Bzimogeni bzinthu bzimwebzi

Ndokoni pa mbuto ya misolo ya nkhani

Mafala Yakuthumizira

Mafala Yakuthumizira

1 YAHOVA

Yahova, ni dzina la Mulungu ndipo limbathandauza kuti “Iye Ambacitisa Kuti Bzikwanisike.” Yahova ni Mulungu Wamphanvu-zense, ndipo adalenga bzinthu bzense. Iye ana mphanvu yakucita ciri-cense comwe afuneco.

M’Cihebereu, dzinali likhanembedwa na bzinembo bzinai, bzomwe bzinkuimira bzinembo ibzi: YHWH ayai JHVH, ndipo m’makopiya ya Bibliya ya Cihebereu yakuyambirira, dzinali limbagumanika maulendo pafupi-fupi 7.000. Wanthu pa dziko lense la pansi, ambalewa dzinali m’njira zakusiyana-siyana mwakubverana na cirewedwe cawo.

Msolo 1, ndime 15

2 BIBLIYA ‘NDAKUFULIZIRIDWA NA MULUNGU’

Mulungu ndiye mweneciro wa Bibliya, napo iye adaphatisa basa wanthu kuti alinembe. Tingandendemezere bzimwebzi na yavu omwe angakumbire mzukulu wace kuti amunembere tsamba. Bzimwebzi n’bzomwe Mulungu adacita. Iye adathandiza wanthu kuti anembe nzeru zace m’Bibliya mwa kuphatisa basa mzimu wakucena, ndipo mzimuyo udawatsogolera m’njira zakusiyana-siyana, ninga kuwawonesa matsomphenya ayai kuwalotesa bzomwe iwo akhafunika kunemba.

Msolo 2, ndime 5

3 MITEMO

Mitemo ni nfundo za m’Bibliya, zomwe zimbatithandiza kucita bzakusankhula bzabwino. Mwa ciratizo, mtemo wakuti ‘kubverana na wanthu wakuipa kumbadzonga makhalidwe yabwino,’ umbatipfunzisa nfundo yakuti ifepano tingatengere makhalidwe yabwino ayai yakuipa ya wanthu omwe timbabverana nawo. (1 Wakolinto 15:33) Ndipo mtemo wakuti ‘ciri-cense comwe munthu an’bzala, cimweco ndico comwe an’dzabvuna,’ umbatipfunzisa nfundo yakuti ciri-cense comwe timbacita pa moyo wathu cina bzakutewera bzace.—Wagalata 6:7.

Msolo 2, ndime 12

4 POLOFESIYA

Polofesiya ni mafala yakucokera kwa Mulungu, ndipo ingakhale yakulewa bza cakulinga ca Mulungu, yakupfunzisa makhalidwe yabwino, malamulo ayai ya kuyeruza wanthu. Ingakhalembo mafala yakufotokoza bzinthu bzomwe bzin’dzacitika kutsogolo, ndipo m’Bibliya muna mapolofesiya mazinji yomwe yadakwanirisidwa kale.

Msolo 2, ndime 13

5 MAPOLOFESIYA YAKULEWA BZA MESIYA

Jezu ni munthu m’bodzi omwe adakwanirisa mapolofesiya mazinji ya m’Bibliya yakulewa bza Mesiya. Onani kwadru yakuti “ Mapolofesiya Yakulewa bza Mesiya.”

Msolo 2, ndime 17, mafala ya m’nyansi.

6 CAKULINGA CA YAHOVA NA DZIKO LA PANSI

Yahova adalenga dziko la pansiri kuti likhale paraizo, licikhalidwa na wanthu omwe ambamufuna. Cakulinga caceci ciribe kucinja. Tsapanopapa, Mulungu an’cosa uipi bwense, acipasa wanthu wace moyo wakusaya kumala.

Msolo 3, ndime 1

7 SATHANI DYABU

Sathani, ni anjo omwe adayamba kupandukira Mulungu. Dzina lakuti Sathani limbathandauza “Nyakutsutsa,” pakuti iye ambatsutsa Yahova. Ndipo iye ambacemeredwambo kuti Dyabu, kuthandauza “Nyamagunkha”. Iye adapasidwa madzinaya, pakuti iye ambanamizira Mulungu, ndipo ambapumpsa wanthu.

Msolo 3, ndime 4

8 WANJO

Yahova adayamba kulenga wanjo, anati kulenga dziko la pansi. Iwo adalengedwa kuti ambakhale kudzulu. Ndipo Bibliya limbalewa kuti kudzulu kuna wanjo mamidyau madzana na madzana. (Danyeri 7:10) Iwo ana madzina na makhalidwe yakusiyana-siyana. Ndipo wanjo wakukhulupirika adalamba kunamatidwa na wanthu m’nthawe za m’mbuyomu. Anjo ali-wense ana ugo bwace ndipo iwo ambaphata basa lakusiyana-siyana, ninga kutumikira pa maso pa Yahova, kudziwisa mafala yace, kukhotcerera na kutsogolera atumiki wa Yahova pansi pano, kupereka ciyeruzo ca Yahova na kuthandizira basa lakupalizira. (Psalymo 34:7; Cibvumbulutso 14:6; 22:8, 9) Kutsogoloku, wanjo an’dzamenya nkhondo ya Armagedo pabodzi na Jezu.—Cibvumbulutso 16:14, 16; 19:14, 15.

Msolo 3, ndime 5; Msolo 10, ndime 1

9 PIKADO

Pikado, ni cinthu ciri-cense comwe cimbabverana lini na kufuna kwa Yahova, comwe ifepano timbakumbukira ayai kucicita. Pakuti pikado imbadzonga uxamwali bwathu na Mulungu, iye adatipasa malamulo na mitemo kuti itithandize kutcenkha kucita bzinthu bzomwe bzingamusunamise. Pomwe Yahova adalenga Adamu na Eva, iwo akhali wakulungamiratu, tsono pomwe iwo adasiya kumubvera, iwo adaphonya ndipo adadzasiya kukhala wanthu wakulungamiratu. Tenepo iwo adakalamba, ndipo patsogolo pace adafa. Pakuti tidatambira pikado kucokera kwa Adamu, ifembo timbakalamba, ticifa.

Msolo 3, ndime 7; Msolo 5, ndime 3

10 ARMAGEDO

Armagedo ni nkhondo ya Mulungu, yomwe in’dzapfudza dziko la Sathani na kumalisa uipi bwense.

Msolo 3, ndime 13; Msolo 8, ndime 18

11 UMAMBO BWA MULUNGU

Umambo bwa Mulungu, ni boma lomwe Yahova adalikhazikisa kudzulu, lomwe Jezu Kristu ankutonga ninga Mambo wace. Kutsogoloku, Yahova an’dzaphatisa basa Umambobu, kuti amalise uipi bwense ndipo patsogolo pace, ibo bun’dzatonga dziko lense la pansi.

Msolo 3, ndime 14

12 JEZU KRISTU

Mulungu adayamba kulenga Jezu, anati kulenga cinthu ciri-cense. Iye adatumiza Jezu pansi pano kuti adzafere wanthu wense. Pambuyo pa Jezu kuphedwa, Yahova adamulamusa ndipo tsapano iye ankutonga ninga Mambo wa Umambo bwa Mulungu.

Msolo 4, ndime 2

13 POLOFESIYA YAKULEWA BZA MIDZINGA 70

Bibliya likhadaleweratu kuti kungadadzabwera Mesiya. Ndipo iro likhadalewambo kuti bzimwebzi bzingadadzacitika kuphampha kwa midzinga 69, yomwe idayamba mu gole la 455 AEC, ndipo idamala mu gole la 29 EC.

Kodi timbadziwa tani kuti midzingayi idamala mu 29 EC? Midzinga 69 idayamba mu gole la 455 AEC, pomwe Nehemiya adafika ku Jeruzalemu, aciyamba kumanga pomwe mzindayu. (Danyeri 9:25; Nehemiya 2:1, 5-8) Timbadziwa kuti mdzinga una nsiku 7. Tsono midzinga yomwe inkulewedwa mu polofesiyayi, ni midzinga lini ya nsiku 7 caizo, koma ni midzinga ya magole 7. Ndipo bzimwebzi, bzinkubverana na momwe nsiku zimbalewengedwera m’mapolofesiya ya m’Bibliya, yomwe ‘nsiku ibodzi imbaimira gole libodzi.’ (Mirewengo 14:34; Zakiyeri 4:6) Bzimwebzi bzinkuthandauza kuti mdzinga uli-wense, unkuimira magole 7, tenepo, midzinga 69 ni magole 483 (69 x 7). Tikalewenga magole 483, kucokera mu gole la 455 AEC, tin’fika mu gole la 29 EC. Ndipo limweri ndiro gole lomwe Jezu adabatizidwa, acikhala Mesiya!—Luka 3:1, 2, 21, 22.

Polofesiya ibodzi-bodziyi ikhadalewambo bza mdzinga winango, omwe unkuimira magole 7 yanango. Mkati mwa nthawe imweyo, m’gole la 33 EC, Mesiya angadaphedwa ndipo kuyambira mu gole la 36 EC, bzipsa bzabwino bza Umambo bwa Mulungu bzingadapaliziridwa kwa wanthu wa mitundu yense, sikuti kwa Ajuda okha.—Danyeri 9:24-27.

Msolo. 4, ndime 7

14 CIPFUNZISO CAKUNAMA CA UTATU

Bibliya limbapfunzisa kuti Yahova ni Mulengi, ndipo adayamba kulenga Jezu anati kulenga cinthu ciri-cense. (Wakoloso 1:15, 16) Jezu ni Mulungu lini Wamphanvu-zense. Ndipo iye alibe kulewa kuti akhadandendemerana na Mulungu. M’mbuto mwace, iye adati: ‘Babayo ni mkulu kuposa inepano.’ (Juwau 14:28; 1 Wakolinto 15:28) Tsono, bzipembedzo bzinango bzimbapfunzisa cipfunziso ca Utatu, comwe cimbalewa kuti Mulungu ni wanthu atatu: Baba, Mwana na mzimu wakucena, koma acikhala Mulungu m’bodzi. Fala lakuti “Utatu”, limbagumanika lini m’Bibliya, ndipo cimweci, n’cipfunziso cakunama.

Mzimu wakucena ni munthu lini, koma ni mphanvu ya Mulungu, yomwe iye ambaiphatisira basa pakucita kufuna kwace. Mwa ciratizo, Akristau wakuyambirira ‘adadzazidwa na mzimu wakucena’, ndipo Yahova adati: ‘Ndin’dzathululira mbali ya mzimu wangu pa wanthu wakusiyana-siyana.’—Mabasa 2:1-4, 17.

Msolo 4, ndime 12; Msolo 15, ndime 17

15 MTANDA

N’thangwe ranyi Akristau wacadidi ambaphatisa lini basa mtanda pakunamata?

  1.  Kuyambira kale-kale, bzipembedzo bzakunama bzimbaphatisa basa mtanda pakunamata. M’mbuyomu, mtanda ukhaphatisidwa basa na wale omwe akhanamata bzinthu bza m’cirengedwe pabodzi na miyambo ya kugonana. Mkati mwa magole 300 yakuyambirira Jezu ataphedwa, Akristau akhaphatisa lini basa mtanda pakunamata. Koma Costantino Mambo wa ku Roma, adacitisa mtanda kukhala cizindikiro ca Cikristau. Cizindikiroci cikhaphatisidwa basa pakufuna kucitisa wanthu azinji kubvuma Cikristau. Tsono, cadidi n’cakuti palibe mbverano uli-wense pakati pa Jezu Kristu na mtanda. Ndipo bukhu la New Catholic Encyclopedia limbafotokoza kuti: “Mtanda ukhagumanika m’bzipembedzo bzomwe bzikhalipo Cikristau cinati kuyamba, ndipo umbagumanikambo pakati pa wanthu omwe ambatewera lini miyambo Yacikristau.”

  2.  Jezu alibe kufera pa mtanda. Fala la Cigirego lomwe limbasandulizidwa kuti ‘mtanda,’ limbathandauza “muti wakulungama” basi. Ndipo bukhu la The Companion Bible limbati: “Mu Bzinembo bza Cigirego [Cipangano Catsapano] mulibe mbali iri-yense yakulewa bza miti miwiri yomwe ubodzi udaphingiza unzace.” Tenepo, Jezu adafera pa muti wakulungama, sikuti pa mtanda.

  3.  Yahova ambafuna lini kuti ifepano timbaphatise basa bzifanikiso pakunamata kwathu.—Kufuluka 20:4, 5; 1 Wakolinto 10:14.

Msolo 5, ndime 12

16 CIKUMBUSO

Jezu adapereka lamulo kwa anyakupfunza wace, lakuti ambakumbukire infa yace. Iwo akhafunika kucita bzimwebzi gole liri-lense pa nsiku ya Nisani 14, nsiku ibodzi-bodzi na yomwe Ajirayeri akhacita Paskwa. Pa mwamboyu, pambafambisidwa mkate na vinyu, bzomwe bzimbaimira thupi na mulopa wa Jezu. Tsono, kokha wale omwe an’katonga pabodzi na Jezu kudzulu, ni omwe ambadya mkate na kumwa vinyu. Ndipo wale omwe ana cidikhiro cakudzakhala na moyo wakusaya kumala pansi pano, ambagumanika mwa ulemu pa mwamboyu, koma iwo ambadya lini mkate ne kumwa vinyu.

Msolo 5, ndime 21

17 MOYO

Fala la Cihebereu na la Cigirego lakusandulizidwa kuti “moyo,” limbaphatisidwa basa m’Bibliya pakufuna kulewa bza (1) munthu, (2) cirombo, ayai (3) moyo wa munthu na wa cirombo. Mbatiwoneni bziratizo ibzi:

  • Munthu. ‘Pakuti mimoyo yense njangu. Ninga moyo wa baba na wa mwana, yense njangu. Moyo omwe uniphonya ni omwe un’dzafa.’ (Zakiyeri 18:4) Pa vesiri, fala lakuti moyo linkuthandauza munthu, pakuti kokha munthu ni omwe ambaphonya.

  • Cirombo. ‘Ndipo Mulungu adati: “M’madzi mukhale na bzamoyo bzizinji, ndipo bzakulengedwa bzomwe bzimbambuluka, bzimbuluke m’mlengalenga.” Ndipo Mulungu adati: “Dziko likhale na bzamoyo mwa mitundu yace, bzirombo bza m’mui, bzirombo bzakukwawa, na bzirombo bza m’thengo mwa mitundu yabzene.” Ndipo bzidacitikadi tenepo.’—Ciyambo 1:20, 24.

  • Moyo wa munthu ayai wa cirombo. Yahova adauza Mozeji kuti: ‘Ndoko, bwerera ku Edjipito, pakuti wense omwe akhafuna moyo wako adafa.’ (Kufuluka 4:19) Pomwe Jezu akhali pansi pano, iye adati: ‘Inepano ndine m’busa wabwino, m’busa wabwino ambapereka moyo wace thangwe ra mabira yace.’—Juwau10:11.

    Kuthumizira bzimwebzi, tikalewa kuti munthu wacita cinthu na “moyo wace wense,” bzimbathandauza kuti iye wacita cinthuco mwakufunisisa na mwakubzipereka.—Mateu 22:37; Bzakutonga 6:5.

Msolo 6, ndime 5; Msolo 15, ndime 17

18 MZIMU

M’Bibliya, fala la Cigirego lakusandulizidwa kuti “mzimu,” limbathandauza bzinthu bzizinji. Tsono, nthawe zense iro limbathandauza mphanvu yakusaya kuwoneka, ninga mphepo ayai mphuwe yomwe bzirombo na wanthufe timbapuma. Ndipo nthawe zinango falali lingathandauzembo unthu bwa munthu ayai mzimu wakucena, omwe ni mphanvu yomwe Mulungu ambaiphatisira basa. Bibliya limbapfunzisa lini kuti mbali inango ya wanthufe imbapitiriza kukhala na moyo tikafa.—Kufuluka 35:21; Psalymo 104:29; Mateu 12:43; Luka 11:13.

Msolo 6, ndime 5; Msolo 15, ndime 17

19 GEHENA

Gehena ni dzina la mbuto inango yomwe ikhali pafupi na mzinda wa Jeruzalemu, komwe akhatenthera lixo. Palibe cizindikiro ciri-cense cakulatiza kuti m’nthawe ya Jezu mbuto imweyi ikhali yakuzunzira ayai kutenthera bzirombo na wanthu wamoyo. Tenepo, Gehena imbathandauza lini mbuto yakusaya kuwoneka yomwe munthu akafa ambakazunzidwa kwa muyaya. Pomwe Jezu adalewa kuti wanthu winango an’dzayenda ku Gehena, iye akhalewa lini bza mbuto yakuzunzidwira, koma akhathandauza kuti wanthu amwewa an’dzapfudzidwa ndipo an’dzalamusidwa lini pomwe.—Mateu 5:22; 10:28.

Msolo 7, ndime 20

20 MPEMBO WA MBUYA

Umweyu, ni mpembo omwe Jezu adapfunzisa anyakupfunza wace, ndipo umbacemeredwambo kuti mpembo wa Baba Wathu Wakudzulu. Mwa ciratizo, iye adapfunzisa anyakupfunza wacewo kumbapemba tenepa:

  • ‘Dzina lanu licenesedwe’

    Na mafalaya, timbakhala tinkupemba kwa Yahova kuti iye acenese dzina lace ayai mbiri yace pa magunkha yense. Timbacita bzimwebzi kuti ali-wense omwe ali kudzulu na pa dziko la pansi, alemekeze dzina la Mulungu.

  • ‘Umambo bwanu bubwere’

    Na mafalaya, timbakumbira kuti boma la Mulungu libwere kudzapfudza dziko lakuipa la Sathaniri, licidzatonga dziko lino na kulicitisa kukhala paraizo.

  • ‘Kufuna kwanu kucitike pansi pano’

    Na mafalaya, timbakumbira kuti kufuna kwa Mulungu kucitike pansi pano, nakuti wanthu wakubvera na wakulungama, akhale pansi pano kwa muyaya m’Paraizo, ninga momwe Yahova akhafunira pomwe adalenga wanthu.

Msolo 8, ndime 2

21 CAKULOMBOLERA

Yahova adapereka cakulombolera kuti apulumuse wanthu ku pikado na infa. Cakulomboleraco cikhali mtengo wakundendemera omwe ukhafunika kuti moyo wakulungamiratu omwe Adamu adauluza ugulidwe papsa, na kukhazikisa pomwe uxamwali pakati pa iye na wanthu. Tenepo, Yahova adatumiza Jezu kuti adzatifere. Ndipo thangwe ra infa ya Jezuyo, wanthu wense ana mwayi wakudzakhala wakulungama na moyo wakusaya kumala.

Msolo 8, ndime 21; Msolo 9, ndime 13

22 THANGWE RANYI GOLE LA 1914 NDAKUFUNIKA KWENE-KWENE?

Polofesiya ya pa Danyeri kapitulo 4, imbatiuza kuti Mulungu angadakhazikisa Umambo bwace mu 1914.

Polofesiya: Yahova adacitisa Mambo Nabukadinazori kulota bzinthu bzomwe bzingadadzacitika kutsogolo. Iye adalota muti utali omwe patsogolo pace udagwesedwa, ndipo tsinde lace lidakulungidwa na utale kuti lireke kuphukira kwa ‘nthawe zakukwana zinomwe.’ Pambuyo pa bzimwebzi, mutiyo ungadadzaphukira pomwe.—Danyeri 4:1, 10-16.

Thandauzo la polofesiyayi: Mutiyu unkuimira utongi bwa Mulungu. Kwa magole mazinji m’mbuyomu, Yahova akhaphatisa basa wamambo kuti ambatonge mtundu wa Jirayeri. (1 Nkhani 29:23) Tsono wamambo amwewa, akhali wakusaya kukhulupirika, tenepo, utongi bwawo budamala, ndipo Jeruzalemu adapfudzidwa mu gole la 607 AEC. Pamwepa ni pomwe padayambira ‘nthawe zinomwe.’ (2 Wamambo 25:1, 8-10; Zakiyeri 21:25-27) Pomwe Jezu adalewa kuti ‘wanthu wa mitundu an’dzaponda-ponda Jeruzalemu mpaka zitakwana nthawe zakuikhidwiratu za wanthu wa mitundu,’ iye akhalewa bza ‘nthawe zinomwe’ zimwezi. (Luka 21:24) Tenepo, nthawe zinomwezi ziribe kumala pomwe Jezu akhali pansi pano. Yahova akhadapicira kuti angadasankhula Mambo mupsa, kuphampha kwa ‘nthawe zinomwe.’ Utongi bwa Jezu ninga Mambo mupsa, ni bomwe bungadadzabweresa bzisimbo bzizinji kwa wanthu wa Mulungu pa dziko lense la pansi mpaka kale-kale.—Luka 1:30-33.

Kodi ‘nthawe zinomwe’ zimwezi zikhali magole mangasi? ‘Nthawe zinomwezi’ zikhali magole yakukwana 2.520. Tikalewenga magole 2.520, kucokera mu gole la 607 AEC, tin’fika mu gole la 1914. Limweri, ndiro gole lomwe Yahova adakhazikisa Jezu ninga Mesiya ayai Mambo wa Umambo bwa Mulungu kudzulu.

Kodi tikudziwa tani kuti ‘nthawe zinomwezi’ zikhali magole 2.520? Tikudziwa thangwe Bibliya limbalewa kuti nthawe zitatu na pakati ni nsiku zakukwana 1.260. (Cibvumbulutso 12:6, 14) Tenepo, tikabwerezera kawiri nsiku 1.260, zin’kwana nsiku 2.520, zomwe ni ‘nthawe zinomwe.’ Tsono, nsiku 2.520 zimwezi, ni magole 2.520, thangwe Bibliya limbalewa kuti nsiku ibodzi imbaimira gole libodzi.—Mirewengo 14:34; Zakiyeri 4:6.

Msolo 8, ndime 23

23 MIGELI MKULU WA WANJO

Bibliya limbalewa bza mkulu wa wanjo m’bodzi yekha, ndipo dzina lace ni Migeli.—Danyeri 12:1; Juda 9.

Migeli ni Mtsogoleri wa thimu la anyankhondo wa Mulungu, omwe ni wanjo wakukhulupirika. Pa Cibvumbulutso 12:7 pambati: ‘Migeli na wanjo wace akhamenyana na cinyoka . . . na wanjo wace.’ Bukhu la Cibvumbulutso limbalewa kuti Mkulu wa anyankhondo wa Mulungu ni Jezu, tenepo, Migeli ni dzina linango la Jezu.—Cibvumbulutso 19:14-16.

Msolo 9, ndime 4

24 NSIKU ZAKUMALIZIRA

Mafalaya, yambalewa bza nthawe yomwe bzinthu bzizinji bzingadacitika pa dziko la pansi, Umambo bwa Mulungu bunati kupfudza dziko la Sathaniri. Ndipo Bibliya limbaphatisambo basa mafala yakuti ‘mamaliziro ya nthawe ino’ na yakuti ‘kukhala kwa Mwana wa munthu,’ pakulewa bza nthawe ibodzi-bodziyi. (Mateu 24:3, 27, 37) ‘Nsiku zakumalizira’ zidayamba mu 1914, pomwe Umambo bwa Mulungu budayamba kutonga kudzulu, ndipo zin’dzamala pa nkhondo ya Armagedo, likadzapfudzidwa dziko la Sathaniri.—2 Timotio 3:1; 2 Pedru 3:3.

Msolo 9, ndime 5

25 CILAMUSO

Bibliya limbalewa kuti Mulungu an’dzalamusa anyakufa, ndipo m’Bibliya muna nkhani za wanthu apfemba omwe adalamusidwa na Eliya, Elizeu, Jezu, Pedru na Paulo. Iwo adakwanisa kucita bzimwebzi na mphanvu ya Mulungu. Ndipo Yahova ambapicira kudzalamusa wanthu ‘wakulungama na wakusaya kulungama,’ kuti adzakhale pomwe na moyo pansi pano. (Mabasa 24:15) Bibliya limbalewambo bza wanthu winango omwe ambalamusidwa kuti akakhale kudzulu. Amwewa ni wale omwe adasankhulidwa ayai adadzozedwa na Mulungu kuti akatonge pabodzi na Jezu kudzulu.—Juwau 5:28, 29; 11:25; Wafiripo 3:11; Cibvumbulutso 20:5, 6.

Msolo 9, ndime 13

26 KUKHULUPIRA MIZIMU

Kukhulupira mizimu ni khalidwe lakuipa lomwe wanthu winango analo lakuyeza kulalewa okha na madimonyo ayai mwa kuphatisa basa wanthu winango ninga, anyamatsenga ayai anyabezi. Wanthu omwe ambacita bzimwebzi, ambakhulupira cipfunziso cakunama cakuti munthu akafa, mzimu wace umbapitiriza kukhala na moyo, ndipo ungakhale xamwali ayai nyamadulanthaka. Ndipo madimonyo yambacitisambo wanthu kusaya kubvera Mulungu. Iyo yambaphatisa basa njira zizinji kuti yapumpse wanthu ninga kucita bza matsenga, kuwona pa supedyo ya matsenga ayai kukhulupira kulira kwa mbalame. Ndipo mabukhu, marevista, mafilme ayai nyimbo bzimbacitisambo wanthu kukumbuka kuti kukhulupira mizimu n’kwabwino. Miyambo inango ya pa nkhawa ninga kucita madyo, bona, setimo dia, kugwata tsisi na kubvala lutu, imbabveranambo na kukhulupira mizimuko. Ndipo kawiri-kawiri wanthu omwe ambacita bzamizimuwa, ambaphatisa basa mankhwala yakubverana na madimonyo.—Wagalata 5:20; Cibvumbulutso 21:8.

Msolo 10, ndime 10; Msolo 16, ndime 4

27 UTONGI BWA YAHOVA

Yahova ni Mulungu Wamphanvu-zense, ndipo ndiye omwe adalenga bzinthu bzense. (Cibvumbulutso 15:3) Ndipopa iye ni Mweneciro wa bzinthu bzense, ndipo ngwakuthemera kutonga cirengedwe cense. (Psalymo 24:1; Zaiya 40:21-23; Cibvumbulutso 4:11) Iye adaikha malamulo kuna bzakulengedwa bzace bzense, ndipo iye ana ugo bwense bwakusankhula wanthu kuti akhale atongi. Ifepano tingathandizire utongi bwa Yahova, mwa kumbamufuna na kumubvera.—1 Nkhani 29:11.

Msolo 11, ndime 10

28 KUTAYA MIMBA

Kutaya mimba, n’cinthu lini comwe cimbacitika mwa ngozi, koma ni kupha mwana omwe anati kubadwa mwakucita kufuna. Moyo wa mwana, umbayamba pomwe mai wace wakhala na mimba, tenepo, kutaya mimba mpsibodzi-bodzi na kupha munthu.

Msolo 13, ndime 5

29 KUIKHIDWA MULOPA

Ni njira yomwe adotolo ambaiphatisira basa pakuikha mulopa ayai ibodzi mwa mbali zinai za mulopa m’thupi mwa munthu. Mulopayo ungakhale wa munthuyo omwe ukhadakoyedwa ayai wa munthu munango. Bzigawo bzinai bza mulopa bzimwebzi ni madzi ya m’mulopa, maselula mafuira, maselula macena, na maselula yakukhotesa mulopa.

Msolo 13, ndime 13

30 CIRANGO

M’Bibliya, fala lakuti cirango limbaphatanidza bzizinji, sikuti kundopereka cirango kwa munthu omwe waphonya. Falali limbaphatanidza kupfunzisa, kupereka malango na kulungamiza bzinthu. Ndipo Yahova ambalanga mwa lufoyi. (Mimwani 4:1, 2) Tenepo, iye n’ciratizo cabwino kwa abereki. Cirango comwe Yahova ambapereka, n’cakuthandiza kwene-kwene, mwakuti cingacitise munthu kufuna kucitambira. (Mimwani 12:1) Yahova ambafuna wanthu wace, ndipo iye ambawapfunzisa. Iye ambawapasa cirango cakuwathandiza kulungamiza makumbukidwe yakuipa, aciyamba kumbakumbuka na kucita bzinthu m’njira yakumudekera. Kwa abereki, cirango cingaphatanidze kuthandiza wana wawo kubvesesa thangwe race iwo an’funika kumbawabvera. Cingaphatanidzembo kuthandiza wana wawo kufuna Yahova, kufuna Fala lace Bibliya na kumbabvesesa mitemo yace.

Msolo 14, ndime 13

31 MADIMONYO

Ni bzakulengedwa bzauzimu bzakuipa, bzomwe bzina mphanvu kuposa wanthufe. Madimonyo ni wanjo wakuipa ndipo wanjowa adakhala madimonyo pomwe adasiya kubvera Mulungu, acibzicitisa kukhala anyamadulanthaka wace. (Ciyambo 6:2; Juda 6) Iyo pabodzi na Sathani, yadapandukira Yahova.—Bzakutonga 32:17; Luka 8:30; Mabasa 16:16; Tiyago 2:19.

Msolo 16, ndime 4