1. Mwakubverana na Fala la Mulungu, kodi bziripo bzipembedzo bza mitundu mingasi?

 “PITANI na pa cipata cakupapatiza. Pakuti mseu ukulu na wakuthamuka ndiwo unkuyendesa ku infa, ndipo mbazinji womwe wankufamba m’mwemo. Tsono cipata cakuyendesa ku moyo n’cakupapatiza, ndipo mseu wace ngwakupanikiza, ndipo mbang’ono-ng’ono womwe wankuugumana.” (Mateu 7:13, 14) Mwakubverana na Fala la Mulungu, bziripo bzipembedzo bza mitundu miwiri yokha: cibodzi n’cacadidi, cakulungama, cicitsogolera ku moyo wakusaya kumala; cinango n’cakunama, n’cakuipa, ndipo cimbatsogolera ku infa.

2. Kodi Bibliya limbalatiza tani kuti si bzipembedzo bzense bzimbakondwesa Mulungu?

² Wanthu winango wambayesa kuti bzipembedzo bzense bzimbakondwesa Mulungu. Tsono mavesi ya m’Bibliyaya, yambalatiza kuti bzimwebzo n’cadidi lini:

•   “Ndipo wana wa Jirayeri wadayamba pomwe kucita bzomwe bzikhali bzakuipa pa maso pa Yahova, waciyamba kutumikira Baala na bzifanikiso bza Asitereti, na mirungu ya ku Siriya, na mirungu ya ku Sidoni, na mirungu ya ku Moabe, pabodzi na mirungu ya ku Amoni na mirungu ya Wafiristi. Tenepo, iwo wadamusiya Yahova, wacileka kumutumikira. Pamwepo, Yahova adakalipa na wana wa Jirayeri.” (Wayeruzi 10:6, 7) Tikanamata bzifanikiso ayai cinthu cinango kusiya Mulungu wacadidi, Yahova an’dzakomedwa lini nafe.

•   “Wanthuwa wambandondilemekeza na miromo yokha, tsono mitima yawo iri kutali na inepano. Wankundobonera kundinamata, pakuti wankupfunzisa malamulo ya wanthu.” (Marko 7:6, 7) Wanthu womwe wambati wankunamata Mulungu, wacimbapfunzisa bza mu msolo mwawo kusiya bza m’Bibliya, iwo wankunamata pa pezi. Mulungu ambawabvuma lini.

•   “Mulungu ni mzimu, ndipo womwe wanimunamata, wamunamate mwakutsogoledwa na mzimu na cadidi.” (Juwau 4:24) Kunamata kwathu kun’funika kubverana na cadidi cakulewedwa mu Fala la Mulungu.

3. Njiponi njira ibodzi yakusiyanisa cipembedzo cabwino na cakunama?

³ Tingadziwe tani kuti cipembedzo ici cimbakondwesa Mulungu ayai ne? Jezu adati: “Muti uli-wense wabwino, umbabala bzisapo bzabwino. Tsono muti uli-wense wakubvunda, umbabala bzisapo bzapezi-pezi . . . Inde, mun’dzawazindikira wanthu wamwewo na bzisapo bzawo.” M’mafala yanango, tingalewe kuti cipembedzo cakucokera kwa Mulungu, cin’dzabala bzisapo bzabwino; tsono cipembedzo cakucokera kwa Sathani, cin’dzabala bzisapo bzakuipa.—Mateu 7:15-20.

4. Kodi womwe wambanamata Yahova, wambalatiza mkhalidwe uponi?

⁴ Cipembedzo cacadidi cimbakhala na wanthu womwe wambafunana wokha-wokha, wacifunambo winango. Bzimwebzo bzimbacitika thangwe Yahova caiyeyo ni Mulungu wa lufoyi. Jezu adati: “Na bzimwebzo, wense wan’dzadziwa kuti ndimwe anyakupfunza wangu, mukambafunana.” Kunamata kwacadidi kun’funika kuteweza mtemo umweyu. Kodi bzipembedzo bzinkuteweza mtemoyu?—Juwau 13:35; Luka 10:27; 1 Juwau 4:8.

5. Kodi bukhu linango limbafokotoza ciani bza kugulisidwa kwa akapolo mu Afrika?

⁵ Kumbukirani bza kugulisidwa kwa akapolo mu Afrika. Bukhu la The New Encyclopædia Britannica limbati: “Wanthu wa mu Afrika wakukwana 18.000.000 wadagulisidwa ninga akapolo, ndipo wadatengedwa, wacikasiidwa ku dambo la Sahara la Asiramu na ku Nyanza ya Indiya m’magole 650 mpaka 1905. Ku phampha kwa mʼmagole 1500, Azungu wadayamba kucita malonda yawo ku gombe la Kumadokero kwa Afrika, ndipo pakufika gole la 1867, wanthu 7.000.000 mpaka 10.000.000, wakhadatengedwa kale ninga akapolo kuyenda ku Madziko ya Azungu.”

6. Kodi bzipembedzo bzidathandizira tani kugulisidwa kwa akapolo?

 ⁶ Kodi bzipembedzo bzidacita ciani pomwe amuna, akazi na wana wakhatengedwa m’mii mwawo, kumangidwa na unyolo, kudindidwa na unyolo wakupsa, wacigulisidwa ninga bzifuwo? Bethwell Ogot wa ku Nairobi, ku Keniya, m’bukhu lace lakuti Daily Nation, iye adanemba kuti: “Bzipembedzo bza Cikristau pabodzi na Asiramu, bzimbapfunzisa ciphatano. Tsono ni m’bzipembedzo bziwiribzi, momwe mudacokera wanthu womwe wakhalimbisa kugulisa akapolo na kucitirana tsankhulo. . . . Bzin’funika tizindikire kuti Asiramu na Wakristau, pabodzi na madziko ya Kumadokero na Kumabvadzuwa, yana mulandu, pakulekerera mkhalidwe wakuipa womwe udazunza wanthu wa mu Afrika magole mazinjisa.”

7. Kodi atsogoleri wa bzipembedzo wambacita ciani pa nkhondo?

⁷ Cipembedzo cakunama ciri ninga muti wakubvunda mu njira zinango. Mwa ciratizo, napo Bibliya limbapfunzisa kuti “ufune mwanzako,” atsogoleri wa bzipembedzo kuzungulira dziko lense, wambacita nyongo yakuthandizira nkhondo.—Mateu 22:39.

8. (a) Kodi atsogoleri wa bzipembedzo wadalimbisa tani kuphana pa nkhondo za mu Afrika? (b) N’ciani comwe adalewa m’busa munango bza atsogoleri wa bzipembedzo pakati pa nkhondo yakamuti-muti ku Nigeriya?

⁸ Bzimbadziwika bwino kuti mkati mwa gole la 1994, azi-irmaa pabodzi na wansembe wa magereja wadathandizira kuphedwa kwa wanthu ku Ruwanda. Bzipembedzo bzina mbali ikulu yakucitika kwa nkhondo zinango za mu Afrika. Mwa ciratizo, pakati pa kucitika kwa nkhondo yakamuti-muti ku Nigeriya yomwe idapha wanthu wazinjisa, bzipembedzo bza ku mbali ziwiri zakumenyanazo, zikhalimbisa wanthuwo kuti wamenyane. Pomwe nkhondoyo ikhapitiriza, m’busa m’bodzi adalewa kuti atsogoleri wa magereja “wasiya pambali basa lomwe wadapasidwa na  Mulungu.” Iye adatimbo: “Ifepano, womwe timbabziti atumiki wa Mulungu, tasanduka atumiki wa Sathani.”

9. Kodi Bibliya limbalewa ciani bza atumiki wa Sathani?

⁹ Bibliya limbaleweratu bzibodzi-bodzibzo: “Sathani caiyeyo ankulimbikira kubzisandusa anjo wa ceza. Tenepo, mpsakudabwisa lini kuti watumiki wace wankulimbikirambo kubzisandusa watumiki wacirungamo.” (2 Wakolinto 11:14, 15) Ninga momwe munthu wakuipa ambafuna kuwoneka bwino, Sathani ambanamiza wanthu mwakuphatisa basa atumiki womwe wambawoneka ninga wakulungama, tsono mabasa yawo njakuipa, ndipo bzisapo bzawo mpsapezi-pezi.

10. Kodi atsogoleri wa bzipembedzo wambamulamba tani Mulungu?

¹⁰ Kuzungulira dziko lense, atsogoleri wa bzipembedzo wambapaliza lufoyi, mtendere na ubwino. Tsono abodzi-bodziwo, wambacita ciwengo, nkhondo na bzakuipa. Bibliya limbawafokotoza bwino iwo, pakulewa kuti: “Iwo wambalewa padeca kuti wanimudziwa Mulungu, tsono wambamulamba mwa mabasa yawo.”—Tito 1:16.

11. Kodi Bibliya limbalewa ciani bza bzipembedzo bzakunama?

¹¹ Tikalewenga bukhu la m’Bibliya la Cibvumbulutso, tin’dzawona momwe Yahova ambakumbukira bza bzipembedzo bzakunama. M’mwemo, bzipembedzo bzakunama bzimbafokotozedwa ninga mkazi wakuimira, dzina lace, “Babulo Mkulu.” (Cibvumbulutso 17:5) Onani momwe Bibliya limbamufokotozera:

•   “Hule mkulu . . . omwe wamambo wazinji wadacita naye bza upombo.” (Cibvumbulutso 17:1, 2) Kuposa kukhala bzakukhulupirika kwa Mulungu, bzipembedzo bzakunama bzimbabzipitisa mu ndale, bzicimbauza atongi bzomwe wacite.

•   “Mwa iye mwagumanidwa mulopa wa wapolofeta, wa wanthu wakucena na wa wense womwe wadaphedwa pa dziko la pansi.” (Cibvumbulutso 18:24) Bzipembedzo bzakunama bzidazunza na kupha atumiki wakukhulupirika wa Mulungu, ndipo bzina mulandu pa kufa kwa wanthu wazinjisa na nkhondo.

•   “Iye adabzigumanira mbiri na utende wakusaya manyazi.” (Cibvumbulutso 18:7) Bzipembedzo bzakunama bzina utende bukulu, womwe atsogoleri wawo wambaphatisa basa kuti wakhale na moyo wa wofu-wofu.

•   “Ndipo mitundu yense idapambusidwa na bzakucita [bzace] bza matsenga.” (Cibvumbulutso 18:23) Mwa mapfunziso yawo yakunama yakuti mzimu umbafa lini, bzipembedzo bzakunama bzidafungula msuwo kuti pambacitidwe bza mizimu, matsenga na kulimbisa kugopa anyakufa pabodzi na kunamata anyamuya.

12. Kodi Bibliya limbacenjeza ciani pa nkhani ya bzipembedzo bzakunama?

¹² Pakucenjeza wanthu mwa mphamvu kuti walekane na bzipembedzo bzakunama, Bibliya limbati: ‘Cokani m’mwemo mbumba yangu, penu mun’funa lini kugawana nawo bzakuipa bzawo na penu mun’funa lini kutambira nawo pabodzi matsoka yawo.’—Cibvumbulutso 18:4, 5.

13. N’ciani cin’dzacitikira bzipembedzo bzakunama na wense womwe wali m’mwemo?

¹³ Kutsogoloku, Babulo Mkulu, omwe ni umambo bwa bzipembedzo bzakunama bza pa dziko lense, an’dzapfudzidwiratu. Bibliya limbati: “Matsoka yace yan’dzamubwerera m’nsiku ibodzi yokha. Infa, kulira, na njala; ndipo iye an’dzatenthedweratu na moto mwakukwanira, pakuti Yahova Mulungu, omwe ankumulangayo, ngwamphanvu.” (Cibvumbulutso 18:8) Kuti titcenkhe kutambirambo matsoka yawoyo, bzin’funika tilekeretu kubverana na bzipembedzo bzakunama. Titcenkhe kubverana nawo m’bzakucita bzawo, bzikondweso bzawo pabodzi na bzibvero bzakusaya kukondwesa Mulungu. N’cinthu cakufunika kucitidwa mwakanfulumize. Moyo wathu uli pa ngozi!—2 Wakolinto 6:14-18.