Mu gole la 1920 pomwe abereki wangu akhanati kulowolana, iwo adapfunza cadidi cakulewa bza Yahova. Inepano ndidabadwa kumayambiriro kwa gole la 1939. Pomwe ndikhali mwana ku Inglaterra, ndikhambayenda na abereki wangu ku mitsonkhano ndipo ndikhakomedwa na Xikola ya Utumiki bwa Mulungu. Ndikadakumbukira ntsiku yomwe ndidacita kukwira padzaulu pa kaxa kuti ndikwanise kuwona abveseri pomwe ndidafotokoza nkhani yangu yakuyamba. Ndikhana magole 6 yakubadwa, ndipo ndikhana mantha kunyang’anisa wentse omwe akhatetekera nkhaniyo.

Tikanati kuyenda kukapalizira, pai wangu akhandinembera mafala yomwe ningadayambisira maceza mu utumiki bwakumunda. Ndikhana magole 8 yakubadwa pomwe ndidayamba kuyenda ndekha kukapalizira nyumba na nyumba. Ndidakomedwa kwene-kwene pomwe mwenekaciro mui adawerenga ka kartau, ndipo pa nthawe ibodzi-bodziyo acibvuma kutambira bukhu lakuti “Mulungu Akhale Woona.” Tenepo ndidathamangira pai wangu kuti ndikawauze bzimwebzi. Basa lakupalizira na mitsonkhano bzidandicitisa kukhala wakukondwa na kufuna kutumikira Yahova mu utumiki bwa nthawe zentse.

Ndidayamba kulifuna kwene-kwene Bibliya pambuyo pa pai wangu kucita makonzedwe kuti nimbatambire revista za Ntsanza ya Mulindiri mwezi uli-wentse. Ndidayamba kumbafunisisa kuwerenga revista iri-yentse yomwe ikhabwera pa e-mail. Cikhulupiro cangu kwa Yahova cidakhala cakulimba ndipo cidandicitisa kubzipereka kwa iye.

Mu 1950, inepano, pai wangu pabodzi na mai wangu, tidayenda ku Nova Iorque ku mtsonkhano wacigawo wakuti: Kuwonjezeka kwa Teokalase. Pa ntsiku yacinai, 3 Agosto, msolo wa nkhani ukhali wakuti: “Ntsiku ya Amisiyonario.” Pa ntsiku imweyo, m’bale Carey Barber, omwe adatumikira m’Bungwe Lakutonga, adafotokoza nkhani ya batismo. Patsogolo pace, kuphampha kwa nkhani yaceyo iye adabvunza  omwe akhayenda ku batismo mibvunzo miwiri, ndipo ndidaima ndicitawira kuti, “Inde!” Nthawe imweyo, ndikhana magole 11 yakubadwa, koma ndidazindikira kuti bzomwe ndidacitabzo bzikhali bzakufunika kwene-kwene. Tsono napo bziri tenepo, ndikhacita mantha kupita m’madzi thangwe ndikhanati ndapfunza kuyantca. Tenepo tiwu wangu adandiperekeza pomwe ndikhayenda kukabatizidwa, ndipo adanditsimikizira kuti bzentse bzingadafamba bwino. Kulewa cadidi, batismoyo idacitika mwakamfulumize kwene-kwene, mwakuti minyendo yangu iribe kukhuya pantsi. Ndikhadaphatiwa na abale awiri, m’bodzi adandibatiza, ndipo munango adandithandiza kucoka m’madzimo. Kucokera pa ntsiku yakufunika imweyire, Yahova akupitiriza kulungamiza njira zangu.

Pomwe ndidamaliza xikola, ndikhafuna kucita upainiya, tsono mpfunzisi wangu adandiuza kuti ndiyende ku universidade. Tenepo ndidabvera mpfunzisiyo ndiciyenda ku universidade; koma mwakusaya kutenga nthawe, ndidazindikira kuti ningakwanise lini kupitiriza kukhala n’cadidi, ndipo pa nthawe ibodzi-bodziyo ndicimbapfunza ku universidade. Tenepo, ndidasiya kupfunzako. Ndidapemba kwa Yahova kuti andithandize pa nkhaniyo, ndipo ndidanembera tsamba mpfunzisi ule ndicimufotokozera mwakudeka mtima kuti ningadasiya xikolayo kumayambiriro kwa gole. Ndidakhulupira kwene-kwene Yahova, ndiciyambiratu kucita upainiya.

Mu 1957, mwezi wa Julho, ndidayamba kucita utumiki bwangu bwa nthawe zentse mu mzinda wa Wellingborough. Ndidakumbira abale wa ku Beteli ya ku Londres omwe akhana luso lakucita upainiya kuti adzandithandize. M’bale Bert Vaisey adandipfunzisa bzinthu bzizinji. Iye akhali mpalizi wakukhulupirika, ndipo adandithandiza kukhala na ndondomeko yabwino yakupalizira. Gwere lathu likhana mpfumakazi 6 zacikulire, m’bale Vaisey na inepano. Kukonzekera na kucita mbali pa mitsonkhano yentsene kudandipasa mipata mizinji yakuti ndikhulupire Yahova na kulatiza cikhulupiro cangu.

Pomwe ndidacoka m’kawoko yomwe ndikhadapita thangwe ra cikhulupiro cangu, ndidagumana na Barbara, omwe akhali mpainiya wakupambulika. Tidalowolana mu gole la 1959, ndipo tikhadakonzekera kuyenda kuli-kwentse komwe tingadatumizidwa. Pakuyamba tidayenda kukatumikira kumabvadzuwa kwa Inglaterra. Na kupita kwa nthawe, mu 1961, mwezi wa Janeiro, ndidacemeredwa kuti ndikapite Xikola ya Utumiki bwa Umambo ya mwezi m’bodzi ku Beteli ya ku Londres. Pomwe tidamaliza xikolayo, cinthu comwe cidandidabwisa n’cakuti ndidauziwa kuti ndikatumikire ninga nyakunyang’anira dera. Ndidamala sumana ziwiri ndikupfunzisidwa momwe ningacitire utumikibo na nyakunyang’anira dera wa mu mzinda wa Birmingham, ndipo ndikhali pabodzi na Barbara. Patsogolo pace tidadzabwerera kuti tikapitirize kucita utumiki bwathu ku magawo ya Lancashire na Cheshire.

Pomwe tikhali pa feriya m’mwezi wa Agosto 1962, tidatambira envelope yakucokera ku mthambi, ndipo mkatimo mukhana formulariyo ya Xikola ya Gileyade! Pomwe tidamala kuipempherera nkhaniyi, inepano na Barbara tidadzaza formulariyoyo, ndipo mwakusaya kucedwa tidaibweza ku mthambi, ninga momwe bzikhafunikira. Pomwe idapita minyezi mixanu, ifepano tidayenda ku Brooklyn, Nova Iorque, kuti tikapite Xikola ya Gileyade, turma 38, ndipo tidacita mapfunziro ya Bibliya minyezi 10.

 Ku Xikola ya Gileyade ifepano tidapfunza bzinthu bzizinji bza m’Fala la Mulungu, gulu lace na bza abale na mpfumakazi zathu omwe ali pa dziko lentse la pantsi. Pa nthaweyi inepano ndikhana magole 24 yakubadwa, ndipo Barbara akhana magole 23. Ifepano tidapfunza bzinthu bzizinji na anzathu omwe tidacita nawo mapfunziroya. Ndidakhala na mwayi wakuphata basa ntsiku iri-yentse pabodzi na m’bale Fred Rusk, omwe akhali m’bodzi mwa apfunzisi wathu. Pfunziro libodzi lomwe iye akhalitsindika, likhali lakuti nthawe zentse mpsakufunika kumbapereka malango yabwino, ndipo kuti bzimwebzi bzikwanisike mpsakufunika kumbatsimikizira kuti malangoyo yakucokera m’Bibliya. Abale omwe akhambafotokoza nkhani pomwe tikhacita mapfunziro yathuyo, akhana luso ndipo winango wa iwo akhali m’bale Nathan Knorr, Frederick Franz, na Karl Klein. Ndipo ifepano tidapfunza bzinthu bzizinji na ciratizo ca m’bale A. H. Macmillan, omwe adatifotokozera momwe Yahova adathandizira wanthu wace pa nthawe yakunesa kucokera mu gole la 1914 mpaka 1919.

Pomwe tidamaliza kucita mapfunziroya m’bale Knorr adauza inepano na Barbara kuti tikatumikire ku Burundi, lomwe ni dziko la mu África. Tidayenda ku Beteli komwe akhakoyera mabukhu, kuti tikanyang’ane Bukhu la pa Chaka na cakulinga ca kufuna kudziwa apalizi omwe akhatumikira ku Burundi pa nthawe imweyire. Tsono comwe cidatidabwisa n’cakuti tiribe kuwona mbuto iri-yentse yomwe ikhadanemba kuti ni apalizi angasi omwe akhalipo. Tenepo, tidazindikira kuti tikhayenda ku mbuto yomwe ikhanati yapaliziridwa kale. Inde, tidayenda ku África komwe tikhandodziwa bzinthu bzing’ono-ng’ono. Ifepano tikhana thupo kwene-kwene! Tsono pomwe tidapemba, mtima wathu udakhala pantsi.

Pa utumiki bwathu bupsa, bzinthu bzentse bzikhali bzakusiyana na bzomwe tikhadagumana nabzo kale, ninga nyengo, cikhalidwe na cirewedwe. Ndipo tikhafunika kupfunza Cifaransa. Ifepano tidagumanambo na mabvuto komwe tikhakhala. Pomwe tidafika, pambuyo pa ntsiku ziwiri, m’bale Harry Arnott, omwe tidapfunza naye pabodzi ku Xikola ya Gileyade, adapita acitizungira pomwe akhabwerera ku Zâmbia kuti akacite utumiki bwace. Iye adatithandiza kugumana nyumba, yomwe idadzakhala mui wakuyambirira wa amisiyonariyo. Mwakusaya kucedwa tidayamba kuzunzidwa na atsogoleri wa boma omwe akhadziwa lini cinthu ciri-centse pakulewa bza Mboni za Yahova. Pomwe tidayamba kukomedwa na utumiki bwathubo, atsogoleri adatiuza kuti tin’khala lini m’dzikomo thangwe tiribe matsamba yakutibvumiza kucita basalo. Mwadzidzidzi bzidafunika kuti ticoke mbuto imweyo, ticiyenda ku dziko la Uganda.

Ifepano tikhana thupo kuyenda ku Uganda thangwe tikhalibe pomwe matsamba yakutibvumiza kuyenda  kukakhala m’dzikomo. Koma tidathemba Yahova kuti an’tithandiza. Mbale wa ku Canadá omwe akhatumikira ku Uganda ku mbuto yomwe ikhafunikira apalizi azinji, adafotokozera m’bodzi wa atsogoleri wa boma momwe moyo wathu ukhaliri, ndipo adatipasa minyezi ming’ono-ng’ono kuti tikonzese matsamba yakutibvumiza kukhala m’dzikomo. Bzomwe bzidacitikabzi bzikhalatiza kuti Yahova akhatithandiza.

Bzinthu ku Uganda bzikhali bzakusiyana kwene-kwene na ku Burundi. Basa lakupalizira likhaphatidwa kale ku Uganda. Nthawe imweyo, dziko lentse la Uganda likhana Mboni za Yahova 28 basi. Mu upalizi, ifepano tikhagumana kwene-kwene na wanthu omwe akhalalewa Cingerezi. Mwakusaya kucedwa, ifepano tidazindikira kuti, tikhafunika kupfunza cirewedwe ca wanthu azinji omwe ni nzika za dzikolo, kuti tikwanise kuthandiza wale omwe akhafunisisa kudziwa bzizinji. Ifepano tidayamba kupalizira mzinda wentse wa Kampala, komwe cirewedwe ca Ciluganda cikhalewedwa kwene-kwene. Tenepo tidawona kuti bzikhali bwino kupfunza cirewedweco. Padatenga magole kuti tidziwe kulalewa bwino-bwino cirewedweci. Koma kudziwa Ciluganda kudatithandiza kuti bzinthu bzitifambire bwino mu upalizi. Tidayamba kubvesesa bzomwe anyakupfunza wathu wa Bibliya akhafunikira kupfunza. Ndipo anyakupfunza wathuwo adakhala wakutsudzuka nafe acitifotokozera momwe iwo akhabvera kucokera pa bzomwe iwo akhapfunza.

Ifepano tidakondwa kwene-kwene thangwe ra kuthandiza wanthu kupfunza cadidi. Ndipo tidakondwambo pomwe tidauzidwa kuti ndikacite basa la kumbazungira abale wa m’dziko lentsero. Tidatambira malango yakucokera ku mthambi ya ku Quênia, yakuti tikanyang’ane mbuto zomwe zikhafunikira apainiya wakupambulika. Kawiri-kawiri ifepano tikhatambiridwa na wanthu omwe akhanati agumana kale na Mboni za Yahova. Iwo akhaticitisa kubzibva kuti tatambiridwa ndipo akhambatiphikira cakudya.

Na kupita kwa nthawe tidadzacita ulendo bwakusiyana-siyana. Kucokera ku Kampala, tidacita ulendo bwa ntsiku ziwiri na komboyo bwakuyenda ku mzinda wa Mombasa, ku Quênia. Patsogolo pace, tidadzayenda na xitima ya m’madzi, ku Seychelles, komwe kuna ntsuwa zizinji, mu nyanza ya Oceano Índico. Na kupita kwa nthawe, kucokera mu 1965 mpaka 1972, ine na Barbara tikhambayenda kawiri-kawiri ku Seychelles. Pakuyamba kumweko kukhana apalizi awiri, tsono na kupita kwa nthawe, padadzakhala grupo lomwe na kupita kwa nthawe lidadzakhala gwere. Ulendo bunango budandicitisa kuyenda kukazungira abale wa ku Eritreia, Etiópia, na Sudão.

Pomwe tidabwerera ku Uganda bzinthu bzidacinja mwakamfulumize, pambuyo pa acikunda kuphindulikira boma. Magole yakutewera yadakhala yakunesa kwene-kwene ndipo yadandithandiza kuwona kuti mpsabwino kuteweza malango ya m’Bibliya yakuti: ‘Perekani kwa Sezare bzinthu bzomwe mpsa Sezare.’ (Marko 12:17) Pa nthawe inango, wanthu wentse omwe akhali lini nzika za Uganda adangingimizidwa kuyenda ku nyumba ya mapolisiya, yomwe ikhali pafupi na ku mui kwawo, kuti akacitise kanembera. Ifepano tiribe kucedwa kucita bzimwebzi. Pambuyo pa ntsiku zing’ono-ng’ono pomwe inepano na misiyonario munango tikhayenda ku Kampala, mapolisiya yadatiimisa pabodzi na m’misiyonario munango. Mitima yathu ikhamenya thangwe ra mantha. Iwo adatinamizira kuti ndife anyamadulanthaka wawo. Ndipo adatitenga aciyenda nafe ku nyumba yawo ya mapolisiya, komwe tidakawafotokozera kuti ifepano ndife mamisiyonario ya mtendere. Ifepano tidawauza kuti tikhadanembesa kale na mapolisiya yanango, koma iwo alibe kufuna kubva. Adayenda nafe ku nyumba inango ya mapolisiya, yomwe ikhali pafupi na nyumba ya amisiyonario. Ifepano tidakomedwa kwene-kwene pomwe mkulu wa mphanvu za umangi, omwe akhadziwa kuti tikhadanembesa kale adatizindikira aciuza mulindiri omwe akhanafe kuti atitsudzule.

 Ntsiku zimwezire zikhali nthawe zakunesa zomwe tikhambagumana na mabvuto kwene-kwene m’miseu, maka-maka pomwe tikhambaimisidwa na acikunda wakuledzera. Ntsiku zentse ifepano tikhapemba, ndipo mtima wathu ukhakhala pa mbuto kuti tikwanise kufamba mwakukhotcerereka. Mwadzidzidzi mu gole la 1973, amisiyonario wentse omwe akhali lini wa dziko la Uganda adauzidwa kuti acoke mu dzikomo.

Utumiki bwathu budacinja pomwe, nthawe imweyo tidayenda ku Costa do Marfim, komwe ni kumadokero kwa África. Bzimwebzi bzidacitisa kuti bzinthu bzicinje pa moyo wathu. Ninga: kupfunza kakhalidwe kapsa, kuyamba pomwe kulewalewa Cifaransa, na kuzolowerana pomwe na amisiyonario winango. Napo bziri tenepo, kawiri-kawiri ifepano tikhakwanisa kuwona Yahova akutitsogolera, pomwe tikhaceza na wanthu wakubzicepesa na wa mitima yabwino, omwe akhatetekera bzipsa bzabwino mwakusaya kuneseka. Pomwe tikhapalizira pabodzi, ifepano tidakwanisa kuwona kuti Yahova akhalungamiza njira zathu.

Patsogolo pace Barbara adagumanidwa na matenda ya cancro. Na thangwe limweri, ifepano tikhambayenda kumui kwathu ku Europa kazinji-kentse kuti iye ambakatambire thandizo la ulapi. Ndipo mu 1983, tidazindikira kuti tingadapitiriza lini kutumikira ku África. Bzimwebzi bzidatiwawa kwene-kwene!

Pomwe tikhatumikira ku Beteli ya ku Londres, matenda ya Barbara yadakula, ndipo na kupita kwa nthawe iye adasaika. Abale wa pa Beteli adatithandiza kwene-kwene. Banja linango lidandithandiza mwakundiuza kuti nin’funika kubvuma kuti bzinthu bzacinja, na kuti ndipitirize kutumikira Yahova. Na kupita kwa nthawe, ndidadziwana na mpfumakazi yomwe ikhathandizira pa Beteli. Ndipo ikhadatumikira kale ninga mpainiya wakupambulika, yomwe idalatiza kuti ikhali yakukhwima ndipo ikhafuna kwene-kwene Yahova. Inepano na Ann tidalowolana mu 1989, ndipo tidatumikira ku Beteli ya ku Londres kucokera pomwe tidalowolanapo.

Kucokera mu 1995 mpaka mu 2018, inepano ndatumikira ninga nyakuimira likulu lathu la pa dziko lentse, ticizungira madziko yakusiyana-siyana yakukwana 60. Pa ulendo buli bwentse, ndidawona kuti Yahova ambasamalira wanthu wace, bziribe basa kuti iwo akugumana na bzinthu bziponi pa moyo wawo.

Mu 2017, ndidadzabwerera pomwe ku África. Ndidakomedwa kuyenda ku Burundi pabodzi na Ann pa ulendo bwakuyamba. Ndipo tidakomedwambo thangwe ra kuwona kuti wanthu azinji akupfunza cadidi ca m’Bibliya! Mu mseu omwe tikhadapalizira kale nyumba na nyumba mu 1964, tsapano kuna Beteli yakudeka yomwe ikuthandiza apalizi wakupitirira 15.500.

Ndidakomedwa kwene-kwene pomwe ndidatambira ndondomeko ya ulendo bwangu mu 2018. Pa ndondomekopo pakhadanembambo dziko la Costa do Marfim. Pomwe tidayenda ku likulu la dzikolo, ku Abidjan, inepano ndidabzibva ninga kuti ndafika kumui. Pomwe ndidanyang’anisa pa lista pomwe pakhana mbogo za mitedwe ya abale omwe akhatumikira pa Beteli, ndidawona kuti m’bale omwe cipinda cace cikhali pafupi na cipinda cathu, akhacemeredwa Sossou. Pamwepo ndidazindikira kuti iye akhadatumikira kale ninga nyakunyang’anira cigawo, pomwe ine ndikhali ku Abidjan. Tsono ndiye lini omwe ndikhamukumbukirayo. Koma akhali mwana wace.

Bzomwe Yahova ambalewa bzimbacitikadi. Bzinthu bzizinji bzakunesa bzomwe tidagumana nabzo, bzidandipfunzisa kuti tikambakhulupira Yahova, iye ambalungamiza njira zathu. Ifepano tikufuna kupitiriza kufamba mu njira yakusaya kumala, yomwe in’dzapitiriza kungwerewera mpaka mu dziko lipsa.—Mimwani 4:18.