NDIDABADWA pa 10 Dezembro m’gole la 1936 mu mzinda wa Wichita ku Kansas m’dziko la Estados Unidos ndipo ine ndikhali wakuyamba pa wana anai. Abereki wangu, a William na a Jean, akhatumikira Yahova mwakukhulupirika. Baba wangu akhali mtumiki wa gulu, omwe tsapano ambacemeredwa kuti nyakubveranisa bungwe la akulu. Mai wangu adapfunzisidwa cadidi na mai wawo a Emma Wagner. A Emma adapfunzisa cadidi wanthu azinji, kuphatanidza Gertrude Steele, omwe adatumikira ninga misiyonario ku Porto Rico. * (Onani mafala ya m’nyansi.) Tenepo ndidakhala na bziratizo bzabwino bzakutewezera.

Nsiku inango ya Malinkhuma usiku pomwe ndikhana magole maxanu yakubadwa, ine na baba wangu tikhagawira mu msewu marevista ya Nsanza ya Mulindiri na Consolação (yomwe tsapano imbacemeredwa Galamukani!) imweyo ikhali nthawe ya Nkhondo Yaciwiri ya pa Dziko lense la pansi. Baba wangu alibe kupitira bza ndale. Dotolo munango omwe akhadaledzera adabwera ndipo adawalewa kuti akhana mwano ndipo akhanyang’ana mathangwe kuti alambe kuyenda ku nkhondo. Dotoloyo adafendera pafupi acinyang’anisa ku nkhope kwa baba wangu aciti: “Un’sairanyi kundimenya, cipsiru!” Ndidabva manyazi, koma ndidadabwa na momwe baba wangu adacitira bzinthu.  Iwo adapitiriza kugawira marevista kwa wanthu omwe akhawona bzense bzomwe bzikhacitikabzo. Patsogolo pace mcikunda munango akhagwata na pamwepo, tenepo dotoloyo adakuwa aciti: “Citani ciri-cense kuna psiruyu!” Mcikundayo atawona kuti munthuyo akhadaledzera, adamuuza kuti: “Iwepo udaledzera. Ndoko kumui!” Wense awiri adacoka. Ndikakumbukira bzimwebzi, ndimbatenda kwene-kwene Yahova thangwe adathandiza baba wangu kukhala wakukhwimika. Baba akhana mbuto ziwiri zakusengera tsisi (cabelaria) ku Wichita ndipo dotoloyo akhali m’bodzi wa wanthu omwe akhasengesa tsisi m’buto zimwezi!

Pomwe ndikhana magole manomwe yakubadwa, abereki wangu adagulisa nyumba yawo na mbuto yakusengera acimanga kanyumba kang’ono. Patsogolo pace tidakakhala ku Colorado, kufupi na Grand Junction komwe kukhafunika apalizi azinji. Abereki wangu akhaphata basa la kusamalira miti na bzifuwo ku cipande ca nsiku, pakuti akhali apainiya. Na cisimbo ca Yahova pabodzi na nyongo yawo, gwere lidakhazikisidwa. Pa 20 Junho, 1948, baba wangu adabatiza ine, Billie Nichols na mkazi wace pabodzi na winango omwe adabvuma cadidi mu mkulo winango. Na kupita kwa nthawe, banja la Billie Nichols lidayamba kutumikira ninga nyakunyang’anira dera ndipo patsogolo pace mwana wawo wacimuna na mkazi wace adatumikirambo ninga nyakunyang’anira dera.

Tidakhala pa uxamwali bwakulimba na abale azinji omwe akhatanganidwambo na utumiki bwa Yahova, maka-maka banja la Steele—Don na Earlene, Dave na Julia, pabodzi na Si na Martha. Tikhakomedwa kuceza nawo nkhani za m’Bibliya ndipo ciratizo cawo cidandithandiza kukhala na bzakusankhula bzabwino pa moyo wangu. Iwo adandithandiza kuwona kuti moyo wathu ungakhale wa thandauzo na wakukondwa tikambaikha Umambo pa mbuto yakutoma.

Pomwe ndikhana magole 19 yakubadwa, xamwali wa banja lathu, omwe akhacemeredwa Bud Hasty, adandikumbira kuti ndiphatane naye pa basa la upainiya kummwera kwa Estados Unidos. Nyakunyang’anira dera adatikumbira kuti tikatumikire ku mzinda wa Ruston ku Louisiana, komwe kukhana Mboni zizinji zakudjedjera mwauzimu. Iye adatiuza kuti timbakacitise mitsonkhano yense mdzinga uli-wense napo pacisaya kubwera munthu ali-wense. Tidagumana mbuto yakucitira mitsonkhano ndipo tidayambiratu kumbacita mitsonkhanoyo. Tikhambacita mitsonkhano yense, koma nthawe zinango, tikhagumanika awiri basi. M’bodzi akhacitisa ndipo munango akhambatawira mibvunzo yense. Ikamala mbaliyo tikhambacinjana. Penu ni mbali ya ciratizo, tense awiri tikhayenda pa pulatifomu ndipo m’mipando mukhakhala mulibe munthu! Na kupita kwa nthawe, mpfumakazi inango yacikulire idayamba kutsonkhana. Ndipo, anyakupfunza Bibliya na abale winango wakudjedjera mwauzimu adayamba kutsonkhana, mwa kusaya kupita nthawe lidakhazikisidwa gwere.

Nsiku inango, ine na Bud tidacezerana na mkulu wa Gereja ya Kristu ndipo iye adalewa mavesi manango yomwe ndikhayadziwa lini. Bzimwezi bzidandipenukisa ndipo bzidandicitisa kuti ndikumbukire kucokera pansi pa mtima bzomwe ndikhakhulupira. Ndidayamba kupfunza usiku buli-bwense kwa mdzinga wa thunthu kuti ndigumane mitawiro ya mibvunzo yace. Bzimwebzi bzidandithandiza kulimbisa uxamwali bwangu na Yahova ndipo ndidafunisisa kugumana na m’busa winango.

Mwakusaya kucedwa, nyakunyang’anira dera adandiuza kuti ndiyende ku mzinda wa El Dorado ku Arkansas kuti ndikathandize gwere la kumweko. Pomwe ndikhali kumweko, ndidabwerera kazinji kense ku Colorado ku bungwe lomwe likhasankhula wanthu kuti akhale acikunda. Pa nthawe inango, pomwe ine na apainiya winanango tikhali pa ulendo ndipo titafika ku Texas, tidacita ngozi yomwe idadzongeratu kandere-ndere yangu. Tidapfuwira mtedwe m’bale munango ndipo iye adabwera ticiyenda naye ku mui kwace ndipo patsogolo pace tidayenda naye ku mitsonkhano. Pa mitsonkhanopo padaperekedwa cidziwiso ca kulewa bza ngoziyo ndipo abale mwakudeka mtima adatithandiza na kobiri. M’baleyo adagulisa kandere-ndere yangu na kobiri zakukwana 25 dola.

 Tidakwanisa kuzunga ku Wichita. Kumweko kukhana xamwali wa banja la E. F. McCartney, omwe akhacemeredwa Doc ndipo akhali mpainiya. Wana wace awiri wamapase, Frank na Francis mbaxamwali wangu wa pamtima mpaka lero. Iwo akhana kanderendere yakale ndipo adandigulisira na kobiri zakukwana 25 dola zomwe zikhandendemerana na zomwe ndidatambira za kanderendere yomwe ndidacita nayo ngozi ire. Ukhali ulendo bwakuyamba kuwona Yahova ankundipasa cinthu comwe ndikhacifuna, thangwe ra kuikha Umambo pa mbuto yakutoma pa moyo wangu. Pa ulendobu, banja la McCartneys, adandilatiza mpfumakazi yalufoyi yakucemeredwa Bethel Crane. Mai wace, a Ruth, omwe akhali Mboni ya nyongo kwene-kwene ku mzinda wa Wellington, ku Kansas, adapitiriza kutumikira ninga mpainiya mpaka kupitirira magole 90. Pakanati kupita gole ine na Bethel tidalowolana mu 1958 ndipo tidayamba kutumikira pabodzi ninga apainiya ku dziko la El Dorado.

Tikhafuna kutewezera bziratizo bzabwino bza wanthu omwe tidawona pomwe tikhakula, tenepo tidasankhula kubvuma mcemo uli-wense wa gulu la Yahova. Tidasankhulidwa kuti tikatumikire ku mzinda wa Walnut Ridge, ku Arkansas ninga apainiya wakupambulika. Tenepo mu 1962 tidakomedwa kwene-kwene pomwe tidatambira mcemo wakuti tikacite mapfunziro ya Gileyade. Ndipo tidakomedwambo kwene-kwene pomwe tidadziwa kuti Don Steele akhali m’bodzi wa m’kalase imweyo. Pambuyo pa mapfunziroya, ine na Bethel tidatumizidwa ku Nairóbi, dziko la Kenya. Tidasunama pomwe tikhacoka ku Nova York, koma tidakomedwa pomwe tidafika ku thambwe la ndeke la ku Nairóbi pomwe tidawona abale wathu omwe akhatidikhirira kuti atitambire!

Mwakusaya kupita nthawe, tidayamba kukomedwa ku dziko la Kenya pabodzi na basa la kupalizira kumweko. Mapfunziro yathu ya Bibliya yakuyambirira akhali Chris na Mary Kanaiya omwe adadzakhala Mboni za Yahova. Iwo ankucita utumiki bwa nthawe zense ku Kenya mpaka pano. Mu gole lakutewera lace, tidatumizidwa ku Kampala, dziko la Uganda. Tikhali mamisiyonario yakuyamba m’dzikolo. Imweyi idakhala nthawe yabwino  kwene-kwene thangwe wanthu azinji akhafunisisa kupfunza cadidi ca m’Bibliya ndipo iwo adakhala abale na mpfumakazi zathu. Tenepo, pambuyo pa magole matatu na minyezi mitanthatu ku África, tidabwerera ku Estados Unidos kuti tikalere mwana wathu. Tidasankhula kubwerera ku Estados Unidos. Tidasunama kwene-kwene nsiku yomwe tidacoka ku África kuposa nsiku yomwe tidacoka ku Nova York. Tidakomedwa kwene-kwene na wanthu wa ku África ndipo tikhadikhira kuti nsiku inango tingadabwerera pomwe.

Tidayenda kukakhala ku western Colorado, komwe kukhana abereki wangu. Patapita nsiku zakucepa, adabadwa mwana wathu wakuyamba wacitsikana, Kimberly ndipo patapita gole libodzi na minyezi mixanu adabadwambo Stephany. Tidawona kuti tikhana udindo bwakufunika kwene-kwene ninga abereki. Tidaphata basa lamphanvu la kupfunzisa cadidi wana wathu wakudekawa. Tikhafuna kutewezera bziratizo bzabwino bzomwe tidapfunza kwa winango. Tikhadziwa kuti ciratizo cabwino cingadatokonya wana wathuwo, koma bzimwebzi bzikhatitsimikizirisa lini kuti iwo angadakula acipitiriza kutumikira Yahova. Ndidabva nsisi pomwe m’bale wangu m’ng’ono pabodzi na mpfumakazi yangu adasiya cadidi. Ndikudikhira kuti iwo an’dzatewezera pomwe bziratizo bzabwino bzomwe adapfunza kwa winango.

Tidakomedwa kwene-kwene kulera wana wathu ndipo nthawe zense tikhayeza kucita bzinthu pabodzi ninga banja. Pakuti tikhakhala pafupi na mzinda wa ku Aspen, ku Colorado, tidapfunza masenzeka yakucemeredwa esquiar (masenzeka yakuterera mu gelo) ndipo tikhambasenzeka pabodzi. Pakucita masenzekayo tikhakhala na mpata wa kuceza na wana wathu. Tikhakomedwa kuyenda nawo mbuto zinango ndipo kumweko tikhambaceza pa kuwotha moto. Napo akhali wana, iwo akhambabvunza mibvunzo ninga iyi: “Kodi n’ciyani comwe ndin’dzacita ndikadzakula?” na “Kodi ndingadzasankhule tani mwamuna wabwino?” Tidacita bzense kuti tipfunzise wana wathu kuti ambafune Yahova. Nthawe zense tikhambawalimbisa kuti alinge utumiki bwa nthawe zense na kuti adzalowodwe na mwamuna omwe ana cakulinga cibodzi-bodzico. Tidawathandizambo kubvesesa kuti n’bzingadakhala lini bwino kulowodwa na msinkhu wakucepa. Kawiri-kawiri tikhambawauza kuti, “Pirirani mpaka mutakwanisa magole 23.”

Tikhatewezera ciratizo ca abereki wathu ndipo tikhacita nyongo ya kugumanika pa mitsonkhano na kumbayenda mu utumiki bwakumunda ninga banja. Tikhambacemera omwe akhali mu utumiki bwa nthawe zense kuti ambabwere ku mui kwathu. Ndipo kawiri-kawiri tikhaceza momwe basa lathu la umisiyonario tikhalifunira. Tikhadikhira kuti nsiku inango tensene anai tingadayenda kukazunga ku África ninga banja. Wana wathu akhafunisisadi kucita bzimwebzi.

Tikhambacita pfunziro la banja mwakukhazikika. Tikhayezezera bzinthu bzomwe bzingadacitika ku xikola ndipo atsikanawo akhakhala ninga Mboni za Yahova zomwe zinkutawira mibvunzo. Iwo akhapfunza mwamasenzeka ndipo bzimwebzi bzidawathandiza kuti ambalewelewe mwacitsimikizo. Pomwe iwo akhakula, nthawe zinango  akhadandaula kuti akhakomedwa lini na pfunziro la banjalo. Nsiku inango ndidakalipa ndiciwauza kuti ayende m’cipinda mwawo ndipo ndidawauza kuti tin’cita lini pomwe pfunziro. Bzimwebzi bzidawawawa kwene-kwene mu mtima mwawo ndipo adayamba kulira acimbalewa kuti an’funa kupfunza. Kucokera pamwepa tidazindikira kuti bzomwe tikhacita bzikhawathandiza kuti ambafune kupfunza bza Yahova. Na kupita kwa nthawe, iwo adayamba kumbafuna kupfunza ndipo akhakhala wakutsudzuka kulewa nzeru zawo na momwe akhabvera. Nthawe zinango bzikhawanesa kutiwuza kuti ankukhulupira lini bzinthu bzinango bzomwe akhapfunza m’Bibliya. Koma ifepano tikhadziwa bzimwebzo. Pambuyo pakucezerana nawo, iwo akhayamba kubvesesa mitemo ya Yahova.

Nthawe yomwe tidakhala tinkulera wana wathu idapita mwakamfulumize. Na thandizo la gulu la Mulungu, tidacita bzomwe tidakwanisa kuti tithandize wana wathu kufuna Yahova. Ndipo tidakondwa kwene-kwene pomwe wana wathu wensene adayamba upainiya pomwe adamaliza mapfunziro ya kuxikola ndipo iwo adapfunzambo mabasa kuti akwanise kubzisamalira wokha. Iwo adafulukira mu mzinda wa Cleveland, ku Tennessee, pabodzi na mpfumakazi zinango ziwiri kuti akatumikire komwe kun’funika apalizi azinji. Tikhawasuwa kwene-kwene, koma tikhakondwa thangwe rakuti akhaphatisa basa moyo wawo mu utumiki bwa nthawe zense. Inepano na Bethel tidayamba pomwe kutumikira ninga apainiya ndipo patsogolo pace tidakhala na mwayi wakutumikira ninga wakuimira nyakunyang’anira dera na kuthandizira pa mtsonkhano wacigawo.

Pomwe wana wathu akhanati kuyenda ku Tennessee, adayenda ku Londres, ku Inglaterra ndipo adakazungira nthambi ya kumweko. Stephany akhana magole 19 yakubadwa, adadziwana na Paul Norton, tswaka lomwe likhatumikira pa Beteli. Pa ulendo bunango, Kimberly adadziwana na Brian Llewellyn, m’bale omwe akhatumikira pabodzi na Paul. Pomwe Stephany adafikisa magole 23 yakubadwa adalowodwa na Paul. M’gole lakutewera lace, pomwe Kimberly adafikisambo magole 25 yakubadwa adalowodwa na Brian. Iwo adadikhiriradi mpaka kufikisa magole 23. Tidakomedwa kwene-kwene na amuna omwe adalowodwa nawo.

Wana wathu adatiuza kuti ciratizo cathu cabwino na ca a yavu wawo cidawathandiza kuti ‘apitirize kuikha pakutoma, Umambo bwa Mulungu,’ napo pomwe akhagumana na bvuto la kobiri. (Mateu 6:33) Mu Abril 1998, Paul na Stephany adacemeredwa kuti akacite mapfunziro ya Gileyade ndipo yatamala mapfunziroyo iwo adatumizidwa ku África m’dziko la Malawi. Pa nthawe ibodzi-bodziyo, Brian na Kimberly adacemeredwa kuti akatumikire ku Beteli ya ku Londres ndipo patsogolo pace adadzatumizidwa ku Beteli ya Malawi. Tidakomedwa kwene-kwene thangwe wana wathu adaphatisa basa moyo wawo mu njira yabwino.

Mu Janeiro 2001, ndidapfuwiridwa mtedwe omwe ndalewa pakuyamba pale. M’bale Marais, wakunyang’anira Dipatimenti ya Basa Lakusandulizira, adafotokoza kuti abale akhakonzekera mapfunziro yomwe yangadathandiza anyakusadulizira pa dziko lense, kuti abvesese bwino mafala ya Cingerezi. Napo kuti ndikhana magole 64 yakubadwa, iwo adafuna kundipfunzisa kuti ndikhale m’bodzi wa apfunzisi. Ine na Bethel tidapemberera nkhaniyo ndipo tidakakumbirambo malango kuna azimai wathu. Napo kuti akhadakalamba ndipo angadafunikira thandizo lathu, iwo adafuna kuti ifepano tibvume mcemoyo. Tidapfuwira mtedwe m’bale ule ndipo tidamuuza mwakukondwa kuti tinkubvuma mcemoyo.

Patsogolo pace mai wangu adagumanidwa na matenda ya kankro ndipo inepano ndidawauza kuti tingadayenda lini, kuti tithandizane na mpfumakazi yangu Linda pakuwasamalira. Maiwo adalewa kuti: “Leka kukumbuka tenepo, ukasaya kuyenda, matenda yangu yan’thumizirikiratu.” Linda adakumbukambo bzibodzi-bodzi. Tidatenda kwene-kwene thangwe ra kubzipereka kwawo ndipo tidatendambo thandizo la abale na mpfumakazi wa mu deralo. Patandopita nsiku ibodzi kucokera pomwe tidayenda ku Likulu la Mapfunziro ya Torre de Vigia, ku  Patterson, Linda adandipfuwira mtedwe acindiuza kuti mai wangu afa. Tidacita bzomwe mai akhafuna kuti ticite, tenepo tidakhala wakutanganika pa basa lipsalo.

Tidakhala wakukondwa kwene-kwene pomwe tidadziwa kuti basa lathu tingadakayambira ku Beteli ya ku Malawi, komwe wana wathu na azimuna wawo akhatumikira. Tidadekedwa kwene-kwene kuti tidawonana nawo pomwe. Patsogolo pace tidayenda kukacitisa mapfunziro ku Zimbabwe na ku Zâmbia. Pambuyo pa kupfunzisa kwa magole matatu na minyezi mitanthatu, tidabwerera ku Malawi kuti tikanembe bzakugumana nabzo bza abale omwe adazunzidwa thangwe ra kusaya kupitira bza ndale. *—Onani mafala yakuthumizira.

Mu 2005 tidasunama pomwe thangwe ra kucoka mu África. Inepano na Bethel tidabwerera ku mui ku Basalt, Colorado komwe tidakapitiriza kutumikira ninga apainiya. Mu 2006, Brian na Kimberly adabwera kudzakhala nyumba inango yomwe ikhali pafupi na yathu kuti adzasamalire wana wawo awiri wacikazi, Mackenzie na Elizabeth. Paul na Stephany adapitiriza kutumikira ku Malawi ndipo Paul akhatumikira mu komiti ya Beteli. Tsapano ndina magole pafupifupi 80 yakubadwa ndipo ndimbakodwa kwene-kwene kuwona maswaka yomwe ndidaphata nayo basa yankupitiriza kusamalira udindo bomwe ndikhanabo. Kuti wana wathu na azukulu wathu agumane phindu, tinkupitiriza kutewezera bziratizo bzabwino bza winango. Bzimwebzi bzimbatipasa cikondweso ca cadidi.