Mu 2012, anyakufufudza bzinthu bzakale adagumana tumadutswa twa mulinga wakale omwe una magole 3.000. Anyakufufudzawo adadabwa kwene-kwene. N’thangwe ranyi? Iwo adadabwa sikuti thangwe ra tumadutswato koma thangwe ra bzomwe bzikhadanembedwa pa mulingayo.

Pomwe anyakufufudzawo adamala kuphatanidza tumadutswa twense, adawona kuti mulingayo ukhadanembedwa kuti: “Esibaala Beni Beda,” bzomwe bzimbathandauza kuti “Esibaala, mwana wa Beda.” Budakhala ulendo bwakuyamba pomwe anyakufufudza bzinthu bzakale adagumana dzina limweri lakunembedwa pa combo cakale.

Bibliya limbafotokozambo bza munthu munango wakucemeredwa Esibaala. Iye akhali m’bodzi wa wana wa Mambo Sauli. (1 Nkhani 8:33; 9:39) Mpfunzisi wakucemeredwa Yosef Garfinkel, omwe akhali m’gulu la omwe adagumana mulingayo, adati: “Mpsakudabwisa kwene-kwene kuwona dzina lakuti Esibaala linkugumanika mu mulinga wa nthawe ya utongi bwa Mambo Davide, ndipo dzinali linkugumanikambo m’Bibliya mu nthawe ibodzi-bodzi ya mambo Davide.” Cimweci ni ciratizo cinango comwe cinkucitisa kuti anyakufufudza bzinthu bza kale akhulupire bzomwe Bibliya limbalewa!

Mu Bibliya, Esibaala mwana wa Sauli akhacemeredwambo kuti Isi-boseti. (2 Samuweri 2:10) Thangwe ranyi adasiya kuphatisa basa “baal” aciyamba kuphatisa basa “boseti”? Anyakufufudza adalewa kuti nyakunemba bukhu la Samuweri waciwiri adatcenkha kuphatisa basa dzina lakuti Esibaala thangwe likhakumbusa Ajirayeri bza Baala, omwe akhali mulungu wa conzi omwe Akanani akhamunamata. Tsono dzina la Esibaala, limbagumanika m’bukhu la m’Bibliya la Nkhani Wakuyamba.