NDIDABADWIRA ku Hemsworth m’gole la 1923, mu mzinda wa Yorkshire, m’dziko la Inglaterra. Ndikhana m’bale m’bodzi yekha wacimuna, omwe ni Bob. Pomwe ndikhana magole mapfemba yakubadwa, baba wathu adagumana mabukhu manango yomwe yakhafotokoza momwe cipembedzo cakunama cikhapumpsira wanthu. Iwo adakomedwa kwene-kwene na bzomwe adawerenga m’mabukhuyo. Baba wathu akhawona kuti atsogoleri wa cipembedzo akhambacita bzinthu bzakusiyana na bzomwe iwo akhapfunzisa. Patapita magole yakucepa, Bob Atkinson adabwera ku mui kwathu ndipo adaliza jiradisko yomwe ikhana nkhani yakufotokozedwa na m’bale Rutherford. Tenepo, tidazindikira kuti nkhaniyo ikhadafotokozedwa na gulu lomwe likhadanemba mabukhu yomwe baba akhadawerenga yale. Abereki wangu adauza m’bale Atkinson kuti ambabwere usiku buli bwense ku mui kwathu kuti ambadzadye nafe pabodzi, acimbatawira mibvunzo mizinji yomwe tikhanayo pa nkhani ya Bibliya. Nsiku inango, iye adaticemera kuti tiyende kukatsonkhana nawo ku mui kwa m’bale munango omwe akhakhala kutali pang’ono na ku mui kwathu. Kuyambira nsiku imweyo, tidayamba kumbatsonkhana mwakukhazikika ndipo na kupita kwa nthawe gwere lidadzakhazikisidwa ku Hemsworth. Ndipo m’nthawe ing’ono-ng’ono, tidayamba kuzungiridwa na atumiki wa dera (omwe tsapano ni anyakunyang’anira dera) ndipo tikhawacemera kuti adzadye nafe ku mui pabodzi na apainiya winango. Abalewa na mpfumakazizi zidandithandiza kwene-kwene.

Pa nthawe imweyi abereki wangu adayamba kucita malonda. Koma baba adauza m’bale wangu kuti: “Ukafuna kucita upainiya, ife tin’fambisa malondaya.” Bob adakomedwa na mafalayo ndipo pomwe adapfitsa magole 21 yakubadwa, adacoka pa mui kuti akacite upainiya. Patapita magole mawiri, ndidapfitsa magole 16 ndipo ndidayambambo upainiya. Kuphampha kwa midzinga ndikhambapalizira na anzangu koma nsiku zizinji ndikhambapalizira ndekha. Ndikhaphatisa basa jiradisko na khadi la umboni lomwe likhana mafala mang’ono-ng’ono yakufotokoza bza Bibliya. Yahova adandisimba mwa kundipasa pfunziro la Bibliya lomwe lidayenda patsogolo mwauzimu mwakamfulumize. Ndipo azibale azinji wa nyakupfunza wanguyo adadzapfunzambo cadidi ca m’Bibliya. Patapita magole mang’ono-ng’ono, ndidadzapasidwa mwayi wa kutumikira ninga mpainiya wakupambulika pabodzi na Mary Henshall. Tidatumizidwa ku dziko la Cheshire kuti tikatumikira ku dera linango komwe kukhalibe gwere.

 Pomwe Nkhondo Yaciwiri ya Pa Dziko Lense ikhacitika, akazi akhayendesedwambo kuti akathandizire nkhondoyo. Koma atsogoleri winango wa bzipembedzo akhayenda lini ku nkhondo, tenepo, ifepano tikhakumbuka kuti pakuti ndife apainiya wakupambulika tingadayendambo lini. Tsono bzinthu bziribe kucitika ninga momwe tikhakumbukira, thangwe pomwe ndidayendesedwa ku nyumba ya mphala, iyo idatonga kuti ndikhale m’kawoko kwa nsiku 31. Pomwe ndidapfitsa magole 19, ndidayendesedwa pomwe ku nyumba ya mphala kawiri kense, thangwe ndikhafuna lini kukathandizira nkhondoyo. Koma pa maulendo mawiriya, wa mphanvu za umangi adandiuza kuti ndibwerere ku mui. Pa nthaweyo, ndidakwanisa kuwona thandizo la mzimu wakucena wa Yahova na momwe Yahova adandilimbisira.—Zaiya 41:10, 13.

Ine na Arthur Matthews tidadziwana mu 1946. Pakhadandopita minyezi mitatu kucokera pomwe Arthur akhadabula m’kawoko thangwe ra kulamba kuyenda ku nkhondo. Ndipo pomwe iye adabula m’kawokomo, adayamba kutumikira ninga mpainiya wakupambulika ku Hemsworth pabodzi na m’bale wace Dennis. Baba wawo adawapfunzisa bza Yahova kuyambira pomwe iwo akhali ng’ono, ndipo adabatizidwa pomwe akhana magole yakucepa kwene-kwene. Pambuyo pa nsiku zing’ono-ng’ono ankutumikira pabodzi ninga apainiya, Dennis adauzidwa kuti akatumikire ku Irlanda. Tenepo, Arthur adasala yekha ndipo akhalibe mwanzace wakucita naye upainiya. Abereki wangu adakomedwa na nyongo yomwe iye akhanayo pa basa la upainiya. Tenepo iwo adamucemera kuti akakhale naye pabodzi ku mui. Pomwe ndidayenda kukazungira abereki wanguwo, ine na Arthur tidabzipereka kuti titsuke mapalato pambuyo pa kudya. Kuyambira pamwepo tidayamba kumbanemberana matsamba. Mu 1948, Arthur adayendesedwa pomwe m’kawoko ndipo adakhala kumweko kwa minyezi mitatu. Tidalowolana mu Janeiro 1949 ndipo cakulinga cathu cikhali cakutumikira mu utumiki bwa nthawe zense kwa moyo wathu wense. M’maferia tikhambagulisa bzisapo. Ndipo tikhambasamala kwene-kwene kuti tireke kumbadzonga kobiri zathu. Na thandizo la Yahova tidakwanisa kupitiriza kucita upainiya.

Pambuyo pa gole libodzi, tidauzidwa kuti tikatumikire kumpoto kwa Irlanda, ndipo pakuyamba tidakatumikira ku mzinda wa Armagh, patsogolo pace tidayenda ku Newry, mizinda imweyi ikhana akatolika azinji. Kumweko kukhana tsankhulo lamphanvu pakati pa bzipembedzo, tenepo tikhafunika kusamala kwene-kwene na kukhala wakucenjera pakupalizira wanthu. Tikhacitira mitsonkhano m’nyumba za abale ndipo tikhafamba mtantho wa makilometro 16 na komwe tikhakhala. Ndipo tikhatsonkhana wanthu wakukwana asere. Nsiku zinango tikhatsonkhana usiku ndipo tikhambagoneratu kumweko, ndipo macibese tikhambakondwa kudya pabodzi na abalewo cakudya ca macibese. Ndimbadekedwa kwene-kwene kudziwa kuti tsapano kuna Mboni za Yahova zizinji ku mizinda imweyi.

M’bale wangu pabodzi na mkazi wace, Lottie, akhatumikira kale ninga apainiya wakupambulika kumpoto kwa Irlanda, ndipo mu 1952 tensene anai tidayenda ku mtsonkhano wa cigawo ku Belfast. M’bale munango mwakudeka mtima adatiuza kuti tikafikire ku mui kwace, ndipo tense anai tidakhala ku mui kwaceko pabodzi na m’bale Pryce Hughes, omwe akhali nyakunyang’anira nthambi ku Grã-Bretanha. Nsiku inango usiku, tikhacezerana bza katsamba kapsa kakuti, God’s Way Is Love komwe kadakonzedwera wanthu wa ku Irlanda. M’bale Hughes adafotokoza kuti bzikhali bzakunesa kupalizira wanthu wacikatolika wa m’dziko la Irlanda. Apainiya azinji akhathamangisidwa m’mbuto zomwe akhakhala ndipo atsogoleri wa cipembedzoco akhauza wanthu kuti ambacitire abalewo ciwembo. Pryce adalewa kuti: “Tin’funa mabanja omwe ana makanderendere kuti acite kampanya yakugawira katsambaka  mu Irlanda mwense muno.” * (Onani mafala ya m’nyansi.) Imweyi ndiyo nsiku yomwe tidalewa kuti: “Bwerani Ticite Basali!”

Mbuto ibodzi yomwe apainiya akhakhala kwa nthawe itali ni ku Dublin, kumui kwa Ma Rutland, mpfumakazi yomwe idatumikira Yahova mwakukhulupirika kwa magole mazinji. Ifembo tidakakhala kumweko kwa nsiku zakucepa ndipo tidagulisa bzombo bzathu bzinango. Patsogolo pace, tense anai tidayenda kukanyang’ana kanderendere kuti tigule. Tidakagumana kanderendere wakuphatisidwa kale basa omwe akhana mawonekedwe yabwino, tenepo tidagula ndipo tidakumbira nyakugulisayo kuti atifambisire pakuti pakhalibe ne m’bodzi wa ife omwe akhadziwa kufambisa. Arthur adamala usiku bwense ankupfunza momwe angafambisire kanderendereyo. Mangwana yace macibese pomwe iye akhacosa panja kanderendereyo, padafika misiyonaria munango wakucemeredwa Mildred Willett (omwe na kupita kwa nthawe adadzalodwa na John Barr). Iye akhadziwa kufambisa kanderendere! Tenepo, iye adatipfunzisa momwe tingafambisire kanderendereyo ndipo patsogolo pace tidacita ulendo bwathu.

Patsogolo pace, tikhafunika kugumana mbuto ya kukhala. Abale winango adaticenjeza kuti tireke kukhala m’kanyumba kakucita kupfuwa thangwe wanthu wakuipa angadakaxontha. Tenepo tidapitiriza kunyang’ana nyumba yakuti tikhale koma tiribe kuigumana. Usiku bwa nsiku imweire, tense anai tidagona m’kanderendere yathu. Ndipo mangwana yace tidagumana kanyumba kakucita kupfuwa komwe kakhana kama ziwiri zing’ono-zing’ono. Imweyi ndiyo idakhala nyumba yathu. Cakudabwisa n’cakuti, tiribe kugumana na bvuto liri-lense lomwe abale wale akhadalewa. Ndipo nyumbayo tikhambaisiya pafupi na alimi, omwe akhali wanthu wakudeka mtima ticifamba pafupi-fupi makilometro 24 kuti tikapalizire ku mbuto inango. Tsono tikafuna kupalizira mbuto yomwe ikhana kanyumbako, tikhayamba kukacosa ticikasiya ku mbuto inango.

Tidapalizira nyumba zense za kummwera kwa dziko la Irlanda koma tiribe kugumana na citsutso cikulu. Tidagawira tumatsamba twakukwana 20.000 ndipo tidatumiza ku nthambi ya ku Grã-Bretanha madzina ya wense omwe akhafunisisa kupfunza Bibliya. Mpsakukondwesa kwene-kwene kuti ku mbuto imweyi ya dziko la Irlanda tsapano kuna Mboni za Yahova zizinji!

Na kupita kwa nthawe, tidatumizidwa kukatumikira kummwera kwa Londres. Patapita midzinga yakucepa, abale wa ku nthambi ya ku Grã-Bretanha adapfuira mtedwe Arthur acimuuza kuti mangwana yace ayambe basa la kunyang’anira dera! Tidatambira mapfunziro kwa mdzinga ubodzi pambuyo pace tidacita ulendo bwa kuyenda ku dera lathu ku Escócia ndipo Arthur akhalibe nthawe yakukwanira yakukonzekera nkhani zace. Koma iye akhadakonzeka kucita utumiki buli-bwense napo bzitakhala bzakunesa. Ciratizo cace cidandilimbisa kwene-kwene. Tidakomedwa kwene-kwene na basa la kunyang’anira dera. Pomwe tikhali m’dera lomwe likhazungiridwa lini kwa ka nthawe, bzidakhala bzakudekeza kwene-kwene kudziwana na abale na mpfumakazi zakusiyana-siyana.

Pomwe Arthur adacemeredwa kuti akacite mapfunziro ya Xikola ya Gileyade mu 1962, tidafunika kucita cakusankhula cikulu kwene-kwene. Mapfunziroyo yangadamala minyezi khumi, ndipo ine ndingadayenda lini thangwe ndikhalibe kucemeredwa. Bzimwebzi bzikhali bzakunesa, koma tidawona kuti bzikhali bwino kuti Arthur abvume m’cemoyo. Tsono pakuti kumweko ndikhalibe mwanzangu wakucita naye upainiya, nthambi idanditumiza ku Hemsworth kuti ndikatumikire ninga mpainiya wakupambulika. Pomwe Arthur adabwerera ku xikola, tidayamba kutumikira ninga anyakunyang’anira wa cigawo. Dera lathu likhaphatanidza  Escócia, kumpoto kwa Inglaterra na kumpoto kwa Irlanda.

Mu 1964, Arthur adasankhulidwa kuti akhale mtumiki wa nthambi ya Irlanda. Pakuyamba, ndidasunama na m’cemoyo thangwe ndikhakomedwa kwene-kwene na basa lakufamba-famba. Koma tsapano ndikanyang’ana m’mbuyo, ndimbatenda kwene-kwene thangwe ra kutumikira pa Beteli. Ndidawona kuti ukabvuma udindo buli-bwense napo kuti pa nthaweyo ungafune lini kubucita, Yahova nthawe zense an’dzakusimba. Ku Beteli ndidaphata basa mu xikiritoriyo, kulongedza mabukhu, kuphika na basa la limpeza. Nthawe zinango, tikhambatumikira ninga anyakunyang’anira cigawo, na tenepo tikhakhala na mwayi wakudziwana na abale wa dziko lense. Tikhakomedwambo kuwona anyakupfunza wathu wa Bibliya ankuyenda patsogolo mwauzimu. Bzensenebzi bzidatithandiza kukhala wakulimba na wakuphatana na abale pabodzi na mpfumakazi zathu ku Irlanda. Bzimwebzi bzidakhala bzisimbo bzikulu kwene-kwene!

Mu 1965 mu mzinda wa Dublin ku Irlanda, kudacitika mtsonkhano wakuyamba wa m’madziko, ndipo ukhali ulendo bwakuyamba kucitikira mtsonkhanoyo. * (Onani mafala ya m’nyansi.) Mtsonkhanoyo udafamba bwino kwene-kwene, napo kuti kumweko kukhana citsutso cikulu. Ndipo pa mtsonkhanoyo padagumanika wanthu 3.948 ndipo 65 adabatizidwa. Ndipo wanthu 3.500 wakucokera m’madziko ya kunja adafikira m’nyumba za abale ku Dublin. Mabanja yomwe yadatambira alendowo yadapasidwa tsamba la kutenda bzomwe adacitabzo. Ndipo mabanjayo yadatendambo khalidwe labwino la alendowo. Bzimwebzi bzidabweresa kucinja kukulu m’dziko la Irlanda.

Mu 1966 kumpoto na kummwera kwa dziko la Irlanda kudayamba kunyang’aniridwa na nthambi ya Dublin. Kuphatana kumweku kudakhala kwakusiyana na bzomwe bzikhacitika m’dziko lensenero, pakuti wanthu akhali wakugawikana thangwe ra nkhani za ndale na cipembedzo. Tidakomedwa kuwona wanthu azinji wacikatolika ankupfunza cadidi acitumikira Yahova pabodzi na abale wawo omwe akhafuna lini kupfunza cadidi.

Mu 2011 moyo wathu udacinja kwene-kwene pomwe nthambi ya ku Grã-Bretanha na ya ku Irlanda zidaphatanidzidwa, ndipo ife tidayendesedwa ku Beteli ya Londres. Pa nthawe imweyi, inepano ndidayamba kukhala na thupo thangwe ra thanzi la Arthur. Iye adagumanidwa na nthenda inango yakucemeredwa Parkinson (ya kutetemera bziwalo bza thupi). Mwakupasa nsisi, pa 20 Maio, 2015, bayangu omwe ndidakhala naye kwa magole 66 adafa.

M’magole yakumalizira yano, ndimbakhala wakusunama na bzakukumbuka bzizinji. Pomwe Arthur akhana moyo akhakhala nane nthawe zense. Ndipo ndamusuwa kwene-kwene! Koma tikambagumana na cakucitika ninga cimweci, ni pomwe uxamwali bwathu na Yahova bumbalimba. Ndimbakhala wakukondwa ndikambawona momwe wanthu winango akhafunira Arthur. Ndidatambira matsamba yakucokera kwa abale na mpfumakazi zakusiyana-siyana za ku Irlanda, Grã-Bretanha na ku Estados Unidos. Matsambaya pabodzi na cirimbiso comwe ndidatambira kuna Dennis m’bale wa Arthur pabodzi na mkazi wace Mavis, na azukulu wangu awiri Ruth na Judy, yadandithandiza kwene-kwene.

Cinembo comwe cimbandilimbisa kwene-kwene ni Zaiya 30:18 comwe cimbalewa kuti: ‘Yahova ankudikhira kuti akulatizeni kudeka mtima, ndipo iye an’dzalamuka kuti akucitireni nsisi. Pakuti Yahova ni Mulungu wa cirungamo. Wense omwe animudikhirira an’dzakhala wakukondwa.’ Ndimbatsangalazidwa thangwe ra kudziwa kuti Yahova ankudikhira mwakudeka mtima kuti an’dzamalise mabvuto yathu yense na kutipasa mabasa yakukondwesa m’dziko lipsa.

Ndikambakumbukira bza m’mbuyo, ndimbawona momwe Yahova adatsogolera na kusimba basa lakupalizira ku Irlanda! Ndimbabzibva kuti ndina mwayi ukulu wense thangwe ra kukhala m’bodzi mwa wanthu omwe adathandizira basa limweri. N’cadidi, kucita bzomwe Yahova ambatiuza nthawe zense kumbabweresa bzisimbo.