1. (a) Ruhanga akaha Adamu bujunaanizibwa ki? (b) Abaheereza ba Ruhanga batwire nibakoresa bata obushoboorozi bw’okugamba?

YEHOVA RUHANGA akaha abantu ekiconco ky’okugamba. Bwanyima y’okuta Adamu omu musiri ogwahindukire eka ye, akamuha obujunaanizibwa bw’okweta enyamaishwa amaziina arikukoresa orurimi oru yaabaire naagamba. Adamu akakoresa oburyo n’okwetegyereza kwe yaaha buri nyamaishwa eiziina erigishemereire. (Kut. 2:19, 20) Kuruga obwo, abaheereza ba Ruhanga batwire nibakoresa obushoboorozi bw’okugamba kuhimbisa Yehova n’okugambira abandi ekigyendererwa kye. Obunaku obu, omuringo mukuru gw’okutunguura okuramya okw’amazima n’okuvunuura Baibuli kugita omu ndimi ezindi.

2. (a) Akakiiko k’Okuvunuura New World Bible kakakuratira misingye ki omu kugivunuura? (b) Nituza kushwijuma ki omu kicweka eki?

² Hariho envunuura za Baibuli nyingi, kwonka nizitaana omu ku zirikuvunuura ebihandiiko eby’okubanza. Omu myaka ya 1940, Akakiiko k’Okuvunuura New World Bible kakataho emisingye y’okuvunuura etwire neekuratirwa omu ndimi ezirikurenga 130. Niyo egi: (1) Okweza eiziina rya Ruhanga ririkugarurwa omu mwanya gwaryo omu Byahandiikirwe. (Shoma Matayo 6:9.) (2) Okuvunuura obutumwa bw’okubanza obu Ruhanga  yaahandiikiise nk’oku buri kyaba nikibaasika, nari okuvunuura amakuru g’ebigambo kyaba kitarikubaasika kuvunuura ebigambo nk’oku biri. (3) Okukoresa orurimi orworobi kwetegyereza orurikureetera omuntu kwenda kushoma Baibuli. * (Shoma Nehemia 8:8, 12.) Ka tureebe oku emisingye egi yaagyendeirweho omu kuvunuura New World Translation eya 2013 ehindwirwemu n’envunuura ezitari z’Orungyereza.

3, 4. (a) Ni bihandiiko ki ebya ira ebirimu eiziina rya Ruhanga omu nyuguta ina ez’Oruheburaayo? (b) Abavunuuzi baingi ba Baibuli bakozire ki aha bikwatiraine n’eiziina rya Ruhanga?

³ Abo abarikushwijuma ebihandiiko ebya ira eby’Oruheburaayo, nk’emizingo eya ira, nibatangaara okureeba ngu eiziina rya Ruhanga omu nyuguta ina ez’Oruheburaayo ririmu emirundi mingi. Tiriri mu bihandiiko by’Oruheburaayo ebya ira byonka, beitu n’omu bihandiiko bimwe eby’Orugriika eby’omu kyasha kya kabiri Yesu atakazairwe kuhika omu kyasha ky’okubanza Yesu aherize kuzaarwa.

⁴ N’obu haraabe hariho obuhame oburikworeka ngu eiziina rya Ruhanga riri omu Baibuli, abavunuuzi baingi nibanga kurikoresa omu nvunuura zaabo enyingi. Bwanyima y’emyaka ebiri New World Translation of the Christian Greek Scriptures eherize kushohozibwa omuri 1950, Revised Standard Version nayo ekateerwa. Omu nvunuura egi tiharimu eiziina rya Ruhanga, ekirikworeka ngu ekahindura engyenderwaho ya American Standard Version eyaashohoziibwe 1901. Ahabw’enki? Enturukiriro y’envunuura egyo neegira eti: “Okukoresa eiziina ryenyine erya Ruhanga omwe wenka . . . okutwarira hamwe tikihikire omu kwikiriza kwona okw’Ekanisa Enkuristaayo.” Abavunuuzi baingi ab’Orungyereza n’ab’endimi ezindi abaakuratsireho bakakuratira eky’okureeberaho eki.

5. Ahabw’enki ni kikuru okukoresa eiziina rya Ruhanga omu kuvunuura Baibuli?

⁵ Mbwenu shi kiine enshonga abavunuuzi baata eiziina rya Ruhanga omu nvunuura zaabo nari bakariihamu? Omuvunuuzi murungi ashemereire kumanya ekigyendererwa ky’omuhandiiki, kandi abavunuuzi abarikumanya ekyo nibacwamu gye. Emishororongo mingi ya Baibuli neeyoreka ngu eiziina rya Ruhanga ni rikuru kandi ngu rishemereire n’okwezibwa. (Kur. 3:15; Zab. 83:18; 148:13; Isa. 42:8; 43:10; Yoh. 17:6, 26; Byak. 15:14) Yehova Ruhanga owaahandiikiise Baibuli akahwera abaagihandiikire kukoresa eiziina rye batarikutiina. (Shoma Ezekieli 38:23.) Okwiha eiziina rya Ruhanga omu Baibuli eririkushangwa emirundi mingi omu bihandiiko ebya ira, nikyoreka okutaha kitiinisa Owaagihandiikiise.

6. Ahabw’enki omu New World Translation hongyeirwemu eiziina rya Ruhanga emirundi endiijo mukaaga?

⁶ Obuhame oburikworeka ngu eiziina rya Ruhanga riine kurekwa omu Baibuli nibweyongyera kukanya. Omu New World Translation eya 2013 ehindwirwemu, eiziina rya Ruhanga ririmu emirundi 7,216, ekirikumanyisa ngu rikongyerwamu emirundi 6 kukira aha nvunuura eya 1984. Emirundi etaano ahari egyo neeshangwa omu 1 Samueli 2:25; 6:3; 10:26; 23:14, 16. Eiziina rya Ruhanga rikongyerwa omu Baibuli ey’Orungyereza emirundi egi, bwanyima y’okushwijuma gye emizingo eya ira, eyaabandiize ebihandiiko by’Oruheburaayo emyaka nka 1000 enyima. Kandi eiziina rya Ruhanga rikateebwa n’omu Abaramuzi 19:18 ahabw’okushwijuma ebihandiiko ebindi ebya ira.

7, 8. Okugira ngu Ruhanga “naahikiiriza kyona eki arikwenda” ni kikuru kita?

 ⁷ Aha Bakristaayo ab’amazima, eiziina rya Ruhanga riine amakuru maingi. Ebyongyeirweho omu New World Translation eya 2013, nibishoboorora enshonga egi. Akakiiko k’Okuvunuura New World Bible nikamanya ngu eiziina rya Ruhanga ririmu ekigambo ky’Oruheburaayo ha·wah,’ ekirikumanyisa ngu “naahikiiriza kyona eki arikwenda.” * Ebitabo byaitu enyima bibaire nibikwatanisa amakuru aga n’ebiri omu Okuruga 3:14, aharikugira ngu: “Ndi MBAHO.” Eki nikyo kyareeteire kuhandiika ebiri omu nvunuura eya 1984 ebirikugira ngu “naaba kyona eki arikwenda kuhikiiriza ebiraganiso.” * Kwonka, omu Appendix A4 eya Baibuli eya 2013 ehindwirwemu nihashoboorora hati: “N’obu eiziina Yehova riraabe ririmu amakuru ago, tiririkumanyisa eki arikucwamu kuba kyonka. Beitu amakuru gaaryo nigatwariramu n’eki arikubaasisa kubaho aha bikwatiraine n’ebyahangirwe bye n’okuhikiiriza ekigyendererwa kye.”

⁸ Yehova naareetera ebyahangirwe bye kuba kyona eki arikwenda. Kuhikaana nʼamakuru gʼeiziina eri, Ruhanga akareetera Noa kuba omwombeki w’emeeri, Bezaleeli kuba omunyamwoga rurangaanwa, Gideoni kuba omurwani rugambwa, kandi Paulo kuba entumwa omu mahanga. Eego, eiziina rya Ruhanga riine amakuru maingi munonga aha baheereza be. Akakiiko ak’Okuvunuura New World Bible kakaba katarikubaasa kwehuzya obukuru bw’eiziina rya Ruhanga karikuriiha omu Baibuli.

9. Ahabw’enki habaireho ekyetengo ky’okuvunuura Baibuli omu ndimi ezindi?

⁹ Envunuura za New World omu ndimi ezirikurenga 130, niziha eiziina rya Ruhanga ekitiinisa zirikurigarura ahu rishemereire kuba riri. (Mal. 3:16) Okutaana n’ekyo, abavunuuzi ba Baibuli abaingi baine omuze gw’okwiha eiziina rya Ruhanga omu Baibuli zaabo, barikurihaanisa n’ebitiinisa nka “Mukama” nari obumwe amaziina ga baaruhanga baabo. Egi niyo nshonga nkuru ahabw’enki Akakiiko Akareeberezi ak’Abajurizi ba Yehova kareebire ngu hariho ekyetengo ky’amaani eky’okuhitsya aha bantu baingi Baibuli erikuha eiziina rya Ruhanga ekitiinisa.

10, 11. Abavunuuzi abarikuvunuura Baibuli eya New World Translation omu ndimi ezindi nibatunga buremeezi ki?

¹⁰ Hakabaho oburemeezi bwingi omu kuvunuura Baibuli omu ndimi nyingi. Nk’eky’okureeberaho, enyima, New World Translation ey’Orungyereza ekakuratira Baibuli ezindi ez’Orungyereza ezirikukoresa ekigambo ky’Oruheburaayo “Sheol” omu byahandiikirwe nk’Omubuurizi 9:10. Omushororongo ogwo gukaba nigugira guti: ‘Sheʹol ei oriza tihabayo murimo, nari enaama, nari okumanya n’obu bwakuba obwengye.’ Abavunuuzi b’envunuura nyingi ezitari z’Orungyereza bakatunga oburemeezi obu: Ekigambo “Sheol” tikirikumanywa abashomi baingi, tikiri mu kashoboorozi, kandi nikishushana n’omwanya gw’ekicweka. Bakaikirizibwa kuvunuura amakuru g’ekigambo “Sheol” n’eky’Orugriika “Hades” barikubyeta “Ekituuro.”

¹¹ Omu ndimi ezimwe, okuvunuura ekigambo ky’Oruheburaayo neʹphesh n’eky’Orugriika psy·khe kuhikaana n’eky’Orungyereza “soul” kikareetaho okubuzabuzibwa. Ahabw’enki? Ahakuba ebigambo ebi barikukoresa kuvunuura ekigambo “soul” nibibaasa  kumanyisa ngu “soul” n’ekicweka ky’omuntu ekitaine mubiri. Eki nikibaasa kureetaho emiteekateekyere egwire ngu “soul” n’ekintu ekiri nk’omuzimu beitu atari muntu wenyine. N’ahabw’ekyo, abavunuuzi bakaikirizibwa kuvunuura ekigambo “soul” kurugiirira aha kiriyo nikigambwaho, kuhikaana n’amakuru agari omu byongyeirweho omu New World Translation of the Holy Scriptures—With References. Buzima, abavunuuzi bakeebembeza okureeba ngu ebyahandiikirwe byayetegyerezibwa gye, kandi obumwe barikushoboorora ebigambo ebimwe omu bugambo obw’ahansi.

12. Ni mpindahinduka ki ezaakozirwe omu New World Translation eya 2013?

¹² Ebibuuzo ebi abavunuuzi baabuurize bikooreka ngu n’omu Rungyereza ebigambo ebyo nibibaasa kuba bitarikwetegyerezibwa. N’ahabw’ekyo omu Kwamwenda 2007, Akakiiko Akareeberezi kakaikiriza ebyahandiikirwe ey’Orungyereza bihindurwemu. Enkumi n’enkumi z’ebibuuzo kuruga omu bavunuuzi ba Baibuli bikashwijumwa omu kukora empindahinduka ezi. Ebigambo by’Orungyereza ebihangwire bikahindurwa, kandi bakakoresa ebigambo ebyorobi kwetegyereza. Okugyendera aha mpindahinduka ezi ab’endimi ezindi baabaire baakozire, ‘kikatyaza’ ebyahandiikirwe eby’Orungyereza.—Enf. 27:17.

13. Abantu nibatwara bata envunuura ya Baibuli eya 2013 ehindwiremu?

¹³ New World Translation ehindwirwemu ekwatsire eta aha bantu? Abantu niboohereza enkumi n’enkumi z’ebaruha ez’okusiima aha ofiisi enkuru ey’Abajurizi ba Yehova Brooklyn. Ebigambo bya munyaanyazi-itwe omwe nibijwekyera eby’abantu baingi, akagira ati: “Baibuli ni nk’ebokisi eijwire amahunde. Okushoma ebigambo bya Yehova omu muringo ogurikwetegyerezibwa gye, orikukoresa envunuura eya 2013 ehindwirwemu, nikubaasa kugyeragyeranisibwa n’okushwijuma buri eihunde, okasiima oku ririkureebeka, erangi yaaryo, n’oburungi bwaryo. Ebyahandiikirwe ebiri omu rurimi orworobi bimpwereire kwetegyereza gye Yehova, ori nka tata orikuba ambumbatiire omu mikono ye arikunshomera ebigambo bye ebirikuhuumuriza.”

14, 15. New World Translation ebaire eta ey’omugasho omu ndimi ezindi ezitari Rungyereza?

¹⁴ New World Translation ey’Orungyereza tiyo yonka erikukwata aha bantu. Omugurusi  kuruga Sofia, omuri Bulgaria, akagamba aha nvunuura y’orurimi rwa Bulgaria ati: “Nshomire Baibuli kumara emyaka mingi, kwonka tinkatungaga envunuura ya Baibuli eyorobi kwetegyereza kandi erikuhika aha mutima nk’egi.” Nikyo kimwe na munyaanyazi-itwe kuruga Albania, ku yaatungire Baibuli yoona eya New World Translation omu rurimi rwabo, akagira ati: “Ekigambo kya Ruhanga ka nikihurirwa gye omu rurimi rwa Albania! Ka n’omugisha gw’amaani Yehova kugamba naitwe omu rurimi rwaitu!”

¹⁵ Omu mahanga maingi, Baibuli nizigura esente nyingi kandi tizirikukira kureebeka, n’ahabw’ekyo okutunga Baibuli n’omugisha gw’amaani. Amakuru kuruga Rwanda nigagira gati: “Kumara obwire, abantu baingi abu ab’eishe-emwe barikwegyesa Baibuli bakaba batarikutunguuka ahabw’okugira ngu tibaine Baibuli. Bakaba bataine sente z’okubaasa kugura Baibuli omu makanisa. Kandi bakaba batarikubaasa kwetegyereza gye emishororongo emwe, ekyabareeteire kutatunguuka.” Ebintu bikahinduka ku baatungire New World Translation omu rurimi rwabo. Eka emwe omuri Rwanda erimu eminyeeto ena ekagira eti: “Buzima nitusiima Yehova n’omwambari omwesigwa kandi ow’obwengye ahabw’okutuha Baibuli. Turi abooro kandi titwine sente z’okugurira buri omwe Baibuli omu ka yaitu. Kwonka hati buri omwe ahariitwe aine Baibuli eye. Kubaasa kworeka ngu nitusiima Yehova, nitushoma Baibuli nk’eka buri izooba.”

16, 17. (a) Yehova naayendeza ki abaheereza be? (b) Tushemereire kumariirira kukora ki?

¹⁶ Omu bwire oburikwija, New World Translation ehindwirwemu neija kuba eriho omu ndimi nyingi. Sitaane naateeraho kuremesa omurimo ogu, kwonka twine amatsiko ngu Yehova naayenda ngu abantu be boona bamuhurikize yaaba naagamba nabo omu rurimi oru barikwetegyereza gye. (Shoma Isaaya 30:21.) Obwire nibwija kuhika obu okumanya Yehova ‘kuraabuge ensi yoona, nk’oku amaizi gabuga hoona omu nyanja.’—Isa. 11:9.

¹⁷ Ka tumariirire kukoresa gye buri kiconco kuruga ahari Yehova, otwariiremu n’envunuura egi erikuha eiziina rye ekitiinisa. Ikiriza agambe naiwe buri izooba kurabira omu Kigambo kye. Okubaasa kwe okutaine bugarukiro nikumubaasisa kuhurikiza gye okushaba kwaitu. Okuhurizana omu muringo nk’ogu nikiija kutuhwera kwongyera kumanya gye Yehova, obwo rukundo ei tumwiniire erikweyongyera kuhama.—Yoh. 17:3.