Bzimogeni bzinthu bzimwebzi

Ndokoni pa mbuto ya misolo ya nkhani

NKHANI YAKUPFUNZA 48

“Khalani Wakucena”

“Khalani Wakucena”

“Khalanimbo wakucena m’bzicito bzanu bzentse.”—1 PEDRU 1:15.

NYIMBO 34 Kufamba Mwakukhulupirika

BZOMWE TIN’PFUNZA *

1. Kodi ni malango yaponi yomwe mpostolo Pedru adayapereka kuna Akristau anzace, ndipo n’thangwe ranyi malango yamweyo yangawoneke ninga yakusaya kukwanisika kuyaphatisa basa?

BZIRIBE basa penu cidikhiro cathu n’cakuyenda kudzulu ayai n’cakudzakhala pa dziko la pantsi pano, ifepano tingagumane phindu na malango yomwe mpostolo Pedru adayapereka kuna Akristau wakudzozedwa wakuyambirira. Pedru adanemba kuti: “Ninga Nyakucena omwe adakucemerani, khalanimbo wakucena m’bzicito bzanu bzentse, pakuti bzidanembedwa kuti: ‘Khalani wakucena, thangwe ine ndine wakucena.’” (1 Pedru 1:15, 16) Na mafala yamweya, ifepano tikupfunza kuti tingakwanise kutewezera Yahova, omwe ni ciratizo cikulu cakukhala wakucena. Ifepano tingakwanise kukhalambo wakucena m’bzicito bzathu bzentse. Bzimwebzi bzingawoneke ninga kuti bzingakwanisike lini thangwe ndife wakuperewera. Napo mpostolo Pedru adacitambo bzinthu bzakuphonyeka; tsono bzomwe iye adacita bzimbalatiza kuti tingakwanise “kukhala wakucena.”

2. Kodi ni mibvunzo iponi yomwe tin’cezerana mu nkhani ino?

2 Mu nkhani ino, ifepano tin’cezerana mibvunzo iyi: Kodi kukhala wakucena n’ciyani? Kodi Bibliya limbatipfunzisa ciyani bza kucena kwa Yahova? Kodi ifepano tingakhale tani wakucena m’bzicito bzathu? Ndipo kodi ni kubverana kuponi komwe kulipo pakati pa kukhala wakucena na uxamwali bwathu na Yahova?

KODI KUKHALA WAKUCENA KUMBATHANDAUZA CIYANI?

3. Kodi wanthu azinji ambakumbuka kuti kukhala wakucena n’ciyani, ndipo cadidi cace tingacigumane kuponi?

3 Wanthu azinji ambakumbuka kuti kukhala wakucena kumbathandauza kukhala munthu wakudodoma omwe ambabvala mabatina ya gereja ndipo nthawe zentse nkhope yace imbalatiza kuti ni munthu wakupemphera. Tsono bzimwebzi mpsacadidi lini. Bibliya limbalewa kuti Yahova, omwe ngwakucena, ni “Mulungu wakukondwa.” (1 Timotio 1:11) Wentse omwe ambamunamata ambacemeredwa kuti ni wanthu “wakukondwa.” (Salimo 144:15) Jezu adatsimula wentse omwe akhabvala mabatina yakubziwonesera na kucita bzinthu bzakulungama kuti wanthu awawone. (Mateu 6:1; Marko 12:38) Ifepano ninga Akristau timbabvesesa kuti kukhala wakucena ciyani thangwe ra bzomwe tidapfunza m’Bibliya. Ifepano timbakhulupira kuti Mulungu wathu walufoyi wakudzulu angatipase lini lamulo lomwe tingakwanise lini kulibvera. Tenepo, pomwe Yahova akutiuza kuti: “Khalani wakucena,” ifepano timbadziwa kuti bzimwebzi bzingakwanisike. Tsono tikanati kukhala wakucena m’bzicito bzathu, cakuyamba tin’funika kudziwa kuti kukhala wakucena kumbathandauza ciyani.

4. Kodi mafala yakuti “kucena” na “kukhala wakucena” yambathandauza ciyani?

4 Kodi kukhala wakucena kumbathandauza ciyani? M’Bibliya, mafala yakuti “kucena” na “kukhala wakucena” kawiri-kawiri yambathandauza kukhala wakucena m’makumbukidwe na pakunamata kwathu Mulungu. Mafala yamweya yangathandauzembo kusankhulidwa kwa munthu kuti atumikire Mulungu. M’kalewedwe kanango, ifepano tingawonedwe kuti ndife wanthu wakucena, tikakhala na makumbukidwe yakucena, tikambanamata Yahova mu njira yomwe iye ambaibvuma, na kukhala pa uxamwali bwakulimba na iye. Mpsakudabwisa kuwona kuti napo kuti ndife wakuperewera ndipo Yahova ngwakucena kwene-kwene, iye akufuna kuti tikhale naye pa uxamwali bwakulimba.

“WAKUCENA, WAKUCENA, WAKUCENA NI YAHOVA”

5. Kodi tingapfunze ciyani pakulewa bza Yahova na anjo wakukhulupirika?

5 Yahova ngwakucena mu njira zentse. Timbadziwa bzimwebzi kucokera pa bzomwe anjo wakucemeredwa Aserafi, omwe ambakhala pafupi na mpando wace wa Umambo, ambalewa pakulewa bza iye. Winango wa iwo ambalewa kuti: “Wakucena, wakucena, wakucena ni Yahova wa anyankhondo.” (Zaiya 6:3) N’cadidi kuti, kuti anjowo akhale pa uxamwali bwabwino na Mulungu wawo wakucena iwombo an’funika kukhalambo wakucena, ndipo iwo mbakucenadi. Ndipopa mbuto iri-yentse yomwe anjo wa Yahova akhafika pa dziko la pantsi kuti auze wanthu mafala ya Mulungu ikhakhala yakucena. Bzimwebzi ndibzo bzomwe bzidacitika pomwe Mozeji adafika pa citsongodza comwe cikhagaka.—Kufuluka 3:2-5; Djosuwe 5:15.

Mafala yakuti “Kucena ni kwa Yahova” yakhakhala pa kalata ka oro komwe kakhaikhidwa pa duku lomwe likhamangiriridwa pa mkuma wa mkulu wa antsembe (Onani ndime 6-7)

6-7. (a) Mwakubverana na Kufuluka 15:1, 11, kodi Mozeji adalatiza tani kuti Mulungu ngwakucena? (b) Kodi n’ciyani comwe cikhadakonzedwa kuti cithandize Ajirayeri wentse kubvesesa kuti Mulungu ngwakucena? (Onani cithunzi-thunzi pa tsamba lakuyamba.)

6 Pomwe Mozeji adatsogolera Ajirayeri pa Nyanza Ifuira, iye adafotokozera Ajirayeriwo kuti Mulungu wawo, Yahova, ngwakucena. (Werengani Kufuluka 15:1, 11.) Makhalidwe ya anamati wa mirungu ya ku Edjipito yakhali yakupswipa. Mpsibodzi-bodzimbo na omwe akhanamata mirungu ya Akanani. Kanamatidwe kawo kakhaphatanidza kupereka ntsembe mwana na kucita bza upombo. (Mwambo 18:3, 4, 21-24; Bzakutonga 18:9, 10) Mwakusiyana na bzimwebzi, Yahova angafune lini kuti anamati wace acite cinthu comwe cingawadzonge. Iye ni kucena. Ajirayeri akhakwanisa kubvesesa bzimwebzi na mafala yomwe yakhadanemba pa kalata ka oro komwe kakhaikhidwa pa duku lomwe likhamangiriridwa pa mkuma wa mkulu wa antsembe. Pa kalatako pakhadanemba kuti: “Kucena ni kwa Yahova.”—Kufuluka 28:36-38.

7 Mafala ya pa kalatayo yakhatsimikizira ali-wentse omwe akhakawona kuti Yahova ngwakucenadi. Tsono tani kuna Ajirayeri wale omwe akhakwanisa lini kuwona kalatako thangwe ra kusaya kukwanisa kufenderera mkulu wa antsembeyo? Kodi bzingadakwanisika lini kuti adziwe mafala yakufunikaya? Ne! Mjirayeri ali-wentse akhabva mafala yamweya pomwe Lamulo likhawerengedwa kuna amuna, akazi na wana. (Bzakutonga 31:9-12) Mungadakhala mulipombo pa nthawe imweyo, mungadabva mafala yakuti: “Ine ndine Yahova, Mulungu wanu, ndipo imwepo mun’funika . . . [kukhala] wakucena, thangwe ine ndine wakucena.” “Imwepo mun’funika kukhala wakucena kwa ine, thangwe ine Yahova, ndine wakucena.”—Mwambo 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Kodi n’ciyani comwe Mwambo 19:2 na 1 Pedru 1:14-16 ambalewa?

8 Bwerani tiwone mafala yakunembedwa pa Mwambo 19:2 yomwe yakhawerengedwa kuna wanthu wentse. Yahova adauza Mozeji kuti: “Uza thimu lentse la Ajirayeri kuti: ‘Mun’funika kukhala wakucena, thangwe ine Yahova Mulungu wanu, ndine wakucena.’” Pinango Pedru adaphatisa basa mafala yamweya pomwe adacenjeza Akristau kuti: “Khalani wakucena.” (Werengani 1 Pedru 1:14-16.) N’cadidi kuti tsapano tikutsogoleredwa lini na Lamulo la Mozeji. Koma, bzomwe mpostolo Pedru adanemba bzikundendemerana na bzomwe timbapfunza pa Mwambo 19:2, pomwe pambalatiza kuti Yahova ngwakucena ndipo omwe ambamufuna an’funikambo kukhala wakucena. Bzimwebzi mpsacadidi, bziribe basa penu cidikhiro cathu n’cakukakhala kudzulu ayai n’cakudzakhala m’paraizo pa dziko la pantsi pano.—1 Pedru 1:4; 2 Pedru 3:13.

“KHALANI . . . WAKUCENA M’BZICITO BZANU BZENTSE”

9. Kodi ni phindu liponi lomwe tin’dzakhala nalo tikawona bzomwe Mwambo kapitulo 19 ambalewa?

9 Pakuti tikufuna kuti Mulungu wathu wakucena akomedwe, ifepano tin’funika kupfunza momwe tingakhalire wakucena. Yahova ambatipasa malango ya momwe tingacitire bzimwebzi. Malangoyo tingayagumane pa cinembo ca Mwambo kapitulo 19. Mpfunzi wa Bibliya wa Cihebereu wakucemeredwa Marcus Kalisch adanemba kuti: “Tingalewe kuti kapitulo imweyi ya bukhu la Mwambo, ni kapitulo yakubveseseka bwino, ndipo pinango ni mbali yakufunika kwene-kwene ya bukhu limweri ayai kuti yakufunika kwene-kwene ya mabukhu yentse maxanu yakuyambirira ya m’Bibliya.” Bwerani tiwone mavesi manango ya kapitulo imweyi yomwe yana malango yakufunika pa moyo wathu wa ntsiku na ntsiku. Pomwe tikucita bzimwebzi, kumbukirani kuti malangoyo yakubverana na mafala yakuyambirira yakulewa kuti: “Mun’funika kukhala wakucena.”

Kodi mafala yakulewa bza abereki ya pa Mwambo 19:3 yan’funika kucitisa Akristau kucita ciyani? (Onani ndime 10-12) *

10-11. Mwakubverana na Mwambo kapitulo 19:2, kodi kukhala wakucena kumbaphatanidza ciyani, ndipo tin’funika kuyawona tani malango yamweya?

10 Pomwe Yahova adamala kulewa kuti Ajirayeri an’funika kukhala wakucena, iye adathimizira kulewa kuti: “Ali-wentse wa imwepo an’funika kulemekeza mai wace na pai wace . . . Ine ndine Yahova Mulungu wanu.”—Mwambo 19:2, 3.

11 Bzikuwoneka kuti tin’funika kumbakumbukira malango ya Mulungu yakuti timbalemekeze abereki wathu. Munthu munango adabvunza Jezu kuti: “Ni cabwino ciponi comwe nin’funika kucita kuti ndidzagumane moyo wakusaya kumala?” Mbali ya mtawiro wa Jezu ikhali yakuti munthuyo akhafunika kulemekeza pai wace na mai wace. (Mateu 19:16-19) Jezu adatsimula Afarizeu na anembi omwe akhalamba kulemekeza abereki wawo. Thangwe iwo akhacitisa “fala la Mulungu kukhala lakusaya basa.” (Mateu 15:3-6) “Fala la Mulungu” likhaphatanidza lamulo lacixanu pa Malamulo Khumi pabodzi na mafala yomwe timbawerenga pa Mwambo 19:3. (Kufuluka 20:12) Mafala yomwe yambagumanika pa Mwambo 19:3, yakuti timbalemekeze mai wathu na pai wathu, yambabwera patsogolo pa mafala yakuti: “Mun’funika kukhala wakucena, thangwe ine Yahova Mulungu wanu, ndine wakucena.”

12. Mwakubverana na malango ya pa Mwambo 19:3, kodi ni mbvunzo uponi omwe tin’funika kubzibvunza?

12 Mwakubverana na malango ya Yahova yakuti timbalemekeze abereki wathu, tin’funika kubzibvunza tekha kuti, ‘Kodi bzinthu bzikundifambira tani pa nkhani imweyi?’ Mukawona kuti mukhafunika kucita bzizinji m’mbuyomu, imwepo mungafunike kucinja bzinthu pa moyo wanu. Napo kuti mungacinje lini bzomwe mudacita m’mbuyo, koma mungaphatise basa bzomwe mudaphonyabzo kuti mucite bzinthu bzizinji kuna abereki wanu tsapano. Pinango imwepo mungakonze bzakuti mumbamale nthawe na iwo. Ayai tani pa nkhani ya kubzipereka kuti muwathandize pa bzomwe akufunikira pa moyo wawo wakuthupi, wauzimu ayai makumbukidwe yawo? Kucita bzimwebzi kukubverana na bzomwe Mwambo 19:3 ambalewa.

13. (a) Kodi ni malango yanango yaponi yomwe timbayagumana pa Mwambo 19:3? (b) Kodi ntsiku zino timbatewezera tani Jezu, ninga momwe bzidanembedwera pa Luka 4:16-18?

13 Mwambo 19:3 ambatipfunzisa pomwe cinthu cinango pa nkhani ya kukhala wakucena. Cinemboci cimbalewa bza kukoya ntsiku ya Sabudu. Akristau ali lini pantsi pa Lamulo, tenepo timbakoya lini ntsiku ya Sabudu mdzinga uli-wentse. Napo bziri tenepo, tingapfunze kwene-kwene na Ajirayeri bza kukoya ntsiku ya Sabudu na phindu lomwe akhagumana thangwe ra kucita bzimwebzo. Sabudu ikhali ntsiku yakupuma pa basa liri-lentse lomwe akhacita kuti akhale na nthawe yakucita bzinthu bzauzimu. * Ndipopa, pa ntsiku imweyi Jezu akhayenda ku sinagoga ya ku mzinda wace kuti akawerenge Fala la Mulungu. (Kufuluka 31:12-15; werengani Luka 4:16-18.) Malango yakunembedwa pa Mwambo 19:3 yakuti: “Mun’funika kumbakumbukira ntsiku za Sabudu” yan’funika kuticitisa kunyang’ana nthawe napo kuti tikucita mabasa yathu ya ntsiku na ntsiku kuti ticite bzinthu bzauzimu. Kodi mukuwona kuti mun’funika kucinja bzinthu pa nkhani imweyi? Mukambapambula nthawe ntsiku zentse kuti mucite bzinthu bzauzimu, mun’dzakulisa uxamwali bwanu na Yahova, bzomwe mpsakufunika kuti mukhale wakucena.

LIMBISANI UXAMWALI BWANU NA YAHOVA

14. Kodi ni cadidi ciponi cakufunika comwe cimbafotokozedwa pa Mwambo kapitulo 19?

14 Mwambo kapitulo 19 ambafotokoza mwakubwereza-bwereza cadidi cakufunika kwene-kwene comwe cingatithandize kupitiriza kukhala wakucena. Vesi 4 limbamaliza na mafala yakuti: “Ine ndine Yahova Mulungu wanu.” Mafala yamweya ayai mafala yakundendemerana na yamweya yambagumanika maulendo 16 mu kapitulo imweyi. Bzimwebzi bzimbaticitisa kukumbukira lamulo lakuyamba lomwe limbati: “Inepano ndine Yahova, Mulungu wako . . . Leka kukhala na mirungu inango, koma ine ndekha.” (Kufuluka 20:2, 3) Mkristau ali-wentse omwe akufuna kukhala wakucena an’funika kutsimikizira kuti palibe cinthu ayai palibe munthu ali-wentse omwe ambamuwona kuti ngwakufunika kuposa uxamwali bwace na Yahova. Ndipo pakuti timbadziwika na dzina lakuti Mboni za Yahova, tin’funika kutsimikizira nthawe zentse kutcenkha bzicito bzomwe bzingadzonge ayai kupswipiza dzina lace lakucena.—Mwambo 19:12; Zaiya 57:15.

15. Kodi mavesi yakugumanika pa Mwambo kapitulo 19 yakulewa bza kupereka ntsembe yan’funika kuticitisa kucita ciyani?

15 Kuna Ajirayeri, kuzindikira kuti Yahova ni Mulungu wawo kukhaphatanidza kubvera malamulo mazinji. Mwambo 18:4 ambati: “Imwepo mun’funika kubvera malango yangu, ndipo mun’funika kuphatisa basa mitemo yangu pa moyo wanu. Ine ndine Yahova Mulungu wanu.” Kapitulo 19 imbafotokoza zinango mwa “nfundozo.” Mwa ciratizo, mavesi 5-8, 21, 22 yambafotokoza bza kupereka ntsembe bzirombo. Ntsembezo zikhafunika kuperekedwa mu njira yomwe ‘ingadapswipiza lini cinthu cakucena ca Yahova.’ Kuwerenga mavesi yamweya kun’funika kuticitisa kufuna kukondwesa Yahova na kupereka ntsembe zakubvumizika za citumbizo, ninga momwe Ahebereu 13:15 ambatilimbikisira.

16. Kodi kusiyana komwe kulipo pakati pa omwe ambatumikira Mulungu na omwe ambamutumikira lini kukutikumbusa ciyani?

16 Kuti tikhale wakucena, tin’funika kukhala wakukonzeka kukhala wakusiyana na wanthu. Tsono bzimwebzi bzingakhale bzakunesa. Nthawe zinango anzathu wa ku xikola, omwe timbacita nawo malonda, adzinza wathu omwe ni Mboni lini na wanthu winango angatingingimize kuti ticite basa lomwe lingatitazise kunamata Yahova. Iwo akacita bzimwebzi, tin’funika kusankhula bzinthu mwanzeru. Kodi n’ciyani comwe cingatithandize kusankhula bzinthu mwanzeru? Onani nfundo yabwino yakugumanika pa Mwambo 19:19, yomwe mafala yace manango yambalewa kuti: “Lekani kubvala bzakubvala bzakukonzedwa na mitundu miwiri ya usalu bwakusanganiza.” Lamulo limweri likhathandiza Ajirayeri kukhala wakusiyana na mitundu yomwe ikhawazungulira. Ntsiku zino, timbatcenkha lini kubvala bzakubvala bza nguwo zakuphatanidza. Koma timbatcenkha kukhala ninga wanthu omwe ambakhulupira bzinthu bzomwe bzimbapitana na bzomwe Bibliya limbapfunzisa, napo wanthu amwewo acikhala anzathu wa ku xikola, omwe timbacita nawo malonda ayai adzinza wathu. N’cadidi kuti timbafuna adzinza wathu ndipo timbafunambo wanthu wentse. Tsono, bzikawoneka kuti mpsakufunika kutalikirana nawo, ifepano pakuti ndife atumiki wa Yahova, timbakhala wakukonzeka kucita bzimwebzo. Kumbukirani kuti kusankhulidwa kuti ticite basa la Mulungu kumbacita mbali yakukhala wakucena. Bzimwebzi mpsakufunika penu tin’funa kukhala wakucena.—2 Akolinto 6:14-16; 1 Pedru 4:3, 4.

Kodi ni nfundo iponi yomwe Ajirayeri adapfunza kucokera pa Mwambo 19:23-25, ndipo imwepo mukupfunzambo ciyani na mavesi yamweya? (Onani ndime 17-18) *

17-18. Kodi tikupfunza nfundo ziponi pa Mwambo 19:23-25?

17 Bzikuwoneka kuti mafala yakuti: “Ine ndine Yahova Mulungu wanu” yadathandiza Ajirayeri kuikha kunamata kwawo Yahova pa mbuto yakuyamba. Mwa njira iponi? Mwambo 19:23-25 ambalatiza. (Werengani.) Onani momwe mafala yamweya yangadathandizira Ajirayeri pambuyo pa kupita mu Dziko Lakupiciridwa. Munthu akabzala miti ya bzisapo, iye akhafunika kumala magole matatu ne kudya bzisapo bza mitiyo. Pa gole lacinai, bzisapobzo bzikhaperekedwa pa nyumba ya Mulungu. Pa gole lacixanu ni pomwe iye akhabvumizidwa kudya bzisapo bza mitiyo. Lamulo limweri likhathandiza Ajirayeri kubvesesa kuti bzomwe iwo akhafuna bzikhafunika lini kukhala pa mbuto yakuyamba. Iwo akhafunika kuthemba Yahova ninga Mthandizi wawo na kuikha pa mbuto yakuyamba kunamata iye. Iye angadawathandiza kuti nthawe zentse akhale na cakudya. Ndipo Mulungu adawalimbikisa kuti ambapereke mphaso zawo na mtima wentse pa nyumba ya Yahova, yomwe ikhali mbuto yakunamatira.

18 Lamulo lakunembedwa pa Mwambo 19:23-25 limbatikumbusa mafala ya Jezu yomwe adayalewa pa Nkhani ya pa Phiri. Iye adalewa kuti: “Lekani kucita thupo . . . kuti mun’dzadya ciyani, [ayai] mun’dzamwa ciyani.” Jezu adapitiriza kulewa kuti: “Baba wanu wakudzulu ambadziwa kuti mumbafunikira bzinthu bzentsenebzi.” Mulungu an’dzapitiriza kutipasa bzakudya, ninga momwe ambacitira kuna mbalame. (Mateu 6:25, 26, 32) Timbathemba kuti Yahova ni Mthandizi wathu. Ndipo mwakusaya kubziwonesera kwa wanthu, ifepano timbapereka “mphaso” kuna omwe akufunikira thandizo. Timbakhalambo wakukonzeka kucita bzakupereka bzathu kuti Nyumba za Umambo zinango zimangidwe. Yahova ambawona mtima wathu wakupasa ndipo an’dzatibwezera. (Mateu 6:2-4) Tikacita bzimwebzi, timbalatiza kuti timbabvesesa nfundo za pa Mwambo 19:23-25.

19. Kodi imwepo mwagumana phindu liponi thangwe ra kupfunza mbali zakucepa za bukhu la Mwambo 19?

19 Tacezerana mbali zakucepa za Mwambo kapitulo 19, ndipo tawona bzomwe tingacite kuti tikhale ninga Mulungu wathu omwe ngwakucena. Mwa kumutewezera, tingakwanise ‘kukhalambo wakucena m’bzicito bzathu bzentse.’ (1 Pedru 1:15) Wanthu azinji omwe ambatumikira lini Yahova ambawona na maso yawo makhalidwe yathu yabwino. Ndipo bzimwebzi bzin’dzacitisa winango wa iwo kupasa mbiri Yahova. (1 Pedru 2:12) Tsono pana bzinthu bzinango pomwe bzomwe tingapfunze na Mwambo kapitulo 19. Nkhani yakutewera in’dzafotokoza mavesi manango ya mu kapitulo imweyi ndipo in’dzatithandiza kuwona mbali zinango za pa moyo wathu zomwe tin’funika “kukhala wakucena,” ninga momwe Pedru adatilimbikisira.

NYIMBO 80 ‘Lawidzani Muwone Kuti Yahova Ngwabwino’

^ ndi. 5 Ifepano timbafuna kwene-kwene Yahova, ndipo timbafunambo kumukondwesa. Yahova ngwakucena ndipo ambafuna kuti atumiki wace akhale wakucena. Kodi bzimwebzi bzingakwanisikedi kuna wanthu wakuperewera? Inde, bzingakwanisikedi. Kuwona bwino-bwino malango ya mpostolo Pedru yomwe akhanembera Akristau anzace na malango yomwe Yahova adapereka kwa Ajirayeri kun’dzatithandiza kudziwa momwe tingakhalire wakucena m’bzicito bzathu bzentse.

^ ndi. 13 Kuti mubvesese nkhani ya Sabudu na phindu lomwe timbakhala nalo thangwe ra kuteweza lamulo limweri, onani nkhani yakuti: “Pana Nthawe Yakuphata Basa na Yakupuma” mu revista ya Ntsanza ya Mulindiri ya Dezembro, 2019.

^ ndi. 57 BZOMWE BZIKUCITIKA PA CITHUNZI-THUNZI: Mwana omwe ana banja lace akuzungira abereki wace, ndipo watenga mkazace na mwana wace kuti adzawone abereki wacewo ndipo akucita ciri-centse comwe angakwanise kuti ambapitirize kuceza nawo.

^ ndi. 59 BZOMWE BZIKUCITIKA PA CITHUNZI-THUNZI: Mjirayeri m’bodzi, omwe ni mulimi, akuwona bzisapo bza m’miti yomwe iye adabzala.