Guruka oze aha biriho

Guruka oze aha birimu

Eki Waaba Nookimanya?

Eki Waaba Nookimanya?

Morodekai buzima akabaho?

OMUYUDAAYA orikwetwa Morodekai akakora kihango omu byabaireho ebihandiikirwe omu kitabo kya Esteeri. Akaba ari Omuyudaaya enkwatwa owaabaire naakora omu kikaari ky’omugabe wa Buperesi. Ekyo kikabaho aha kutandika kw’omwaka 500 Y.A., “omu busingye [bw’Omugabe] Ahasuero.” (Hati omugabe ogwo namanywa nk’Ahasuero I.) Morodekai akasheeshuura orukwe rw’okwita omugabe. Omugabe ahabw’okushemererwa, akacwamu ngu Morodekai aheebwe ekitiinisa omu rweteeraine rw’abantu. Hamani omuzigu wa Morodekai n’Abayudaaya ku yaafiire, omugabe akahindura Morodekai enganzi y’eihanga. Ekyo kikabaasisa Morodekai kutaho ekiragiro ekyarinzire Abayudaaya kutaitwa omu butware bwa Buperesi.—Esteeri 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Abanyabyafaayo omu kyasha kya 20 bakaba nibagira ngu ekitabo kya Esteeri n’ekitebyo kandi ngu Morodekai takabahoga. Kwonka, omuri 1941, abarikwetegyereza ebijumbwirwe omu itaka bakatunga obuhame oburikushagika ebi Baibuli erikugamba ahari Morodekai. Bakatunga buhame ki?

Abacondooza bakajumbura ekihandiiko kya kaneyifoomu ekya Buperesi ekyabaire nikigamba aha mushaija orikwetwa Marduka (Runyankore Morodekai). Akaba naakora nk’omukungu, obundi nk’omubazi w’ebitabo omuri Shushani. Arthur Ungnad, orikumanya gye ebyafaayo by’ekicweka ekyo, akagira ngu oyihireho Baibuli, ekihandiiko ekyo nikyo kyonka ekyabaire nikigamba ahari Morodekai” omu bwire obwo.

Kuruga obu Ungnad yaagamba ebyo, abacondooza bavuunwire ebihandiiko ebindi bingi bya kaneyifoomu ebya Buperesi. Bimwe aharibyo n’ebishate ebirikumanywa nka Persepolis, ebyashangirwe omu bisheenyuka by’Amabiikiro, haihi n’engo z’orurembo. Ebishate ebyo bikaba biriho kuruga omu butegyeki bwa Ahasuero I. Bihandiikirwe omu rurimi Oruramaiti, kandi birimu amaziina maingi agari omu kitabo kya Esteeri. a

Eiziina Morodekai (Marduka) riri aha kihandiiko kya kaneyifoomu ekya Buperesi

Ebishate bya Persepolis ebingi birimu eiziina Marduka, owaabaire naaheereza nk’omuhandiiki omu kikaari ky’omugabe omuri Shushani obu Ahasuero I yaabaire naategyeka. Kimwe aha bishate ebyo nikigamba ahari Marduka nk’omuvunuuzi. Ekyo nikihikaana n’ebi Baibuli erikugamba ahari Morodekai. Akaba naaheereza nk’omukungu omu icwero ry’emanja ery’Omugabe Ahasuero (Ahasuero I) kandi akaba naagamba endimi nka ibiri. Morodekai butoosha akaba ashutama aha irembo ry’omugabe omu kikaari Shushani. (Esteeri 2:19, 21; 3:3) Eirembo ry’omugabe kikaba kiri ekyombeko kihango ahu abakungu baabaire nibakorera.

Marduka orikugambwaho omu bishate ebyo aine bingi ebi arikushushanisa na Morodekai ow’omu Baibuli. Bakaba bariho omu bwire bumwe, omu mwanya gumwe, kandi bakaba baine obujunaanizibwa burikushushana. Ebyo byona nibihamya ngu ebyajumbwirwe omu itaka nibigamba ahari Morodekai ow’omu kitabo kya Esteeri.

a Omuri 1992, Omuhangu Edwin M. Yamauchi akahandiika amaziina ikumi agari omu bishate bya Persepolis kandi agarikushangwa n’omu kitabo kya Esteeri.