine.