1. Fotokozani bzinthu bziwiri bzomwe bzinkulatiza kuti Yahova ambasamalira atumiki wace.

YAHOVA MULUNGU ambafuna atumiki wace. Iye nthawe zense ambawafuna ndipo an’dzawafuna mpaka kale-kale. Napo bziri tenepo, iye ambafunambo cirungamo. (Psalymo 33:5) Tenepo ifepano tina citsimikizo ca bzinthu bziwiri ibzi: (1) Yahova bzimbamuwawa kwene-kwene akawona atumiki wace ankucitiridwa bzinthu mwakusaya cirungamo. (2) Iye ambapicira kuti an’dzalekerera lini atumiki wace kucitiridwa bzinthu mwakusaya cirungamo mpaka kale-kale, koma iye an’dzacita ciri-cense kuti awapulumuse. Nkhani yakuyambirira ya nkhani zimwezi, * tidapfunza kuti Cakutonga comwe Mulungu adapasa Ajirayeri mwakuphatisa basa Mozeji cikhalimbisa lufoyi. Cakutongaco cikhalimbisa wanthu kukhala wacirungamo kwa wanthu wense, maka-maka kwa wale omwe akhawoneka kukhala wakusaya kukhotcerereka. (Bzakutonga 10:18) Kulewa mwakusaya kupenukira, Cakutongaci cinkulatiza momwe Yahova ambasamalirira atumiki wace.

2. Kodi tin’cezerana mitawiro ya mibvunzo iponi?

² Cakutonga ca Mozeji cidaleka kuphata basa pomwe gwere Lacikristau lidakhazikisidwa mu 33 C.E. Kodi bzimwebzi bzinkuthandauza kuti Akristau angadakhala alibe cakutonga comwe cingadawathandiza kukhala walufoyi na wacirungamo? Ne ndibzo lini! Thangwe Akristauwo adadzakhala na cakutonga cipsa. Ndipo mu nkhani ino, cakuyamba tiniwona kuti cakutonga cipsaco n’ciyani. Patsogolo pace, tiniwona mitawiro ya mibvunzo iyi: Thangwe ranyi tingalewe kuti cakutongaci cimbalimbisa lufoyi na cirungamo? Ndipo mwakuphatisa basa cakutongaci, kodi omwe ana udindo angacite tani bzinthu na wanthu omwe ambawanyang’anira?

3. Mwakubverana na cinembo ca Wagalata 6:2, kodi ‘cakutonga ca Kristu’ cimbaphatanidza ciyani?

³ Werengani Wagalata 6:2. * Akristau ali pansi pa ‘cakutonga ca Kristu.’ Jezu alibe kunembera ateweri wace ndandanda ya bzinthu bzomwe iwo akhafunikira kucita, koma adawapasa malango, malamulo na mitemo yomwe ingadawatsogolera pa moyo wawo. Tenepo ‘Cakutonga ca Kristu’ cimbaphatanidza bzinthu bzense bzomwe Jezu adapfunzisa. Tsono kuti tibvesese bwino, tin’pfunza bzinthu bzizinji bza cakutongaci mu ndime zakutewerazi.

4-5. Kodi n’ciyani comwe Jezu akhaphatisa basa pakupfunzisa, ndipo ni lini pomwe iye akhapfunzisa?

⁴ Kodi n’ciyani comwe Jezu akhaphatisa basa pakupfunzisa? Cakuyamba, iye akhapfunzisa wanthu na bzomwe akhalewa. Mafala yace yakhana mphanvu thangwe iye akhalewa cadidi ca Mulungu, akhapfunzisa cakulinga ca moyo, ndipo akhauza wanthuwo kuti Umambo bwa Mulungu ni bomwe bun’dzamalisa mabvuto yawo yense. (Luka 24:19) Jezu akhapfunzisambo na bzicito bzace. Ndipo bzimwebzi bzidathandiza ateweri wace kuti acitembo bzomwe iye akhacitabzo.—Juwau 13:15.

⁵ Kodi ni lini pomwe Jezu adapfunzisa wanthu? Iye adawapfunzisa pa nthawe yomwe akhacita utumiki bwace pano pa dziko la pansi. (Mateu 4:23) Ndipo pomwe adalamusidwa adapfunzisambo pang’ono ateweri wace. Mwa ciratizo, iye adawonekera kwa anyakupfunza wace, ndipo patsogolo pace adawonekerambo kwa wanthu wakupitirira 500, ndipo adauza anyakupfunza wacewo mafala yakuti ‘ndokoni mukapfunzise wanthu.’ (Mateu 28:19, 20; 1 Wakolinto 15:6) Ninga msolo wa gwere, Jezu adapitiriza kupfunzisa ateweri wace napo pomwe adabwerera kudzulu. Na kupita kwa nthawe, mu gole la 96 EC, Kristu adatsogolera mpostolo Juwau kuti akalimbise na kupereka malango kwa Akristau wakudzozedwa.—Wakoloso 1:18; Cibvumbulutso 1:1.

6-7. (a) Kodi bzipfunziso bza Jezu bzidanembedwa kuponi? (b) Kodi ifepano tingabvere tani cakutonga ca Kristu?

⁶ Kodi bzipfunziso bza Jezu bzidanembedwa kuponi? M’mabukhu ya Mateu, Marko, Luka na Juwau timbagumana bzinthu bzizinji bzomwe Jezu adalewa na kupfunzisa pomwe akhali pano pa dziko la pansi. Bzinembo bzakumalizira Bzacigirego Bzacikristau, bzimbatithandiza kubvesesa kakumbukidwe ka Jezu thangwe omwe adanemba Bzinembobzi adafuliziridwa na mzimu wakucena ndipo akhana ‘makumbukidwe ya Kristu.’—1 Wakolinto 2:16.

⁷ Pfunziro: Bzomwe Jezu adapfunzisa bzimbatokonya mbali zense za moyo wathu. Mwa ciratizo, cakutonga ca Kristu cimbaphata basa pa bzense  bzomwe timbacita pamui, kubasa, ku xikola na m’gwere. Ifepano timbapfunza cakutongaci mwa kuwerenga Bzinembo Bzacigirego Bzacikristau na kumbabzikumbukira pambuyo pa kubziwerenga. Ndipo timbabvera cakutongaci mwa kuteweza malango, malamulo pabodzi na mitemo yakufuliziridwa yomwe imbagumanika m’mabukhu ya m’Bibliya. Tenepo tikambabvera cakutonga ca Kristu, timbakhala tinkubverambo Yahova omwe ni Mulungu wathu walufoyi, omwe ni mwenekaciro wa bzense bzomwe Jezu adapfunzisa.—Juwau 8:28.

8. Kodi cakutonga ca Kristu cimbalimbisidwa na ciyani?

⁸ Nyumba yakumangidwa na aliserse yakulimba imbacitisa wanthu omwe ambakhala m’mwemo kubzibva kuti mbakukhotcerereka. Mpsibodzi-bodzimbo na cakutonga cakukonzedwa na aliserse yakulimba, ico cimbathandiza omwe ambacibvera kubzibva kuti mbakukhotcerereka. Tenepo, Cakutonga ca Kristu cimbalimbisidwa na lufoyi. Thangwe ranyi tinkulewa tenepoyo?

9-10. Kodi n’ciyani comwe cinkulatiza kuti Jezu akhacita bzinthu mwalufoyi, ndipo tingamutewezere tani?

⁹ Cakuyamba, Jezu akhacita bzinthu bzense mwalufoyi. Munthu ambabvera nsisi mwanzace thangwe ra lufoyi. Ndipo thangwe ra nsisi, Jezu adapfunzisa thimu la wanthu, adapoza atenda, adadyesa omwe akhana njala ndipo adalamusa anyakufa. (Mateu 14:14; 15:32-38; Marko 6:34; Luka 7:11-15) Napo kucita bzimwebzi kukhamudzongera nthawe na mphanvu zace, Jezu akhafunisisa kuikha bzakufuna bza winango pa mbuto yakuyamba. Ndipo njira ikulu ya momwe Jezu adalatizira lufoyi lace ni kupereka moyo wace kuti atifere.—Juwau 15:13.

¹⁰ Mpfunziro: Ifepano tingatewezere Jezu mwa kumbaikha bzakufuna bza winango pa mbuto yakuyamba. Tingamutewezerembo mwa kumbabvera nsisi wanthu omwe timbawapalizira m’gawo lathu. Ndipo timbabvera cakutonga ca Kristu, tikambalatiza nsisi pakupalizira na pakupfunzisa bzipsa bzabwino.

11-12. (a) Kodi n’ciyani comwe cimbalatiza kuti Yahova ambatisamalira? (b) Kodi tingatewezere tani lufoyi la Yahova?

¹¹ Caciwiri, Jezu adalatiza lufoyi la Baba wace. Mu utumiki bwace, Jezu adalatiza momwe Yahova ambasamalirira atumiki wace. Ndipo kuthumizira pa bzense bzomwe adapfunzisa, Jezu adalewa kuti: Tensenefe ndife wakufunika kwene-kwene kwa Baba wathu wa kudzulu. (Mateu 10:31) Yahova ngwakukonzeka kutambira na manja mawiri ule omwe wakungula pikado zace acibwerera pomwe m’gwere lace. (Luka 15:7, 10) Ndipo Yahova adalatiza lufoyi lace kwa ifepano mwa kupereka Mwana wace ninga cakulombolera cathu.—Juwau 3:16.

¹² Mpfunziro: Kodi tingatewezere tani lufoyi la Yahova? (Wayefezo 5:1, 2) Tingamutewezere mwa kumbawona abale na mpfumakazi zathu kukhala zakufunika ndipo timbatambire na manja mawiri wale omwe akhadataika ninga ‘bira wakusocera’ koma abwerera kwa Yahova. (Psalymo 119:176) Ndipo tingamutewezerembo mwakuphatisa basa nthawe pabodzi na mphanvu zathu kuti tithandize abale wathuwo pa nthawe yomwe ankufunikira thandizo. (1 Juwau 3:17) Tenepo tikambacitira wanthu winango bzinthu mwalufoyi, tin’dzalatiza kuti timbabvera cakutonga ca Kristu.

13-14. (a) Mwakubverana na cinembo ca Juwau 13:34, 35, kodi n’ciyani comwe Jezu adauza ateweri wace, ndipo thangwe ranyi tingalewe kuti cimweci ni cakutonga cipsa? (b) Kodi tingabvere tani cakutongaci?

¹³ Cacitatu, Jezu adauza ateweri wace kuti ambafunane wokha-wokha. (Werengani Juwau 13:34, 35. *) Cakutonga ca Jezu n’cipsa thangwe cimbalimbisa lufoyi lomwe mu Cakutonga comwe Mulungu akhadapasa Ajirayeri mukhalibe, ico cimbalewa kuti: Timbafune abale wathu ninga momwe Jezu adatifunira. Bzimwebzi kuti bzikwanisike pambafunika lufoyi lakubzimana. * Timbafune abale na mpfumakazi zathu kuposa momwe timbabzifunira. Ndipo timbawafune mpaka bzikafunika kupereka moyo wathu m’mbuto mwawo, ninga momwe Jezu adacitira.

¹⁴ Mpfunziro: Kodi tingabvere tani cakutonga cipsa? Mwa kusiya ayai kuluza cinthu ciri-cense kuti  tithandize abale na mpfumakazi zathu zomwe zinkufunikira thandizo. Thangwe ra kuwafuna kwene-kwene timbafunisisa kucita bzense bzomwe tingakwanise kuti tiwathandize, mwa ciratizo kupereka moyo wathu kuti tiwapulumuse. Ndipo bzimwebzi bzimbaphatanidzambo napo tubzinthu tung’ono-tung’ono. Ndipo tikambanyamula abale ayai mpfumakazi zacikulire kuti zifike pa mitsonkhano, ayai kusiya kucita bzinthu bzomwe timbabzifuna kwene-kwene kuti tikondwese abale wathu, ayai kuphatisa basa nthawe yomwe tiri feria kubasa kuti tithandize omwe agwedwa na malengwa ya pansi, tin’dzalatiza kuti timbabvera cakutonga ca Kristu. Tikambacita bzimwebzi, tin’dzathandizira kuti gwere lathu likhale mbuto yomwe munthu ali-wense an’dzabzibva kuti ngwakukhotcerereka.

15-17. (a) Kodi bzomwe Jezu akhacita bzikhalatiza tani momwe iye akhawonera cirungamo? (b) Kodi tingamutewezere tani?

¹⁵ M’Bibliya fala lakuti ‘cirungamo,’ limbathandauza kucita bzomwe Mulungu ambalewa kuti mpsakulungama na kucita bzinthubzo mwakusaya tsankhulo. Tsono thangwe ranyi tingalewe kuti cakutonga ca Kristu cimbalimbisa cirungamo?

¹⁶ Cakuyamba, kumbukirani momwe bzicito bza Jezu bzidalatizira momwe akhawonera cirungamo. Mu nthawe yace, atsogoleri wa bzipembedzo bza Cijuda akhawenga wanthu omwe akhali lini Ajuda, ndipo Ajuda omwe akhalibe kupfunza ku cipembedzo ca Cijuda akhawawona ninga wakusaya kufunika, ndipo kuthumizira bzimwebzi akhalemekeza lini akazi. Koma Jezu nthawe zense akhacita bzinthu mwacirungamo na mwakusaya tsankhulo na munthu ali-wense. Iye akhabvuma kuti munthu ali-wense omwe akhamukhulupira akhale mteweri wace napo wale omwe akhali lini Ajuda. (Mateu 8:5-10, 13) Ndipo akhapalizira munthu ali-wense mwakusaya kusankhula kuti ngwakudala ayai ngwakusauka. (Mateu 11:5; Luka 19:2, 9) Ndipo kwa akazi iye akhawalemekeza na kucita nawo bzinthu mwakudeka mtima, kuphatanidzambo wale omwe wanthu winango akhawawona ninga wakusaya kufunika ayai wakusaya basa.—Luka 7:37-39, 44-50.

¹⁷ Mpfunziro: Ifepano tingatewezere Jezu mwa kumbacita bzinthu mwakusaya kusankhula winango na kupalizira wense omwe akufunisisa kutetekera bzipsa bzabwino, bziribe basa penu iwo mbakudala ayai mbakusauka ayai mbacipembedzo ciponi. Ndipo amuna Wacikristau ambatewezera Jezu mwa kumbalemekeza akazi wawo. Tikacita bzimwebzi, timbalatiza kuti tinkubvera cakutonga ca Kristu.

18-19. Kodi Jezu adapfunzisa ciyani pakulewa bza cirungamo, ndipo ifepano tikupfunza ciyani?

¹⁸ Caciwiri, kumbukirani bzomwe Jezu adapfunzisa pakulewa bza cirungamo. Iye adapfunzisa ateweri wace mitemo yomwe ingadawathandiza kumbacitira winango bzinthu mwacirungamo. Mwa ciratizo, kumbukirani bza nfundo yomwe ingaphate basa kwa tensenefe. (Mateu 7:12) Mwakusaya kupenukira, tensenefe timbafuna kucitiridwa bzinthu mwacirungamo. Koma napo bziri tenepo, tin’funika kumbacitira winango bzinthu mwacirungamo. Ndipo tikacita bzimwebzo, iwo an’dzaticitirambo bzinthu mwacirungamo. Tsono tani penu tinkucitiridwa bzinthu mwakusaya cirungamo? Jezu adapfunzisambo ateweri wace kuti ambakhulupire kuti Yahova an’dzacitira bzinthu ‘mwacirungamo [wale] omwe ambamucemera masikati na usiku.’ (Luka 18:6, 7) Mafalaya yankupicira kuti: Mulungu wathu wacirungamo ambadziwa mabvuto yomwe tinkugumana nayo nsiku zakumalizira zino, ndipo iye an’dzacitisa kuti cirungamo cicitike kwa ifepano pa nthawe yakuthemera.—2 Watesalonika 1:6.

¹⁹ Mpfunziro: Tikateweza mitemo yomwe Jezu adapfunzisa ateweri wace, tin’dzacitira winango bzinthu mwacirungamo. Ndipo tikacitiridwa bzinthu mwakusaya cirungamo m’dziko la Sathaniri, tingatsangalazidwe mwa kudziwa kuti Yahova an’dzaticitira cirungamo pa nthawe yakuthemera.

20-21. (a) Kodi anyaudindo angacite tani bzinthu na omwe ambawanyang’anira? (b) Kodi mwamuna wakulowola angalatize tani lufoyi lace kwa mkazace pabodzi na wana wace?

²⁰ Mwakubverana na cakutonga ca Kristu, kodi anyaudindo angacite tani bzinthu na omwe ambawanyang’anira? Pakuti lufoyi ni nsansa ya  cakutongaci, tenepo, wale omwe ana udindo an’funika kumbalemekeza na kucita bzinthu mwalufoyi na wale omwe ambawanyang’anira. Ndipo an’funikambo kumbakumbukira kuti Kristu ambafuna kuti timbafunane pa bzinthu bzense.

²¹ M’banja. Mwamuna wakulowola an’funika kumbafuna mkazi wace ‘ninga momwe Kristu ambafunira gwere.’ (Wayefezo 5:25, 28, 29) Mwamuna an’funika kutewezera lufoyi la Kristu mwa kumbaikha pa m’mbuto yakuyamba bzakusaya na bzakufuna bza mkazi wace. Amuna winango bzimbawanesa kulatiza lufoyi ninga limweri, thangwe adakulira ku mbuto komwe nkhani yakucitira winango cirungamo na lufoyi imbawoneka kuti iribe basa. Thangwe ra bzimwebzi iwo anganeseke kucinja makumbukidwe yawo yakuipa, koma mwakubverana na cakutonga ca Kristu iwo an’funika kucinja. Mwamuna omwe ambalatiza lufoyi kwa mkazi wace ambacitisa kuti mkaziyo amulemekeze. Ndipo pai omwe ambafuna wana wace na mtima wense ambawakalipisa lini thangwe ra bzomwe wanawo ambalewa na kucita. (Wayefezo 4:31) M’mbuto mwace, iye ambalatiza lufoyi lace kwa iwo na kuwacitisa kubzibva kuti mbakukhotcerereka nakuti ambafunidwa. Pai omwe ambacita bzimwebzi ambacitisa wanawo kumufuna na kumukhulupira.

22. Kodi ni mbani mwenekaciro wa ‘mabira’ yakufotokozedwa pa cinembo ca 1 Pedru 5:1-3, ndipo yan’funika kusamaliridwa tani?

²² M’gwere. Akulu wa gwere an’funika kukumbukira kuti ‘mabira’ njawo lini. (Juwau 10:16; werengani 1 Pedru 5:1-3. *) Mafala yakuti ‘thimu la mabira la Mulungu’ na ‘utaka bwakucokera kwa Mulungu’ yambathandiza akulu wa gwere kukumbukira kuti mabira nja Yahova. Tenepo iye ambafuna kuti mabira yace yambasamaliridwe mwalufoyi na mwakudeka mtima. (1 Watesalonika 2:7, 8) Ndipo Yahova ambafuna kwene-kwene akulu wa gwere omwe ambalatiza lufoyi akambasamalira udindo bwawo ninga abusa.  Akulu ninga amwewa ambacitisa kuti abale na mpfumakazi za m’gwere zimbawafune na kuwalemekeza.

23-24. (a) Kodi akulu wa gwere ana udindo buponi penu m’bale ayai mpfumakazi ya m’gwere yacita pikado ikulu? (b) Kodi n’ciyani comwe akuluwo an’funika kukumbukira akambasamalira nkhani ninga zimwezi?

²³ Kodi akulu wa gwere ana udindo buponi penu m’bale ayai mpfumakazi ya m’gwere yacita pikado ikulu? Udindo bwawo n’bwakusiyana kwene-kwene na bomwe ayeruzi na akulu-akulu wa mu Jirayeri adapasidwa na Yahova mwakuphatisa basa Cakutonga. Mu nthawe ya Ajirayeri, mwakuphatisa basa Cakutongaco, pakhasankhulidwa amuna kuti ambasamalire nkhani zakubverana na kunamata Yahova kuphatanidzambo nkhani zinango zomwe zikhabverana lini na kunamata Yahovayo. Koma pansi pa Cakutonga ca Kristu, akulu wa gwere ana udindo bwakusamalira kokha pikado zomwe zinkubverana na kunamata Yahova. Iwo ambazindikira kuti akulu-akulu wa boma adapasidwa udindo na Mulungu bwakusamalira nkhani za m’banja na za ciwembo, bzomwe bzimbaphatanidza kupasa nyathwa ayai kuikha m’kawoko munthu omwe waphonyesa Cakutonga.—Waroma 13:1-4.

²⁴ Kodi akulu wa m’gwere ambasamalira tani nkhani za pikado zikulu-zikulu? Iwo ambaphatisa basa Bzinembo kuti apende na kucita bzakusankhula. Pa kucita bzimwebzi iwo ambakumbukira kuti lufoyi ni nsansa ya cakutonga ca Kristu. Lufoyi limbacitisa akuluwo kukumbukira mbvunzo ninga uyu: Kodi mpsiponi bzomwe bzin’funika kucitidwa kuti tithandize abale wa m’gwere omwe acita pikado? Akulu akambacezerana na munthu omwe wacita pikado, lufoyi limbawacitisa kubzibvunza mibvunzo ninga iyi: Kodi iye ankulatiza kukungula? Kodi tingamuthandize tani kuti abwezerese uxamwali bwace na Yahova?

25. Kodi tin’dzapfunza ciyani mu nkhani yakutewera?

²⁵ Tinkutenda kwene-kwene thangwe ra kukhala pansi pa cakutonga ca Kristu! Tenepo, tensenefe tikambacita nyongo yakumbabvera cakutongaci, tin’dzathandizira gwere lathu kukhala mbuto yomwe munthu ali-wense an’dzabzibva kuti ngwakufunika na wakukhotcerereka. Koma ifepano tinkukhala m’dziko lomwe ladzala na ‘wanthu wakuipa’ ndipo ankupitiriza kuipiratu. (2 Timotio 3:13) Ndipopa tin’funika kupitiriza kukhala tceru. Kodi Akristau angalatize tani cirungamo ca Mulungu mwana akapswithidwa? Nkhani yakutewera in’dzatawira mbvunzo umweyu.