Bzimogeni bzinthu bzimwebzi

Ndokoni pa mbuto ya misolo ya nkhani

Msolo 9

‘Thawani Unzazi!’

‘Thawani Unzazi!’

‘Tenepo, citisani bziwalo bza thupi lanu bzomwe bziri pantsi pano kukhala bzakufa pa bza unzazi, bzinthu bzakupswipiza, bzikhumbo bza kugonana, bzikhumbo bzakuipa na kusirira kwa njiru, komwe n’kunamata bzifanikiso.’—WAKOLOSO 3:5.

1, 2. Kodi ni nyambzo iponi yomwe Balamu adaphatisa basa kuti apumpse wanthu wa Yahova?

AKHOMBWE ambayenda kukamedza ku mbuto komwe kuna mtundu wa ntsomba zomwe ambafuna. Iwo ambasankhula nyambzo yabwino ndipo ambaiikha ku medzo aciithusa m’madzi. Iwo ambadikhirira mwakupirira ndipo ntsomba ikaluma nyambzoyo, iwo ambapfuwa medzo, aciphata ntsombayo.

2 Mu njira ibodzi-bodziyi, wanthu angamedzedwembo. Mwa ciratizo, pomwe Ajirayeri akhadasala pang’ono kupita mu Dziko Lakupiciridwa, iwo adamanga matsasa m’Cigwa ca Moabe. Tsono mambo wa ku Moabeko adauza mwamuna m’bodzi wakucemeredwa Balamu kuti angadamupasa kobiri zizinji penu angadakwanisa kutemberera Ajirayeri. Tsono pomwe Balamu adatazira kuwatembererako, iye adakumbuka njira inango yomwe ingadacitisa Ajirayeriwo kubzitemberera wokha. Iye adaphatisa basa atsikana wa ku Moabe ninga nyambzo. Iye adatumiza atsikanawo ku matsasa ya Ajirayeriwo kuti akapumpse amuna wacijirayeri.—Mirewengo 22:1-7; 31:15, 16; Cibvumbulutso 2:14.

3. Kodi nyambzo ya Balamu idaphata tani basa?

3 Kodi nyambzo ya Balamu idaphata basa? Inde. Amuna azinji wacijirayeri ‘adayamba kucita upombo na atsikana wa ku Moabe.’ Ndipo adayambambo kumbanamata mirungu yakunama, kuphatanidza Baala wa ku Peori omwe akhali mulungu wa cidzo cakuberekera. Bzakutewera bzace bzidakhala bzakuti, Ajirayeri wakukwana 24.000 adafa pomwe akhadasala pang’ono kupita mu Dziko Lakupiciridwa.—Mirewengo 25:1-9.

4. Thangwe ranyi Ajirayeri azinji adacita upombo?

4 Thangwe ranyi Ajirayeri azinji adabvuma kupumpsika na makonzedwa ya Balamuya? Ni thangwe rakuti iwo akhandokumbukira bza iwo okha basi ndipo akhadayebweratu bzentse bzomwe Yahova akhadawacitira. Iwo akhana mathangwe mazinji yakukhalira wakukhulupirika kwa Mulungu. Iye adawatsudzula mu ukapolo ku Edjipito, adawasamalira mu dambo ndipo tsapano akhali pa msuwo caipo kuti apite mu Dziko Lakupiciridwa. (Wahebereu 3:12) Napo na bzentse bzomwe Mulungu akhadawacitirabzi, iwo adapumpsika basi acicita upombo. Mpostolo Paulo adalewa kuti: ‘Ndipo tirekembo kucita unzazi, ninga momwe winango adacitira bza unzazibzo, acifa.’—1 Wakolinto 10:8.

5, 6. Kodi tingapfunze ciyani na bzomwe bzidacitikira Ajirayeri?

5 Tenepo, ninga Ajirayeri omwe akhali pamsuwo caipo kuti apite mu Dziko Lakupiciridwa, ifepano tirimbo pamsuwo caipo kuti tipite mu dziko lipsa. (1 Wakolinto 10:11) Dziko lomwe tinkukhalali, ladzala na mkhalidwe wa unzazi kuposa wanthu wa ku Moabe. Mkhalidwe waunzaziyu ungatokonyembo atumiki wa Yahova mwakusaya kunesa. Kulewa cadidi, nyambzo ikulu yomwe Dyabu ambaiphatisa basa kwene-kwene, ni unzazi.—Mirewengo 25:6, 14; 2 Wakolinto 2:11; Juda 4.

6 Tenepo, bzibvunzeni kuti: ‘Kodi bzingakhale bzakuthandiza kuluza moyo wakusaya kumala thangwe ra kundofuna kukondwesa thupi pa kanthawe kakucepa basi? Kodi bzingakhale lini bzakuthandiza kucita nyongo yakubvera lamulo la Yahova lakuti: “Thawani unzazi”?’—1 Wakolinto 6:18.

KODI UNZAZI N’CIYANI?

7, 8. Kodi unzazi n’ciyani? Thangwe ranyi kucita unzazi ni bvuto likulu kwene-kwene?

7 Wanthu azinji ntsiku zino ambalemekeza lini napang’onopo lamulo la Mulungu lakulewa bza kugonana. M’Bibliya, fala lakuti unzazi limbathandauza kugonana kwa wanthu omwe alibe kulowolana mwa lamulo la Mulungu. Bzimwebzi bzimbaphatanidzambo kugonana kwa amuna ayai akazi okha-okha na wanthu kugonana na bzirombo. Kugonana, kungakhale kugonana m’kamwa, kugonana kumatako ayai kusenzekesa cidzo ca munthu munango mu njira iri-yentse.—Onani Mafala Yakuthumizira 23.

8 Bibliya limbawonesa padeca kuti munthu ali-wentse omwe an’pitiriza kucita unzazi, an’funika kucosedwa m’gwere. (1 Wakolinto 6:9; Cibvumbulutso 22:15) Kupambula bzimwebzi, munthu waunzazi ambaluza ulemu ndipo wanthu ambamukhulupira lini. Nthawe zentse, unzazi bumbabweresa mabvuto mazinji ninga kuboneresedwa na cikumbu-mtima, kukhala na mimba yapathengo, mabvuto m’banja, matenda ayai kufa caiko. (Werengani Wagalata 6:7, 8.) Munthu akakumbuka bwino-bwino bzakutewera bza unzazi, angafune lini kucita bzaunzazibzo. Tsono, kodi n’ciyani comwe cimbacitisa wanthu azinji kulinga kukwanirisa bzikhumbo bzawo bzokha acicita unzazi? Cinthu cakuyamba ni kumbawona bzinthu bza maika.

CINTHU CAKUYAMBA NI KUWONA BZA MAIKA

9. Thangwe ranyi kuwona bzinthu bza maika ni ngozi ikulu?

9 Bzinthu bza maika, bzimbacitisa munthu kukhala na cikhumbo camphanvu ca kugonana. Ntsiku zino, bzinthu bza maika bziri pentse-pentse, ndipo bzimbagumanika m’marevista, m’mabukhu, mu nyimbo, m’ma TV ndipo maka-maka mu Interneti. Wanthu azinji ambakumbuka kuti palibe bvuto kumbawona bzinthu bza maika, koma kulewa cadidi, ni ngozi ikulu kwene-kwene. Kumbawona bzinthu bza maika kungacitise munthu kukhala na cizolowezi ca kugonana, acikhalambo na kalanga kakusaya kuphatika. Ndipo munthu omwe ana cizolowezi ca kumbawona bzinthu bza maika, angayambembo kukhala na cizolewezi ca kumbasenzekesa cidzo ndipo angakhalembo na mabvuto m’banja mpaka angafike pa kulambana.—Waroma 1:24-27; Wayefezo 4:19; onani Mafala Yakuthumizira 24.

Mpsanzeru kukhala wakusamala pomwe tinkuphatisa basa Interneti

10. Kodi mtemo wakugumanika pa Tiyago 1:14, 15, ungatithandize tani kutcenkha unzazi?

10 Mpsakufunika kwene-kwene kubvesesa bzomwe bzingacitise munthu kucita unzazi. Onani cenjezo lomwe limbagumanika pa Tiyago 1:14, 15: ‘Munthu ali-wentse ambayezedwa thangwe ra kupumpsidwa na cikhumbo cace. Ndipo cikhumboco cikakula, cimbabala pikado. Ndipo pikadoyo ikacitika, imbabweresa infa.’ Tenepo, makumbukidwe yakuipa yakatibwerera, tin’funika kuyacoseratu mwakusaya kucedwa. Penu munkuwona bzinthu pa Interneti ayai pa TV ndipo mwadzidzidzi bzabwera bzinthu bza maika, nthawe imweyoletu nyang’anisani kumbali ndipo thimisani computadoreyo ayai cinjani programa ya pa TV yomwe munkuwonayo. Lekani kulekerera kuti bzikhumbo bzakuipa bzicite mbali ya moyo wanu. Thangwe bzingadzakhale bzamphanvu kwene-kwene mwakuti mungadzakwanise lini pomwe kubzitcenkha.—Werengani Mateu 5:29, 30.

11. Kodi Yahova angatithandize tani tikakhala na makumbukidwe yakuipa?

11 Yahova ambatidziwa bwino kuposa momwe timbabzidziwira tekha. Tenepo, iye ambadziwa kuti ndife wakuperewera. Koma ambadziwambo kuti tingakwanise kukunda bzikhumbo bzakuipa. Iye ambatiuza kuti: ‘Tenepo, citisani bziwalo bza thupi lanu bzomwe bziri pantsi pano kukhala bzakufa pa bza unzazi, bzinthu bzakupswipiza, bzikhumbo bza kugonana, bzikhumbo bzakuipa na kusirira kwa njiru, komwe n’kunamata bzifanikiso.’ (Wakoloso 3:5) Kucita bzimwebzi n’kwakunesa, koma Yahova ambapirira nafe ndipo an’dzatithandiza. (Psalymo 68:19) M’bale munango wacitswaka, adagwera m’bvuto la kukhala na cizolowezi ca kumbawona bza maika na kumbasenzekesa cidzo. Axamwali wace wa ku xikola akhamuuza kuti palibe bvuto kucita bzimwebzi thangwe bzimbacita mbali ya kukula kwa munthu. Tsono iye adati: “Bzimwebzi bzikhadzonga cikumbu-mtima cangu ndipo ndidayamba kukhala na moyo wa unzazi.” Iye adadzazindikira kuti akhafunika kumalisa bzikhumbo bzacebzo ndipo na thandizo la Yahova, iye adakwanisa kukunda. Penu imwepo muna makumbukidwe ya unzazi, kumbirani Yahova kuti akupaseni ‘mphanvu yakuposa yacibadwa’ yomwe in’kuthandizani kupitiriza kukhala na makumbukidwe yakucena.—2 Wakolinto 4:7; 1 Wakolinto 9:27.

12. Thangwe ranyi tin’funika kukhotcerera ‘mtima’ wathu?

12 Salomau adanemba kuti: ‘Kuposa bzinthu bzentse bzomwe bzimbafuna kukhotcereredwa, khotcerera mtima wako, pakuti mu mtimamo ndimo muna ntsantsa ya moyo.’ (Mimwani 4:23) ‘Mtima’ wathu ni unthu bwathu bwa mkati bomwe Yahova ambabuwona. Tenepo, tin’funika kukhotcerera mtima wathu thangwe ungayambe kutengeka na bzomwe timbawona. Munthu wakukhulupirika Djobi adati: ‘Ndacita mpangano na maso yangu. Tenepo ndinganyang’anisise tani dende?’ (Djobi 31:1) Ninga Djobi, ifepano tin’funika kusamala na bzomwe timbawona, pabodzi na bzomwe timbakumbuka. Ndipo ninga nyakunemba Psalymo, tin’funika kumbapembambo kuti: ‘Citisani kuti maso yangu yaleke kuwona bzinthu bzapezi-pezi.’—Psalymo 119:37.

DINA ADACITA CAKUSANKHULA CAKUPHONYEKA

13. Kodi ni mtundu wanyi wa axamwali omwe Dina adasankhula?

13 Axamwali wathu angaticitise kuti tikhale na makhalidwe yabwino ayai yakuipa. Tenepo, tikasankhula axamwali omwe ambateweza mitemo ya Mulungu, iwo an’dzatithandiza kuti timbacitembo bzibodzi-bodzibzo. (Mimwani 13:20; werengani 1 Wakolinto 15:33.) Ifepano tingawone kufunika kwa kusankhula axamwali wabwino kucokera pa bzomwe bzidacitikira Dina. Iye akhali m’bodzi wa wana wa Djakobi. Tenepo, iye adakulira m’banja lomwe likhanamata Yahova. Dina akhali lini munthu waunzazi, koma iye adacita uxamwali na atsikana wa ku Kanani omwe akhanamata lini Yahova. Akanani akhawona nkhani ya kugonana mwakusiyana na momwe wanthu wa Mulungu ambaiwonera. (Mwambo 18:6-25) Pomwe Dina akhali pabodzi na axamwali wacewo, adadziwana na tswaka linango lakucemeredwa Sikemu. Iye akhalimbo wa ku Kanani ndipo adayamba kusirira Dina. Sikemu ‘akhali mwana wacimuna wakulemekezeka kwene-kwene pa mui pa baba wace.’ Tsono iye akhafuna lini Yahova.—Ciyambo 34:18, 19.

14. Kodi n’ciyani comwe cidacitikira Dina?

14 Pakuti Sikemu akhamufunisisa Dina, iye ‘adamuphata,’ ndipo ‘adamupsitha.’ Kwa iye kucita bzimwebzi kukhali lini bvuto. (Werengani Ciyambo 34:1-4.) Bzimwebzi bziribe kuboneresa Dina yekha, koma bzidaboneresambo wanthu wentse wa m’banja mwace.—Ciyambo 34:7, 25-31; Wagalata 6:7, 8.

15, 16. Kodi tingakhale tani wanthu wanzeru?

15 Tin’funika lini kuyamba kuphonya ninga momwe adacitira Dina kuti tizindikire kuti mitemo ya Mulungu njabwino kwa ifepano. Bibliya limbati: ‘Omwe an’famba na wanthu wanzeru, an’dzakhalambo wanzeru; koma omwe an’cita bzinthu na apsiru, bzin’dzamumalira kuipa.’ (Mimwani 13:20) Khalani wakutsimikiza kuphatisa basa Bibliya kuti mubvesese ‘njira yentse yabwino.’ Tenepo imwepo mun’dzatcenkha kuwawidwa mu mtima na kubonera.—Mimwani 2:6-9; Psalymo 1:1-3.

16 Ifepano tingakhale wanzeru mwa kumbapfunza Fala la Mulungu, kupemba kwa iye pomwe tikanati kucita cakusankhula ciri-centse na kubvera malango yentse yakucokera kwa kapolo wakukhulupirika na wanzeru. (Mateu 24:45; Tiyago 1:5) Tsono, ifepano ndife wanthu wakuperewera ndipo timbaphonya. (Jeremiya 17:9) Kodi mungabve tani munthu acikucenjezani mukakhala munkucita bzinthu bzomwe bzingakufikiseni pakucita unzazi? Kodi mungakalipe, ayai mungabvume thandizolo mwakubzicepsa—2 Wamambo 22:18, 19.

17. Fotokozani ciratizo ca momwe Akristau anzathu angatithandizirire.

17 Mwa ciratizo, kumbukirani cakucitika ici: Mpfumakazi inango imbaphata basa pabodzi na mwamuna munango omwe ambamutetekera mwatceru ndipo wamukumbira kuti akazunge. Mwamunayo ambatumikira lini Yahova koma ambawoneka ninga kuti ana makhalidwe yabwino. Tsono mpfumakazi inango inkuwawona iwo ankuzunga pabodzi ndipo patsogolo pace, mpfumakaziyo inkuyeza kumucenjeza pa nkhani imweyi. Kodi mpfumakazi inkuthandizidwayo ingabve tani? Pinango iyo inganyang’ane njira ya kubzikhotcerera, ayai ingawone kufunika kwa cenjezolo. Mpfumakaziyo imbafuna Yahova ndipo imbafunambo kucita bzomwe mpsabwino. Tsono tani akapitiriza kumbakazunga na mwamunayo, kodi tingalewe kuti ankuthawa ‘unzazi’? Ayai tingalewe kuti iye ankukhulupira ‘mtima’ wace?—Mimwani 22:3; 28:26; Mateu 6:13; 26:41.

BZOMWE TINGAPFUNZE NA CIRATIZO CA ZUZE

18, 19. Fotokozani momwe Zuze adathawira unzazi.

18 Pomwe Zuze akhali tswaka, adakhala kapolo ku Edjipito. Ntsiku na ntsiku mkazi wa mbuya wace Potifari akhamukumbira kuti agone naye koma Zuze akhadziwa kuti kucita bzimwebzi kukhali kuphonyeka. Zuze akhafuna kwene-kwene Yahova ndipo akhafuna kumukondwesa nthawe zentse. Tenepo, nthawe zentse zomwe mkazi wa mbuya waceyo adayeza kumunyengerera, iye akhalamba. Pakuti Zuzeyo akhali kapolo, iye angadacoka lini pamui pa mbuya waceyo. Ndipo ntsiku inango pambuyo pa mkazi wa mbuya wace kumukakamiza kuti agonane naye, iye adathawira ‘panja.’—Werengani Ciyambo 39:7-12.

19 Bzingadakhala kuti Zuze akhamala nthawe itali acimbakumbukira bzinthu bza unzazi ayai bzingadakhala kuti iye adayamba kusirira mkazi wa mbuya waceyo, bzinthu bzingadamumalira kuipa. Tsono bzimwebzi bziribe kucitika thangwe Zuze akhawona kuti uxamwali bwace na Yahova bukhali bwakufunika kwene-kwene kuposa cinthu ciri-centse. Iye adauza mkazi wa mbuya waceyo kuti: ‘Mbuya wangu . . . waikha bzinthu bzentse m’manja mwangu kupambula imwepo thangwe ndimwe mkazi wace. Tenepo, ndingacitirenyi cinthu cakuipa kwene-kweneci, ndiciphonyera Mulungu?’—Ciyambo 39:8, 9.

20. Kodi timbadziwa tani kuti Zuze adakondwesa Yahova?

20 Napo kuti Zuze akhali kutali na adzinza wace, iye adapitiriza kukhala wakukhulupirika kwa Yahova ndipo Yahovayo adamusimba. (Ciyambo 41:39-49) Yahova adakomedwa kwene-kwene na kukhulupirika kwa Zuze. (Mimwani 27:11) N’cadidi kuti bzingakhale bzakunesa kuthawa unzazi. Koma mbakumbukirani mafala aya: ‘Imwe omwe mumbafuna Yahova, wengani cakuipa. Iye ambakoya moyo wa wanthu wace wakukhulupirika; an’dzawapulumusa m’manja mwa nyakuipa.’—Psalymo 97:10.

21. Kodi m’bale munango wacitswaka adatewezera tani ciratizo ca Zuze?

21 Ntsiku zentse wanthu wa Yahova ambawonesa mwakulimba mtima kuti ambawenga ‘comwe n’cakuipa,’ ndipo ambafuna ‘comwe n’cabwino.’ (Amosi 5:15) Imwepo mungakhale wakukhulupirika kwa Yahova bziribe basa magole yomwe munayo. M’bale munango wacitswaka, cikhulupiro cace cidayezedwa ku xikola. Mtsikana munango adamuuza kuti angadagonana naye penu angadamuthandiza prova ya matemática. Kodi m’baleyo adacita tani? Iye adacita ninga momwe Zuze adacitira. M’baleyo adati: “Nthawe imweyoletu ndidalamba mkumbiro waceyo. Ndidapitiriza kukhala wakulemekezedwa thangwe ra kukhulupirika kwangu.” Kucita upombo, “kungabwerese cikondweso kwa kanthawe kakucepa” koma pakumalizira pace, bungabwerese mabvuto mazinji ndipo bumbaboneresa. (Wahebereu 11:25) Koma kubvera Yahova nthawe zentse, kumbabweresa cikondweso cakusaya kumala.—Mimwani 10:22.

BVUMANI THANDIZO LA YAHOVA

22, 23. Kodi Yahova angatithandize tani tikakhala tacita pikado ikulu?

22 Sathani an’pitiriza kuphatisa basa unzazi kuti tileke kumbabvera Yahova, ndipo cimweci cingakhale ciyezo cikulu. Ali-wentse wa ifepano angakhale na makumbukidwe yakuphonyeka nthawe zinango. (Waroma 7:21-25) Yahova ambabvesesa bzimwebzi ndipo ‘ambakumbukira kuti ndife pfumbi.’ (Psalymo 103:14) Tsono, tani Mkristau akacita pikado ikulu ya unzazi? Kodi tingalewe kuti bzamaliratu? Ne. Munthuyo akakungula kucokera pantsi pa mtima, Yahova an’dzamuthandiza. Mulungu ngwakukonzeka ‘kulekerera.’—Psalymo 86:5; Tiyago 5:16; werengani Mimwani 28:13.

23 Yahova adatipasambo ‘amuna ninga mphaso’ omwe ni akulu wa lufoyi ndipo ambatisamalira. (Wayefezo 4:8, 12; Tiyago 5:14, 15) Akuluwo ambatithandiza kuti tikhale pomwe pa uxamwali na Yahova.—Mimwani 15:32.

KHALANI NA ‘NZERU’ ZA BWINO

24, 25. Kodi kukhala na ‘nzeru’ zabwino kungatithandize tani kutcenkha unzazi?

24 Kuti timbacite bzakusankhula bzabwino, tin’funika kubvesesa momwe malamulo ya Yahova yambatithandizira. Kukhala na ‘nzeru,’ kumbaphatanidza bzizinji sikuti kundodziwa bzinthu. Pa Mimwani 19:8 pambati: ‘Munthu omwe an’gumana mtima wa nzeru, an’bzifuna yekha. Ali-wentse omwe an’pitiriza kukhala wakuzindikira, bzinthu bzin’dzamufambira bwino.’ Tenepo, tikakhala na nzeru zabwino, tin’dzayezera kubvesesa makumbukidwe ya Yahova na kuyaphatisa basa pa moyo wathu wa ntsiku na ntsiku. Ifepano tin’funa lini kukhala ninga tswaka lomwe limbalewedwa pa Mimwani 7:6-23. Iye akhalibe ‘nzeru’ zabwino ndipopa adagwera m’bvuto lakucita unzazi.

25 Kodi imwepo munkutsimikiza na mtima wentse kuti mitemo ya Mulungu njabwino? Kodi munkukhulupira na mtima wentse kuti kuteweza mitemo yaceyo kungakubweresereni cikondweso? (Psalymo 19:7-10; Zaiya 48:17, 18) Penu imwepo mukadapenukira, kumbukirani bzinthu bzentse bzomwe Yahova adakucitirani. Pa Psalymo 34:8 pambati: ‘Lawidzani, muciwona kuti Yahova ngwabwino.’ Pomwe mun’pitiriza kuteweza malango yamweya, ni pomwe mun’dzamufunisisambo Mulungu. Mbafunani bzomwe Mulungu ambafuna ndipo mbawengani bzomwe Mulunguyo ambawenga. Mbadzazani mu mtima mwanu na makumbukidwe ya Mulungu, bzinthu bzacadidi, bzinthu bzakulungama, bzinthu bzakucena, bzinthu bzakufunika na bzakutumbizidwa. (Wafiripo 4:8, 9) Ifepano tingakhale ninga Zuze omwe adagumana phindu thangwe ra kuphatisa basa nzeru za Yahova.—Zaiya 64:8.

26. Kodi tin’cezerana ciyani m’misolo miwiri inkutewerayi?

26 Yahova ambafuna kuti tipfatse na moyo ticikhalambo wakukondwa, bziribe basa penu tiri pa banja ayai ne. Misolo miwiri inkutewerayi, in’tithandiza kukhala na banja lakukondwa.