Cidikhiro—Ni Cinthu Caico ayai ni Kulota?

DANIEL akhana magole 10 yakubadwa, ndipo akhabonera na matenda ya kankro kwa gole libodzi. Adotolo wace pabodzi na abale wace akhadaneta nayo matendayo. Koma Daniel akhana cidikhiro cakuti anilimba. Iye akhana cakulinga ca kuti akakula adzathandizire kugumana mankhwala ya kankro. Iye akhadikhirirambo kudzawonewa na dotolo omwe akhayadziwa bwino matendayo. Pomwe ntsikuyo idafika dotolo adalewa kuti bzin’kwanisika lini thangwe bzinthu bzikhali lini bwino. Daniel adasunama kwene-kwene. Kuyambira nthawe imweyo, iye adawona kuti kuli bwino kufa. Pomwe padapita ntsiku zing’ono-ng’ono adadzafa.

Nkhani ya Daniel idafotokozedwa na m’bodzi wakufufudza mankhwala omwe adapfunza momwe cidikhiro na kusaya cidikhiro bzingatokonyere moyo. Pinango pentse imwepo mudabva kale nkhani ninga imweyi. Mwa ciratizo, mkhalamba yomwe yasala pang’ono kufa, koma ikufunisisa na mtima wentse cakucitika cakufunika kwene-kwene comwe akucidikhirira kwa nthawe itali, ninga—kuzungiridwa na munthu omwe ambamufuna ayai akudikhirira kudzasekerera ntsiku inango yakufunika. Tsono ntsiku yomwe akhaidikhirira ikafika icipita, mwakusaya kupita nthawe ambafa. Kodi n’ciyani cidacitisa kuti wanthu omwe afotokozedwawa afe? Kodi cidikhiro cingakhaledi ca mphanvu kwene-kwene ninga momwe winango ambakhulupirira?

Anyakufufudza azinji wa mankhwala ambalewa kuti kukhala na cidikhiro na makumbukidwe yabwino kumbathandiza munthu kukhala na moyo utali na wathanzi. Koma ni wentse lini omwe ambalewa bzimwebzi. Winango ambagaza bzimwebzi, ndipo ambawona kuti ni bzinthu bzakunama. Iwo ambakumbuka kuti matenda yambayambisidwa na bzinthu bzinango bza m’thupi.

Inde, kupenukira kufunika kwa cidikhiro kulibe kuyamba tsapanopa. Mwa ciratizo, magole mazinji m’mbuyomu, filozofo wacigerego wakucemeredwa Aristóteles adabvunzidwa kuti afotokoze thandauzo la cidikhiro, iye adatawira kuti: ‘Ni kulota.’ Pambuyo pace Benjamin Franklin wa ku América do Norte adalewambo kuti: ‘Omwe ambathemba cidikhiro kuti cimuthandize, cidikhiroco cin’dzamuthandiza lini.’

Tsono, kodi cidikhiro n’ciyani? Kodi ni kumbandofunisisa cinthu, njira yomwe wanthu ambagumanira nayo mtsangalazo ayai ni kulota? Kodi pana mathangwe yakubveka yakuti timbawone cidikhiro ninga cinthu cakufunika, ayai—ninga cinthu comwe tikufunikira kuti tikhale na moyo na kukhala wakukondwa ayai cinthu comwe cingatibweresere phindu cairo?