1-3. (a) Kodi cibodzi mwa bzipfunziso bzakufunika kwene-kwene bza m’Bibliya n’ciponi? (b) N’thangwe ranyi cilamuso n’cakufunika kwene-kwene? (Onani cithunzi-thunzi pa tsamba lino.)

MUNTHU acikubvunzani kuti ‘n’ciyani comwe imwepo mumbakhulupira,’ kodi mungamutawire tani? Mwakusaya kupenukira, imwepo mungamuuze kuti mumbakhulupira kuti Yahova ni Mulengi ndipo ndiye omwe adatipasa moyo. Pinango mungamuuze pomwe kuti mumbakhulupira Jezu Kristu, omwe adafa kuti adzatilombole. Ndipo mungaleke lini kumuuza bza cidikhiro cakuti wanthu wa Mulungu an’dzakhala na moyo m’Paraizo kwa muyaya. Koma kodi mungamuuze bza cilamuso ninga cibodzi mwa bzinthu bzikulu-bzikulu bzomwe mumbabzikhulupira?

² Ifepano tina mathangwe mazinji ya kuikha cilamuso m’gulu la bzinthu bzikulu-bzikulu bzomwe timbakhulupira, napo penu tingadikhirire kudzapulumuka pa citsautso cikulu, ticidzakhala na moyo kwa muyaya pa dziko la pansi. Mpostolo Paulo adalatiza thangwe race kukhulupira cilamuso n’kwakufunika. Iye adati: ‘Penu kulibe kumuka kwa anyakufa, ndiye kuti Kristu alibembo kumuka.’ Bzingadakhala kuti Jezu alibe kulamusidwa, iye angadakhala lini Mambo kudzulu, ndipo upalizi bwathu bungadakhala  bwakusaya phindu. (Werengani 1 Wakolinto 15:12-19.) Koma timbadziwa kuti Jezu adalamusidwa, ndipopa tiri lini ninga Ajuda omwe akhacemeredwa Asaduki omwe akhakhulupira lini bza cilamuso. Napo wanthu winango angatiseke, ifepano timbapitiriza kukhulupira kuti Mulungu an’dzalamusa anyakufa.—Marko 12:18; Mabasa 4:2, 3; 17:32; 23:6-8.

³ Paulo adalewa kuti cipfunziso ca ‘kulamuka kwa anyakufa,’ ni mbali ya ‘cipfunziso cakuyambirira cakulewa bza Kristu.’ (Wahebereu 6:1, 2) Iye adalatiza kuti akhakulupira kwene-kwene bza cilamuso. (Mabasa 24:10, 15, 24, 25) Napo kuti cimweci n’cipfunziso cakuyambirira comwe timbapfunza m’Fala la Mulungu, tin’funika kupitiriza kupfunza bza cilamuso. (Wahebereu 5:12) N’thangwe ranyi?

4. Kodi ni mibvunzo iponi yomwe tin’cezerana pa nkhani ya cilamuso?

⁴ Wanthu akayamba kupfunza Bibliya, kawiri-kawiri ambawerenga nkhani za cilamuso zakale, ninga nkhani ya Lazaro. Iwo ambapfunza kuti Abalahamu, Djobi na Danyeri akhakhulupirambo kuti anyakufa an’dzakhala pomwe na moyo kutsogolo. Munthu acikubvunzani kuti n’thangwe ranyi imwepo mumbakhulupira piciro la cilamuso lomwe lidaperekedwa kale-kale, kodi mungamutawire tani mwakuphatisa basa Bibliya? Kodi Bibliya limbalewa kuti ni lini pomwe cilamusoco cin’dzacitika? Mitawiro ya mibvunzoyi inilimbisa cikhulupiro cathu.

5. Kodi Bibliya limbalewa bza piciro linango liponi?

⁵ Wanthu winango adalamusidwa zitandopita nsiku zing’ono-ng’ono pambuyo pa kufa kwawo. (Juwau 11:11; Mabasa 20:9, 10) Koma kodi tingakhulupire piciro lakuti wanthu omwe adafa kale-kale an’dzalamusidwa kutsogoloku? Bibliya limbalewa bza piciro linango la cilamuso lomwe lidatenga nthawe itali kuti likwanisike ndipo imwepo mumbakhulupira cilamuso cimweci. Kodi tinkulewa bza cilamuso ciponi ndipo cingalimbise tani cidikhiro cathu?

6. Kodi n’ciyani comwe cinkulatiza kuti kapitulo 118 ya Psalymo inkulewa bza Jezu?

⁶ Mwa kuphatisa basa bukhu la Psalymo 118 lomwe pinango lidanembedwa na Davide, bwerani ticezerane bza cilamuso comwe cikhadalewedweratu kale kwa magole mazinji. Bukhu la Psalymoli lina mafala yakuti ‘Taphata minyendo, tipulumuseni imwe Yahova!’ ndipo limbalewambo kuti ‘Wakusimbidwa ni ule omwe an’bwera m’dzina la Yahova.’ Pomwe Jezu akhapita mu Jeruzalemu pa Nisani 9, zitasala nsiku zakucepa kuti afe, wanthu adalewa mafalaya yomwe njakulewa bza Mesiya. (Psalymo 118:25, 26; Mateu 21:7-9) Kodi bukhu la Psalymo 118 likhafotokoza ciyani pankhani ya cilamuso comwe cingadadzacitika magole mazinji kutsogolo? Onani bzomwe vesi 22 limbalewa: ‘Mwala omwe anyakumanga adaulamba, wakhala mwala wakufunika wapakhona.’—Psalymo 118:22.

7. Kodi Ajuda adalamba Jezu mwa njira iponi?

⁷ ‘Anyakumanga’ omwe adalamba Mesiya ni atsogoleri wa Ajuda. Ndipo iwo adacita bzinthu bzizinji kwene-kwene sikuti kumulamba kokha ninga Kristu. Ajuda azinji adamulamba mpaka adangingimiza Pirato kuti amuphe. (Luka 23: 18-23) Kulewa cadidi, iwo ndiwo adacitisa kuti Jezu aphedwe.

8. Kodi Jezu angadakhala tani ‘mwala wakufunika wapakhona?’

⁸ Penu Jezu adalambidwa aciphedwa, kodi iye angadakhala tani ‘mwala wakufunika wapakhona?’ Bzimwebzi bzingadacitika kokha penu iye angadalamusidwa. Jezu adabvekesa nfundo imweyi pomwe adafotokoza bza there la munthu munango omwe akhana munda wace ndipo iye akhatumiza wanthu kuna alimi omwe akhaphata basa kumunda kwaceko. Koma alimiwo akhacitira bzakuipa anyakutumidwawo. Patsogolo pace, mwenekaciro mundayo adatumiza mwana wace, ndipo akhadikhira kuti alimiwo angadamutetekera. Koma m’mbuto mwa kumubvera iwo adapheratu mwanayo. Pambuyo pa kulewa bza thereli, Jezu adalewa mafala ya polofesiya ya pa Psalymo 118:22. (Luka 20:9-17) Mpostolo Pedru adaphatisa basa vesi libodzi-bodziri pomwe adalewalewa na ‘atongi, akulu-akulu pabodzi na anembi, omwe akhadakonkhana ku Jeruzalemu.’ Iye adawauza kuti: ‘Jezu Kristu Mnazareti ule, omwe imwepo mudamukhomerera pa muti ule, koma Mulungu adamulamusa kwa anyakufa, . . . Jezuyo ndiye “mwala omwe imwepo, anyakumangamwe mudauwona kukhala wapezi-pezi, omwe tsapano wakhala mwala wakufunika wapakhona.”’—Mabasa 3:15; 4:5-11; 1 Pedru 2:5-7.

9. Kodi tinkupfunza ciyani na Psalymo 118:22?

⁹ Kulewa cadidi, polofesiya ya pa Psalymo 118:22 idaleweratu bza cilamuso comwe cingadadzacitika patapita magole mazinji. Mesiya angadadzalambidwa acidzaphedwa. Koma iye angadadzalamusidwa pomwe acikhala mwala wakufunika wapakhona. Pomwe Jezu adalamusidwa, adakhala mpulumusi wa wanthu.—Mabasa 4:12; Wayefezo 1:20.

10. (a) Kodi pa Psalymo 16:10 pambalewa bza ciyani? (b) N’thangwe ranyi tingalewe kuti pa Psalymo 16:10 pambalewa lini bza Davide?

¹⁰ Bwerani ticezerane vesi linango lomwe lidaleweratu bza cilamuso. Cilamusoci cidakwanisika patapita magole yakupitirira 1000. Nkhani imweyi imbatipasa citsimikizo cakuti cilamuso cingacitike napo pacipita magole mazinji pambuyo pakupiciridwa. Pa Psalymo kapitulo 16, timbawerenga mafala ya Davide yakuti: ‘Mun’dzasiya lini moyo wangu m’thenje. Mun’dzalekerera lini kuti nyakukhulupirika wanu awone dindi.’ (Psalymo 16:10) Davide akhathandauza lini kuti iye angadafa lini mpaka kuikhidwa mu thenje. Bibliya limbafotokoza kuti Davide adakalamba acifa ndipo ‘adakagona na abereki wace, acikapendesedwa mu Mzinda wa Davide.’ (1 Wamambo 2:1, 10) Tsono, kodi mafala ya pa Psalymo 16:10 yankulewa bza mbani?

11. Kodi ni lini pomwe Pedru adafotokoza bza Psalymo 16:10?

¹¹ Patapita magole mazinji kucokera pomwe  Davide adanemba mafalaya, Pedru adalewa bza omwe ankufotokozedwa pa Psalymo 16:10. Patapita midzinga ming’ono-ng’ono kucokera pomwe Jezu adaphedwa acilamusidwa, Pedru adafotokoza nkhani pamaso pa wanthu azinji ku Jeruzalemu, Ajuda na omwe akhali lini Ajuda. (Werengani Mabasa 2:29-32.) Iye adakumbusa wanthuwo kuti Davide adafa ndipo adapendesedwa m’thenje. Ndipo Bibliya limbalewa lini kuti alipo omwe adagaza Pedru pomwe adalewa kuti Davide ‘adawoneratu bzakutsogolo acileweratu bza kumuka’ kwa Mesiya.

12. (a) Kodi cinembo ca Psalymo 16:10 cidakwanisika tani? (b) Ndipo kodi bzimwebzi bzimbatitsimikizira ciyani pa kulewa bza cilamuso?

¹² Pedru adaphatisa basa Psalymo 110:1 kuti abvekese nkhani yaceyo. (Werengani Mabasa 2:33-36.) Tenepo, kuphatisa basa Bzinembo komwe Pedru adacitako, kudathandiza thimu la wanthulo kukhulupira kuti Jezu akhalidi ‘Mbuya na Kristu.’ Ndipo wanthuwo adazindikira kuti cinembo ca Psalymo 16:10 cidakwanisika pomwe Jezu adalamusidwa ku infa. Na kupita kwa nthawe, mpostolo Paulo adaphatisa basa nfundo ibodzi-bodziyi pomwe akhalewalewa na Ajuda mu mzinda wa Antiyokiya ku Pisidiya. Iwo adakomedwa kwene-kwene na nkhaniyo, mpaka adafunisisa kubva bzinthu bzizinji. (Werengani Mabasa 13:32-37, 42.) Bzimwebzi bzimbaticitisambo kukhulupira kuti mapolofesiya ya m’Bibliya yakulewa bza cilamuso yan’dzakwanisikadi, napo papite magole mazinji.

13. Kodi wanthu winango angabzibvunze ciyani pa nkhani ya cilamuso?

¹³ Mpsakulimbisa kwene-kwene kudziwa kuti napo padapita magole mazinji, Mulungu adateweza piciro lace la kulamusa Mesiya. Tsono pinango wanthu winango angabvunze kuti: ‘Kodi bzimwebzi bzinkuthandauza kuti ndin’funika kudikhira nthawe itali kuti ndidzawonane pomwe na abale wangu? Kodi ni lini pomwe anyakufa an’dzalamusidwa?’ Jezu adauza anyakupfunza wace kuti pakhana bzinthu bzinango bzomwe iwo akhabzidziwa lini ndipo ne angadadzabzidziwa lini. Mpsibodzi-bodzimbo na ifepano, timbadziwa lini bzense pakulewa bza ‘nthawe ayai nyengo yomwe Baba adaiikha pansi pa utongi bwace.’ (Mabasa 1:6, 7; Juwau 16:12) Koma Bibliya limbafotokoza nkhani zinango zomwe zimbalatiza kuti ni lini pomwe cilamuso cin’dzacitika.

14. Kodi kulamusidwa kwa Jezu kudakhala tani kwakusiyana na kwa wale omwe adalamusidwa pomwe iye akhanati kufa?

¹⁴ Cilamuso cakufunika kwene-kwene kuposa bzense bzomwe bzidanembedwa m’Bibliya ni  kulamusidwa kwa Jezu. Iye angadasaya kulamusidwa kwa anyakufa, palibe ali-wense wa ife omwe angadakhala na cidikhiro cakudzawonana pomwe na abale wace omwe adafa. Wense omwe adalamusidwa, pomwe cilamuso ca Jezu cikhanati kucitika, ninga wale omwe adalamusidwa na Eliya ayai na Elizeu, adadzafa pomwe, acisanduka pfumbi. Koma Jezu ‘adalamusidwa kwa anyakufa.’ Iye ‘an’dzafa lini pomwe; ndipo infa inimutonga lini pomwe.’ Ndipo kudzulu, iye ana moyo wamuyaya.—Waroma 6:9; Cibvumbulutso 1:5, 18; Wakoloso 1:18; 1 Pedru 3:18.

15. N’thangwe ranyi Jezu ambacemeredwa ‘cisapo cakuyambirira?’

¹⁵ Jezu adakhala munthu wakuyamba kulamusidwa kuti ayende kudzulu na thupi lauzimu. (Mabasa 26:23) Koma ndiye lini yekha omwe adalamusidwa aciyenda kudzulu. Jezu adapicira anyakupfunza wace wakukhulupirika kuti iwo angadadzatonga naye pabodzi kudzuluko. (Luka 22:28-30) Koma iwo angadayenda kudzuluko pokhapokha akafa, ndipo angadalamusidwa na thupi lauzimu ninga Jezu. Paulo adanemba kuti: ‘Kristu adalamusidwa kwa anyakufa, acikhala cisapo cakuyambirira kwa wale omwe adagona mu infa.’ Paulo adalewa kuti alipo winango omwe angadalamusidwa aciyenda kudzulu. Iye adati: ‘Ali-wense pa nthawe yace: Pakuyamba Kristu ninga cisapo cakuyambirira, patsogolo pace wale omwe mba Kristu pa nthawe ya kukhala kwace.’—1 Wakolinto 15:20, 23.

16. Mwa kubverana na Bibliya, kodi ni lini pomwe cilamuso ca wale omwe an’dzayenda kudzulu cingadacitika?

¹⁶ Mafala ya Paulo yambatithandiza kuwona kuti ni lini pomwe cilamuso ca kuyenda kudzulu cingadacitika. Paulo adalewa kuti cilamusoci cingadacitika pa nthawe ya kukhala kwa Kristu. Kwa magole mazinji, Mboni za Yahova zimbalewa kucokera m’Bibliya kuti ‘kukhala’ kwa Kristu kudayamba mu gole la 1914. Ifepano tikali mu nsiku za ‘kukhala’ kwace ndipo dziko lakuipa lino linkufika kuphampha caiko.

17, 18. Kodi n’ciyani comwe cin’dzacitika na anyakudzozedwa winango pa nthawe ya kukhala kwa Kristu?

¹⁷ Bibliya limbafotokoza bzinthu bzizinji pa nkhani ya wale omwe an’dzayenda kudzulu. Iro limbati: Tin’funa lini kuti imwepo mukhale wakusaya kudziwa pakulewa bza wale omwe adagona mu infa, . . . Pakuti penu timbakhulupira kuti Jezu adafa, acilamusidwa pomwe, ndiye kuti timbakhulupirambo kuti Mulungu an’dzatsonkhanisa wale omwe mwakubverana na Jezu, adagona mu infa kuti akhale naye pabodzi, . . . wamoyofe omwe tin’dzakhala pa nthawe yakukhala kwa Mbuya, tin’dzakhala lini patsogolo pa omwe adagona mu infa, pakuti Mbuyayo an’dzabuluka kucokera kudzulu na kucemera mwa mphanvu ya utsogoleri, . . . ndipo omwe adafa mwa Kristu ndiwo an’dzayamba kulamuka. Patsogolo pace, wamoyo omwe tasalafe, tin’dzatengedwa nawo pabodzi m’mitambo kuti tikagumane na Mbuya m’mlengalenga, ticikakhala naye pabodzi mpaka kale-kale.’—1 Watesalonika 4:13-17.

¹⁸ Mavesiya yan’kulatiza kuti cilamuso cakuyenda kudzulu cingadacitika pambuyo pa Kristu kukhazikisidwa ninga mambo ayai pa nthawe ya kukhala kwace. Ndipo anyakudzozedwa omwe an’dzakhala akana moyo pa nthawe ya citsautso cikulu ‘an’dzatengedwa m’mitambo.’ (Mateu 24:31) Kodi bzimwebzi bzinkuthandauza ciyani? Bzinkuthandauza kuti omwe ‘an’dzatengedwawo’ an’dzagona lini ‘mu infa,’ ayai an’dzakhala lini mu infa kwa nthawe itali. M’mbuto mwace, iwo akadzafa, ‘an’dzasandulika, m’tumphindi twakucepa, pa kupoira kwa maso, pa kulira kwa cimbututu cakumalizira.’—1 Wakolinto 15:51, 52.

19. Kodi n’thangwe ranyi cilamuso comwe cin’dzacitika kutsogolo cin’dzakhala ‘cilamuso cabwino’?

¹⁹ Nsiku zino, Akristau azinji wakukhulupirika mbakudzozedwa lini ndipo alibe kusankhulidwa kuti akatonge pabodzi na Kristu kudzulu.  M’mbuto mwace, iwo ankudikhira ‘nsiku ya Yahova,’ nthawe yomwe iye an’dzamalisa uipi bwense pa dziko la pansi. Palibe omwe ambadziwa kuti ni lini maka-maka pomwe mamaliziro ya dzikoli yan’dzafika, koma bzakucitika bzinkulatiza kuti yali pafupi. (1 Watesalonika 5:1-3) Mulungu akadzabweresa Dziko lace lipsa, kun’dzacitika cilamuso cinango. Pa nthaweyo, wanthu an’dzalamusidwa kuti akhale na moyo pansi pano, acidikhira kudzakhala wakulungama ndipo an’dzafa lini pomwe. Cimweci cin’dzakhala ‘cilamuso cabwino’ kuposa cilamuso ca wale omwe adalamusidwa mu nthawe za m’mbuyo, omwe na kupita kwa nthawe adadzafa pomwe.—Wahebereu 11:35.

20. Kodi timbadziwa tani kuti cilamuso cin’dzakhala cakulinganizidwa bwino?

²⁰ Bibliya limbalewa kuti wale omwe ambalamusidwa kuti ayende kudzulu, ali-wense ambalamusidwa ‘pa nthawe yace.’ (1 Wakolinto 15:23) Bzimwebzi bzinkulatiza kuti cilamuso ca pa dziko la pansi cin’dzakhalambo cakulinganizika bwino. Pinango tingabzibvunze kuti: Kodi omwe adamalizira kufa ndiwo omwe an’dzayamba kulamusidwa kumayambiriro kwa Utongi bwa Kristu bwa magole 1000 kuti adzatambiridwe na abale wawo omwe akhawadziwa? Kodi amuna wakukhulupirika wa nthawe za kale omwe akhatsogolera wanthu wa Yahova, ndiwo an’dzakhala wakuyamba kulamusidwa kuti adzathandizire kulinganiza wanthu wa Mulungu m’dziko lipsa? Kodi n’ciyani comwe cin’dzacitikira wanthu omwe alibe kutumikira Yahova? Kodi ni lini pomwe iwo an’dzalamusidwa ndipo an’dzalamusidwira kuponi? Pana mibvunzo mizinji yomwe tingabzibvunze. Koma tin’funika lini kukhala na thupo na bzimwebzi. Bziri bwino kudikhira kuti tidzawone momwe bzin’dzacitikira. Tin’funika kukhulupira kuti bzin’dzakhala bzakukondwesa kwene-kwene kuwona momwe Yahova an’dzacitira bzinthu.

21. Kodi n’ciyani comwe imwepo munkudikhirira?

²¹ Pomwe tinkudikhirira bzimwebzi, tin’funika kulimbisa cikhulupiro cathu pa Yahova. Iye adapicira kulamusa anyakufa omwe ali m’makumbukidwe mwace mwa kuphatisa basa Jezu. (Juwau 5:28, 29; 11:23) Nsiku inango, Jezu adalewa cinthu cinango comwe cimbalatiza kuti Yahova an’dzalamusa anyakufa. Iye adalewa kuti Abalahamu, Izaki na Djakobi ‘wense ana moyo’ pa maso pa Yahova. (Luka 20:37, 38) Kulewa cadidi, tina mathangwe yakubveka yakulewambo ninga momwe mpostolo Paulo adalewera kuti: ‘Ine ndina cidikhiro mwa Mulungu . . . cakuti kun’dzakhala kumuka kwa anyakufa.’—Mabasa 24:15.