1. Kodi timbadziwa tani kuti atumiki wa Mulungu angadadzatsudzulidwa ku Babulo Mkulu, ndipo tin’tawira mibvunzo iponi?

MU MSOLO wapitayu, tidapfunza kuti akristau wakukhulupirika adakhala pa ukapolo bwa Babulo Mkulu. Koma bzakukondwesa n’bzakuti iwo alibe kupitiriza kukhala akapolo. Timbadziwa bzimwebzi thangwe Bibliya limbalewa kuti Mulungu ambauza wanthu wace kuti ‘acoke’ m’gulu la pa dziko lense la pansi la bzipembedzo bzakunama. (Werengani Cibvumbulutso 18:4.) Bzimwebzi bzinkulatiza kuti akristau angadatsudzulidwadi ku Babulo Mkulu. Tinkufunisisa kudziwa kuti ni lini pomwe iwo angadadzatsudzulidwa! Koma cakuyamba, tin’funika kutawira mibvunzo yakutewerayi: Kodi n’ciyani comwe anyakupfunza Bibliya adatsimikiza kucita pakulewa bza Babulo Mkulu likanati kufika gole la 1914? Kodi abale wathu adalatiza tani nyongo pa basa lakupalizira pa nthawe ya Nkhondo Yakuyamba ya pa Dziko lense? Kodi atumiki wa Mulungu adakhala pa ukapolo bwa Babulo pa nthawe imweyi thangwe akhafunika kulangidwa?

2. Kodi n’ciyani comwe anyakupfunza Bibliya wakuyambirira adatsimikiza kucita, pomwe Nkhondo Yakuyamba ya pa Dziko Lense ikhanati kuyamba?

² Magole mazinji Nkhondo Yakuyamba ya pa Dziko Lense  ikanati kuyamba (1914-1918), Charles Taze Russell pabodzi na anyakupfunza Bibliya winango adazindikira kuti bzipembedzo bzikhapfunzisa lini cadidi ca m’Bibliya. Tenepo, iwo akhafuna lini kucita mbverano na cipembedzo cakunama. Mu gole la 1879, Nsanza ya Mulindiri ya pa nthaweyo (yomwe ikhacemeredwa kuti Zion’s Watch Tower) idalewa kuti cipembedzo ciri-cense comwe cikhabziti n’cacikristau cicimbathandizira maboma ya wanthu, cikhali cakunama. Bzipembedzo bzimwebzi ni mbali ya Babulo Mkulu, omwe Bibliya limbamucemera kuti hule.—Werengani Cibvumbulutso 17:1, 2. 

3. Kodi n’ciyani comwe anyakupfunza Bibliya adacita kuti alatize kuti akhafuna lini pomwe kucita mbali ya cipembedzo cakunama? (Onani cithunzi-thunzi pa tsamba 27.)

³ Amuna na akazi wakukhulupirika akhadziwa kuti penu iwo angadapitiriza kuthandizira cipembedzo cakunama, Mulungu angadawasimba lini. Tenepo, azinji wa iwo adatumiza matsamba kuna bzipembedzo bzawo yomwe yakhalewa kuti akhafuna lini pomwe kukhala m’bodzi wa bzipembedzobzo. Mpaka winango adakawerenga matsambayo mwakukuwa patsogolo pa wense m’magerejamo. Omwe alibe kubvumizidwa kucita bzimwebzi, adacita kutumiza matsambayo kwa munthu ali-wense wa cipembedzoco. Anyakupfunza Bibliya adalatiziratu padeca kuti akhafuna lini kucita cinthu ciri-cense cakubverana na cipembedzo cakunama! Pa nthaweyo, iwo angadaphedwa thangwe ra kucita bzimwebzo. Koma m’magole ya 1870, maboma ya m’madziko mazinji yakhathandizira lini bzipembedzo ninga momwe yakhacitira pakuyamba. Tsapano wanthu angadalewalewa bza Bibliya mwakutsudzuka napo kuyatsutsa.

4. Pa nthawe ya Nkhondo Yakuyamba ya pa Dziko Lense, kodi anyakupfunza Bibliya akhawona tani Babulo Mkulu? Fotokozani.

⁴ Anyakupfunza Bibliya adabvesesa kuti bzikhali lini bzakukwanira kwa iwo kundowuza wanthu wa m’banja mwawo, axamwali wa pa mtima na anzawo wa cipembedzo kuti an’thandizira lini pomwe cipembedzo cakunama. Iwo akhafuna kuti dziko lense lidziwe kuti Babulo Mkulu ni hule wa cipembedzo! Tenepo, kuyambira mu Dezembro, 1917 mpaka kumayambiriro kwa 1918, anyakupfunzawo adacita nyongo ya kugawira tumatsamba twakukwana 10.000.000 tomwe tukhana nkhani yakuti ‘Kugwa kwa Babulo.’ Katsambako kadazimbula kuti bzipembedzobzo bzikhali bzakunama. Bzimwebzi bzidakalipisa atsogoleri wa bzipembedzo! Koma anyakupfunza Bibliyawo alibe kuleka. Iwo akhadatsimikiza kupitiriza kupalizira na kubvera ‘Mulungu ninga mtongi, kuposa wanthu.’ (Mabasa 5:29) Kodi bzimwebzi bzinkutiuzanyi? Bzimwebzi bzinkulatiza kuti pa nthawe ya Nkhondo Yakuyamba ya pa Dziko Lense, anyakupfunzawo akhali lini mu ukapolo; koma akhacita nyongo kuti asiyane na cipembedzo cakunama ndipo akhathandiza winango kuti acitembo bzibodzi-bodzi.

5. N’thangwe ranyi tingalewe kuti abale akhacita nyongo ikulu pa nthawe ya Nkhondo Yakuyamba ya pa Dziko Lense?

⁵ M’buyomu, tikhalewa kuti Mulungu alibe kukomedwa na wanthu pa nthawe ya Nkhondo Yakuyamba ya pa Dziko Lense thangwe akhapalizira lini na nyongo. Na thangwe limweri, tikhakhulupira kuti Yahova adawalekerera kuti atengedwe na Babulo Mkulu kuti akhale akapolo kwa nthawe yakucepa. Na tenepo, abale na mpfumakazi wakukhulupirika omwe adatumikira Mulungu pakati pa 1914 na 1918, patsogolo pace, adadzalewa kuti iwo ninga gulu adacita bzense bzomwe angadakwanisa kuti apitirize kupalizira. Kubvesesa bwino bzomwe bzidacitikira anyakupfunza Bibliya pa nthawe imweyi, bzimbatithandiza kubvesesa nkhani zinango zomwe ziri m’Bibliya.

6, 7. (a) Kodi ni mabvuto yaponi yomwe anyakupfunza Bibliya adagumana nayo pa nthawe ya Nkhondo Yakuyamba ya pa Dziko Lense? (b) N’ciyani cinkulatiza kuti anyakupfunza Bibliya akhana nyongo?

⁶ Kulewa cadidi, pa nthawe ya Nkhondo Yakuyamba ya pa Dziko Lense, anyakupfunza Bibliya akhadatanganidwa kwene-kwene na basa lakupalizira. Koma iwo akhagumanambo na mabvuto mazinjisa. Bwerani tiwone mabvuto mawiri. Bvuto lakuyamba, iwo akhalibe kupfunza kupalizira mwa kuphatisa basa kokha Bibliya. Iwo akhagawira mabukhu acilekerera kuti mabukhuyo yafotokoze cadidi. Tenepo, pomwe bukhu lakuti The Finished Mystery (O Mistério Consumado) lidaletsedwa na boma kumayambiriro kwa gole la 1918, basa lakupalizira lidakhala lakunesa kwa abale azinji. Bvuto laciwiri, ndakuti m’gole libodzi-bodziri kudayambika matenda ya cimpswine yakucemeredwa kuti gripe Espanhola. Matenda yakuipaya yakhali yakupasirana ndipo yakhatazisa abale kupalizira. Napo kuti adagumana na mabvuto yamweya, anyakupfunza Bibliya adacita bzense bzomwe adakwanisa kuti apitirize kucita basa lakupalizira.

⁷ Mu gole la 1914, anyakupfunza Bibliya akhawonesa vidiyo yakucemeredwa “Fotodrama da Criação.” Vidiyoyo, ikhawonesa bzithunzi-thunzi bzakufamba-famba na  bzakusaya kufamba-famba icimbabvekera nyimbo na mafala, bzimwebzi bzikhali bzipsa pa nthaweyo. Fotodramayo, ikhalatiza bzakucitika pa mbiri ya wanthu kuyambira pomwe Adamu adalengedwa mpaka kuphampha kwa Utongi bwa Kristu bwa magole 1.000. Pomwe idayamba kuwonesedwa mu 1914, fotodramayo idawonedwa na wanthu wakuposa 9.000.000. Ndokumbukirani bzimwebzi. Mulewengoyu unkuposa wa Mboni zense za Yahova zomwe ziripo nsiku zino! Relatoriyo inango imbalatiza kuti mu 1916, wanthu wakupitirira 809.000 adagumanika pa mitsonkhano ku Estados Unidos ndipo mu gole la 1918 mulewengoyu udathumizirika mpaka kufika 950.000. Anyakupfunza Bibliyawo akhana nyongo!

8. Kodi abale adacita ciyani kuti alimbise anyakupfunza Bibliya pa nthawe ya Nkhondo Yakuyamba ya pa Dziko Lense?

⁸ Pa nthawe ya Nkhondo Yakuyamba ya pa Dziko Lense, abale omwe akhatsogolera adacita nyongo kuti anyakupfunza Bibliya wensene atambire mabukhu na cilimbiso. Thandizo la lufoyiri lidawapasa mphanvu kuti apitirize kupalizira. Richard H. Barber, omwe akhali mpalizi wa nyongo pa nthawe imweyi, adati: “Tidapitiriza kukhala na anyakuyang’anira dera ndipo akhambayenda kukapereka Nsanza za Mulindiri ndipo tikhatumizambo ku Canadá napo kuti zikhaletsedwa.” Iye adapitiriza kuti: “Ndidakhala na mwayi wa kutumiza matsamba yakudinda ya kabukhu kakuti O Mistério Consumado kwa abale winango omwe akhadatengeredwa mabukhu yawo. M’bale Rutherford adatiuza kuti tilinganize mitsonkhano m’mizinda yakusiyana-siyana kumadokero kwa dziko la Estados Unidos na kutumiza afotokozi wa nkhani kuti akalimbise abale.”

9. (a) N’thangwe ranyi atumiki wa Mulungu akhafunika kucinja bzinthu bzinango pakati pa 1914 na 1919? (b) Napo kuti iwo akhafunika kucinja bzinthu bzinango, tsono n’thangwe ranyi tingalewe lini kuti bzimwebzi ndibzo bzomwe bzidacitisa kuti iwo akhale pa ukapolo bwa Babulo Mkulu?

⁹ Pakhana cinthu cinango comwe anyakupfunza Bibliya akhafunika kucinja. Iwo akhabvesesa lini thandauzo la bzomwe Yahova adalewa bzakuti timbabvere maboma. (Waroma 13:1) Ndipopa ninga gulu, si nthawe zense pomwe iwo akhapitira lini bza ndale pa nthawe ya nkhondoyo. Mwa ciratizo, pomwe prezidenti wa dziko la Estados Unidos adakumbira wanthu kuti apembere mtendere pa 30 Maio, 1918, Nsanza ya Mulindiri idalimbisa anyakupfunza Bibliya kuti apembembo. Abale winango adacita bzakupereka bzawo pakuthandizira nkhondo, winango adakhala acikunda ndipo adayendambo ku nkhondo. Koma napo kuti iwo akhafunika kucinja bzinthu bzinango, tsono bzimwebzi ndibzo lini bzomwe bzidacitisa kuti iwo akhale pa ukapolo bwa Babulo Mkulu. Cadidi n’cakuti, pa nthawe ya Nkhondo Yakuyamba ya pa Dziko Lense, abalewo akhadalekaniratu na bzipembedzo bzakunama.—Werengani Luka 12:47, 48.

10. Kodi anyakupfunza Bibliya adalatiza tani kuti akhalemekeza moyo?

 ¹⁰ N’cadidi kuti anyakupfunza Bibliya akhabvesesa lini thandauzo la kusaya kupitira bza ndale. Koma iwo akhadziwa kuti kupha munthu n’kwakuphonyeka. Tenepo, napo kuti abale winango adayenda ku nkhondo ndipo adaphata nfuti pa nthawe ya Nkhondo Yakuyamba ya pa Dziko Lense iwo alibe kuziphatisa basa kuti aphere munthu. Abale omwe adalamba kupha wanthu, adaikhidwa kutsogolo ndipo adafulumiza kuphedwa ku nkhondoko.

11. Kodi Dyabu adaphatisa tani basa maboma ya wanthu kuti yalimbane na anyakupfunza Bibliya?

¹¹ Dyabu adakalipa thangwe ra kukhulupirika kwa abalewo. Na thangwe limweri iye adaphatisa basa maboma ya wanthu kuti yapereke malamulo yakuyambisa mabvuto kwa abale. (Psalymo 94:20) Mkulu wa acikunda wa ku Estados Unidos, James Franklin Bell, adauza m’bale Rutherford na Van Amburgh kuti boma lin’funa kukhazikisa lamulo lipsa lakuti munthu ali-wense omwe angadalamba kumenya nkhondo angadaphedwa. Iye cakulinga cace cikhali pa anyakupfunza Bibliya okha basi. Koma prezidenti wa ku Estados Unidos adalamba lamulolo. Tenepo, mkulu wa acikundayo mwakukalipa, adauza m’bale Rutherford kuti: “Koma tin’dziwa momwe tingakuphatireni ndipo tin’citadi bzimwebzo!”

12, 13. (a) N’thangwe ranyi abale anomwe adapasidwa mulandu ukulu wakukhala m’kawoko kwa nthawe itali? (b) Kodi bzimwebzi bzidatazisa abalewo kubvera Yahova? Fotokozani.

¹² Pakumalizira boma lidagumana njira yakuboneresera anyakupfunza Bibliya. M’bale Rutherford na Van Amburgh pabodzi na abale winango atanthatu omwe akhaimira Watch Tower Society, adamangidwa. Muyeruzi wa mulanduyo adalewa kuti abalewo akhali wakuipa kwene-kwene kuposa acikunda wa ku Alemanha. Iye adalewa kuti abalewo adaphonyera boma, acikunda pabodzi na bzipembedzo bzense ndipo akhafunika kupasidwa mulandu ukulu. ^[1] (Onani mafala  yakuthumizira.) Tenepo, abalewo adapasidwa mulandu wakuti akakhale m’kawoko ya ku Atlanta, ku Geórgia. Pomwe nkhondoyo idamala, iwo adacosedwa m’kawokomo ndipo mulandu wawo udamala.

¹³ Napo kuti akhali m’kawoko, abale anomwe wale adatsimikiza kupitiriza kubvera malamulo ya Mulungu. Kodi timbadziwa tani bzimwebzi? Iwo adanembera tsamba prezidenti wa ku Estados Unidos la kukumbira kuti acosedwe m’kawokomo. Mu tsambali, iwo adalewa kuti Bibliya limbatiuza kuti tin’funika lini kupha, tenepo munthu ali-wense omwe adabzipereka kwa Mulungu akaleka kumubvera an’dzaphedwa. Iwo adafotokoza kuti ndiro thangwe race iwo adalamba kuyenda ku nkhondo kuti akaphe munthu. Pakhafunika kukhwimika kuti anembere bzimwebzi prezidenti! Bzikhawonekeratu kuti abalewo angadaleka lini kubvera Yahova.

14. Fotokozani mwakuphatisa basa Bibliya bzomwe bzidacitika m’magole ya 1914 mpaka 1919.

¹⁴ Bukhu la Malakiya 3:1-3 limbafotokoza bzomwe bzidacitikira anyakupfunza Bibliya pakati pa 1914 mpaka kumayambiriro kwa 1919. (Werengani.) Yahova Mulungu omwe ni ‘Mbuya wacadidi’ na Jezu Kristu ninga ‘mtumiki wa mpangano,’ adabwera kudzazondera ‘wana wa Levi,’ omwe akhaimira akristau wakudzozedwa. Pomwe Yahova adawathandiza kubvesesa na kuwacenesa, iwo adakhala wakukonzeka kutambira basa latsapano. Mu 1919, Jezu adaikha ‘kapolo wakukhulupirika na wanzeru,’ kuti atsogolere na kupfunzisa atumiki wense wa Mulungu. (Mateu 24:45) Pakumalizira pace atumiki wa Mulungu adatsudzulidwa pa ukapolo bwa Babulo Mkulu. Kuyambira pamwepo mpaka pano, iwo ankupfunza bzizinji bza cakulinga ca Mulungu ndipo lufoyi lawo kwa iye linkuthumizirika. Iwo ankudekedwa kwene-kwene na bzisimbo bza Yahova! ^[2]—Onani mafala yakuthumizira.

15. Kodi tingalatize tani kuti tinkutenda thangwe rakuti tidatsudzulidwa ku Babulo Mkulu?

¹⁵ Tinkutenda kwene-kwene thangwe tidatsudzulidwa ku Babulo Mkulu. Sathani alibe kukwanisa kumalisa kunamata kwacadidi. Iye adatazira! Tenepo, tin’funika lini kuyebwa thangwe lomwe Yahova adatitsudzulira. Cakulinga cace n’cakuti wanthu wense apulumusidwe. (2 Wakolinto 6:1) Koma cipembedzo cakunama cinkupitiriza kutsogolera wanthu azinjisa omwe ana mitima yabwino, tenepo iwo an’funika thandizo lathu! Bwerani ticite ciri-cense comwe tingakwanise kuti titewezere abale wathu wakukhulupirikawa, mwa kuthandiza wanthu kuti acoke ku Babulo Mkulu.