MSOLO WACIWIRI
Bibliya—Bukhu Lakucokera Kwa Mulungu
-
Kodi Bibliya lidasiyana tani na bukhu liri-lense?
-
Kodi Bibliya lingakuthandizeni tani kulimbana na mabvuto yanu?
-
Thangwe ranyi imwepo mungakhulupire mapolofesiya yakunembedwa m’Bibliya?
1, 2. Kodi Bibliya ni mphaso yakucokera kwa Mulungu mu njira ziponi?
KODI munkukumbukira nthawe yomwe mudatambira mphaso yabwino kwene-kwene kucokera kwa xamwali wanu wapamtima? Mpsakudziwikiratu kuti pomwe mudatambira mphasoyo mudakomedwa kwene-kwene. Ndipo mphasoyo imbakuuzani cinthu cinango kwa omwe waperekayo—kuti ambawona uxamwali bwanu kukhala bwakufunika kwene-kwene. Mwakusaya kupenukira, imwepo mudatenda mphaso yomwe xamwali wanuyo adakupasani.
2 Bibliya ni mphaso yakucokera kwa Mulungu, ndipo tin’funika kulitenda na mtima wense. Ni bukhu lokhali lomwe limbatiuza bzinthu bzomwe tingadabzidziwe lini. Mwa ciratizo, iro limbatiuza bza cirengedwe ca kudzulu komwe kudadzala na nyenyezi, dziko la pansi ndipo na mwamuna na mkazi wakuyamba. Mu Bibliya muna nfundo zakuthandiza za momwe tingakundire mabvuto ya pa moyo na thupo. Limbafotokoza momwe Mulungu an’dzakwanisira cakulinga cace na kucitisa moyo kukhala wabwino pa dziko la pansi. Bibliya ni mphaso yabwinodi yomwe tingakhale nayo!
3. Kutipasa Bibliya komwe Yahova adacita bzikulatiza ciyani, ndipo thangwe ranyi bzimwebzi ni bzakutsangalaza?
3 Bibliya ni mphaso yomwe imbatitsangalaza, thangwe imbatiuza bza Mweneciro mphasoyo, Yahova Mulungu. Kutipasa bukhu lace komwe Mulungu adacitaku bzimbalatiza kuti ambafuna kuti timudziwe bwino. Inde, Bibliya lingakuthandizeni imwepo kumufenderera Yahova.
4. N’ciyani cimbakudabwisani na kugawiridwa kwa Bibliya?
4 Penu imwepo munalo Bibliya, dziwani kuti ndimwe lini mwekha. Bibliya lense ayai cipande limbagumanika m’bzirewedwe bzakukwana 2.600 ndipo pa wanthu 100 pa dziko lense lapansi wanthu 90 analo Bibliya. Ndipo ma Bibliya yakupitirira 1.000.000 yambagawidwa mdzinga uli-wense! Bzulu na bzulu bza makopiya ya Bibliya lense ayai cipande cace yambakonzedwa. N’cadidi, palibe bukhu lomwe lingandendemerane na Bibliya.
5. Kodi Bibliya ‘ndakufuliziridwa na Mulungu’ mu njira iponi?
5 Kuthumizira pamwepo, Bibliya ‘ndakufuliziridwa na Mulungu.’ (Werengani 2 Timotio 3:16.) Mwa njira iponi? Bibliya cairolo limbatawira kuti: ‘Koma wanthu ndiwo adalalewa fala lakucokera kwa Mulungu mwa kutsogoleredwa na mzimu wakucena.’ (2 Pedru 1:21) Tindendemezere tenepa: Tirewe kuti yavu wakukalamba wakumbira mzukulu wace kuti amunembere tsamba. Mafala yense yali mu tsambalo ni ya yavuyo. Na tenepo, tsambalo ndace sikuti la mzukulu waceyo. Mwakundendemera, mafala ya m’Bibliya njakucokera kwa Mulungu, sikuti kwa wanthu womwe adalinemba. Mwacadidi, Bibliya lense ni ‘mafala ya Mulungu.’—1 Watesalonika 2:13.
NDAKUBVERANA NA LAKULONDOZA
6, 7. Thangwe ranyi kubverana kwa nkhani za m’Bibliya kumbatidabwisa kwene-kwene?
6 Bibliya lidanembedwa mkati mwa magole 1.600. Wanembi wace adakhala nthawe yakusiyana-siyana ndipo moyo wawo ukhali wakusiyana-siyana. Winango akhali alimi, akhombwe, na amakabusa. Winango akhali wapolofeta, wayeruzi, na wamambo. Luka m’bodzi wa omwe adanemba Bzipsa bzabwino akhali dotolo. Napo anembiwo akhana makhalidwe yakusiyana-siyana, Bibliya ndakubverana kuyambira kumayambiriro mpaka kumamaliziro kwace. *
7 Bukhu lakuyamba m’Bibliya limbatiuza momwe mabvuto ya wanthu yadayambira. Bukhu lakumalizira limbalatiza momwe dziko lense lapansi lin’dzakhalira paraizo ayai zunde lakudeka. Nkhani zense za m’Bibliya zimbafotokoza bzomwe bzidacitika magole bzulu na bzulu mu mbiri ya wanthu ndipo mbali zense zimbalatiza kukwanisika kwa cakulinga ca Mulungu. Kubverana kwa nkhani za m’Bibliya kumbatidabwisa, tsono ndibzo bzomwe bzingadadikhiridwa kuna bukhu lakucokera kwa Mulungu.
8. Perekani ciratizo cakuwonesa kuti Bibliya ndakulondoza pa nkhani za siyensiya.
8 Bibliya ndakulondoza pa nkhani za siyensiya. Ndipo lina nfundo zomwe zikhali zakutsogola kwene-kwene pa nthawe imweyo. Mwa ciratizo, bukhu la Mwambo lina bzakutonga bzakuperekedwa kwa Wajirayeri wakale pakulewa bza khonkho, na kuti wanthu womwe akhana matenda yakupasirana akhafunika kukhala kutali na winango, bzomwe mitundu inango yomwe ikhadawazungulira ikhabzidziwa lini. Kale-kale, wanthu akhana nzeru zakuphonyeka pa kulewa bza momwe dziko liri, tsono Bibliya likhadalewa kale kuti dziko ndakuzungulira. (Zaiya 40:22) Ndipo Bibliya limbalewa pomwe mwakulondoza kuti ‘adamanika dziko la pansi pa pezi.’ (Djobi 26:7) Tsono, Bibliya ni bukhu lini la siyensiya. Iro likambafotokoza nkhani za siyensiya, limbakhala lakulondoza. Ndibzo lini bzomwe tingadikhire kuna bukhu lakucokera kwa Mulungu?
9. (a) Kodi Bibliya limbalatiza mwa njira iponi kuti ndakulondoza na lakukhulupirika pakufotokoza mbiri yakale? (b) Kodi kukhulupirika kwa wanembi wa Bibliya kumbalatiza ciyani?
9 Bibliya ndakulondoza na lakukhulupirika pakufotokozambo mbiri yakale. Nkhani zace n’zakulondoza. Iro sikuti limbandolewa madzina ya wanthu koma limbalewambo bza m’badwo wa abereki wawo. * Mwakusiyana na wanembi wa nkhani womwe kazinji ambanemba lini bzakuphonya bza mtundu wawo, wanembi wa Bibliya akhali wakukhulupirika, ndipo iwo akhanemba bzakuphonya bzawo na bza mtundu wawo. Mwa ciratizo, mu bukhu la Bibliya la Mirewengo Mozeji adanemba bzakuphonya bzace bzikulu bzomwe pakumalizira pace adalangidwa nabzo. (Mirewengo 20:2-12) Kukhulupirika kumweku kumbawoneka lini mu mbiri zakunembedwa na wanthu koma kumbagumanika mu Bibliya thangwe ni bukhu lakucokera kwa Mulungu.
BUKHU LA NZERU ZAKUTHANDIZA
10. Thangwe ranyi bzimbatidabwisa lini kuti Bibliya ni bukhu lakuthandiza?
10 Thangwe rakuti Bibliya ndakufuliziridwa na Mulungu iro ‘ndaphindu pakupfunzisa, pakugaza, pakulungamiza bzinthu, na pakulanga m’cirungamo.’ (2 Timotio 3:16) Inde, Bibliya ni bukhu lakuthandiza. Iro limbafotokoza bwino momwe cibadwa ca munthu ciriri. Bzimwebzi mpsakudabwisa lini thangwe munembi wace caiye ni Yahova Mulungu, omwe ndiye Mulengi! Iye ambabvesesa makumbukidwe yathu na momwe timbabvera kuposa ifepano. Na tenepo, Yahova ambadziwa bzomwe timbafunika kuti tikhale wakukondwa. Iye ambadziwa pomwe bzomwe timbafunika kutcenkha pa moyo.
11, 12. (a) Kodi ni nkhani ziponi zomwe Jezu adalewa pa Upalizi bwa pa Phiri? (b) Kodi ni nkhani zinango ziponi zomwe zimbagumanika m’Bibliya, ndipo thangwe ranyi malango yace nthawe zense yambakhala yakuthandiza?
11 Onani nkhani yomwe Jezu adalewa yakucemeredwa Upalizi Mateu kapitulo 5 mpaka 7. Pa kupfunzisa kwace kwa luso, Jezu adafotokoza nkhani zakusiyana-siyana ninga, momwe tingagumanire cikondweso cacadidi, momwe tingamalisire kusaya kubvesesana, momwe tingacitire mpembo, na momwe tingafunikire kuwona bzinthu bzakuthupi. Mafala ya Jezu yakana mphanvu mpaka nsiku zathu zino, ninga momwe adayalewera nthawe imweyire.
bwa pa Phiri, yakunembedwa pa12 Nfundo zinango za m’Bibliya zimbalewa bza moyo wa m’banja, momwe tingaphatire basa na momwe tingakhalire na Zaiya 48:17.
wanthu winango. Nfundo za m’Bibliya zimbaphata basa kwa wanthu wense, ndipo malango yace nthawe zense yambakhala yakuthandiza. Nzeru zakugumanika m’Bibliya zimbalewedwa mwacigwatho pa mafala ya Mulungu kucokera mwa mpolofeta Zaiya kuti: ‘Ine ndine Yahova, ndine Mulungu wako, Omwe ambakupfunzisa kuti ugumane phindu.’—BUKHU LA MAPOLOFESIYA
13. Kodi Yahova adafulizira mpolofeta Zaiya kunemba ciyani pakulewa bza kupfudzidwa kwa Babulo?
13 Mu Bibliya muna mapolofesiya mazinji, ndipo mazinji ya iyo yadakwanisika kale. Bwerani tiwone ciratizo cibodzi. Mwa kuphatisa basa mpolofeta Zaiya, omwe adakhala na moyo m’magole 700 A.E.C., Yahova adaleweratu kuti mzinda wa Babulo un’dzapfudzidwa. (Zaiya 13:19; 14:22, 23) Iye akhadaleweratu momwe bzingadadzacitikira. Acikunda wa nkhondo angadadzaphwesa mkulo wa ku Babulo ndipo acidzapita mu mzindamo mwakusaya kulimbana na munthu. Bzimwebzi sikuti ni bzense. Mpolofeta Zaiya adacita kuleweratu dzina la mambo omwe angadadzakunda Babulo kuti ni Siro.—Werengani Zaiya 44:27–45:2.
14, 15. Kodi polofesiya ya Zaiya idakwanisika tani pakulewa bza Babulo?
14 Magole 200 pambuyo pace—usiku bwa 5 Outubro kuti kucene pa 6 Outubro, mu 539 A.E.C.—gulu la anyankhondo lidamanga tsasa pafupi na mzinda wa Babulo. Mbani omwe akhatsogolera? Mambo wa ku Perisiya dzina lace Siro. Tsapano ikhadafika nthawe yakuti polofesiya ire ikwanisike. Tsono kodi wacikunda wa Siro angadapitadi mu Babulo mwakusaya kulimbana na munthu ali-wense, ninga momwe bzikhadanembedwera?
15 Usiku bumwebo wanthu wa ku Babulo akhali pa madyo ndipo akhabzibva kuti mbakukhotcerereka mkati mwa mpanda wakulimba wa mzindayo. Pa nthawe ibodzi-bodziyo, Siro mwa kucenjera adapambusa madzi mu mkulo omwe ukhapita na mu mzindamo. Ndipo pa nthawe ing’ono-ng’ono madziyo yadaphwa mwakuti acikunda wace adakwanisa kuyambuka acikafika ku mpanda wa mzindayo. Tsono acikunda wa Siro angadakwanisa tani kupita mkati mwa mpanda wa Babulo? Pa thangwe
lakusaya kudziwika bwino, misuwo ya mzindayo idandosiyidwa bwanzu!16. (a) Kodi Zaiya adaleweratu ciyani bza kumala kwa Babulo? (b) Kodi polofesiya ya Zaiya ya kulewa bza kupfudzidwa kwa Babulo idadzakwanisika tani?
16 Pakulewa bza Babulo bzikhadalewedweratu kuti: ‘Mun’dzakhalidwa lini pomwe; Ku mbadwo na mbadwo palibe omwe an’dzakhala m’mwemo. Napo mu Arabe an’dzamanga lini tendi lace kumweko, ne amakabusa an’dzausira lini bzifuwo bzawo kumweko.’ (Zaiya 13:20) Polofesiya imweyi ikhandolewa lini kokha bza kupfudzidwa kwa mzindayo. Iyo idalatiza kuti ku Babulo kun’dzakhalidwa lini pomwe mpaka kale-kale. Imwepo mungakwanise kuwona kukwanisika kwa mafala yamweya. Mbuto yakusaya kukhalidwa na wanthu yomwe pakhana Babulo wakale—ni pafupi na Baghdad makilometro 80 kum’mwera kwa Iraque—bzimwebzi bzikulatiza kuti mafala yomwe Yahova adalewa mwa Zaiya yadakwanisikadi: ‘Ndin’dzamupsaira na mpsepse ya cipfudzo.’—Zaiya 14:22, 23. *
17. Kodi kukwanisika kwa mapolofesiya ya m’Bibliya kumbalimbisa tani cikhulupiro cathu?
Mirewengo 23:19.) Inde, tina ‘cidikhiro ca moyo wakusaya kumala womwe Mulungu, omwe anganame lini, adatipicira kale-kale.’—Tito 1:2. *
17 Kudziwa kuti Bibliya lina mapolofesiya yakukhulupirika bzimbalimbisa cikhulupiro cathu, n’tenepo lini? N’cadidi, penu mapiciro ya Yahova Mulungu yadakwanisika kale, ifepanombo tina mathangwe yakubveka bwino ya kukhulupira piciro lace lakubweresa paraizo pansi pano. (Werengani‘FALA LA MULUNGU NDA MOYO’
18. Kodi ni mafala yamphanvu yaponi yomwe mpostolo Wacikristau Paulo adafotokoza pakulewa bza ‘fala la Mulungu’?
18 Bzomwe tapfunza mu msolo uno, bzikulatiziratu padeca Wahebereu 4:12.
kuti Bibliya ni bukhu lakusiyana na bukhu liri-lense. Iro lingatithandizembo pa mbali zizinji si kokha pa kubverana kwa nkhani zace, nkhani za siyensiya na kulondoza mbiri yakale, nzeru zakuthandiza, na mapolofesiya yakukhulupirika. Mpostolo Wacikristau Paulo adanemba kuti: ‘Pakuti fala la Mulungu ndamoyo ndipo ndamphanvu. Ndakuthwa kuposa mphanga iri-yense yakuthwa kwense-kwense. Limbalasa munthu m’mtima mpaka kusiyanisa moyo na mzimu, pabodzi na nfundo za mafupa na muwongola. Ndipo limbakwanisa kuzindikira bzomwe munthu ambakumbuka na bzomwe ambalinga mu mtima mwace.’—19, 20. (a) Kodi Bibliya lingakuthandizeni tani imwepo kubziyeza mwekha? (b) Kodi mungalatize tani kutenda kwanu mphaso ya Mulungu, Bibliya?
19 Kuwerenga ‘fala’ la Mulungu, mu Bibliya kungacinje moyo wathu. Bzimwebzi bzingatithandize kubziyeza tekha kuposa kale. Tingalewe kuti tina lufoyi kuna Mulungu, tsono momwe timbaphatisira basa bzomwe fala lace lakufuliziridwa Bibliya limbapfunzisa, bzin’dzalatiza momwe makumbukidwe yathu yaliri mwacadidi, na bzomwe timbalinga mu mtima mwathu.
20 Bibliya ni bukhu lakucokeradi kwa Mulungu. Tenepo, ni bukhu lomwe lin’funika kuwerengedwa, kupfunzidwa, na kufunidwa. Latizani kutenda kwanu mphaso imweyi yakucokera kwa Mulungu mwa kupitiriza kuwerenga nkhani zace. Mukacita tenepoyo, imwepo mun’dzabvesesa cakulinga ca Mulungu kuna wanthu. Cakulinga cace na momwe cin’dzakwanisikira, bzin’dzafotokozedwa mu msolo wakutewera.
^ ndi. 6 Napo wanthu winango ambalewa kuti mbali zinango za m’Bibliya zimbabverana lini, tsono bzimwebzi bziribe umboni. Onani msolo 7 m’bukhu lakuti Baibulo—Kodi Ndilo Mawu a Mulungu Kapena a Munthu? lakukonzedwa na Mboni za Yahova.
^ ndi. 9 Mwa ciratizo, onani mzere wa abereki wa Jezu omwe uli pa Luka 3:23-38.
^ ndi. 16 Kuti mudziwe bzizinji bza mapolofesiya ya m’Bibliya, onani matsamba 27-29 mu broxura la Buku la Anthu Onse, lakukonzedwa na Mboni za Yahova.
^ ndi. 17 Kupfudzidwa kwa Babulo ni cibodzi mwa ciratizo ca kukwanisika kwa mapolofesiya ya m’Bibliya. Bziratizo bzinango bzimbaphatanidza kupfudzidwa kwa Tiro na Ninive. (Zakiyeri 26:1-5; Sofoniya 2:13-15) Kuthumizira pamwepo, polofesiya ya Danyeri idaleweratu bza kutewerana kwa mautongi yamphanvu yomwe yangadadzatonga pambuyo pa Babulo. Mautongi yamweya yakhaphatanidza Mediya na Perisi pabodzi na Girisi. (Danyeri 8:5-7, 20-22) Onani Mafala Yakuthumizira pa msolo wakuti: “Jezu Kristu—Mesiya Wakupiciridwa” kuti muwone bza mapolofesiya mazinji yomwe yadakwanisika kwa Mesiya omwe akhali Jezu Kristu.