Bzimogeni bzinthu bzimwebzi

Ndokoni pa mbuto ya misolo ya nkhani

NKHANI YAKUPFUNZA 10

Ali-wentse M’gwere Angathandize Nyakupfunza wa Bibliya Kuti Ayende Patsogolo

Ali-wentse M’gwere Angathandize Nyakupfunza wa Bibliya Kuti Ayende Patsogolo

‘Ciwalo ciri-centse [comwe] cikuphata bwino basa, cimbathandizira kuti thupi likule bwino.’—WAYEFEZO 4:16.

NYIMBO 85 Mbatambiranani

BZOMWE TIN’PFUNZA *

1-2. Kodi mbani omwe angathandize nyakupfunza wa Bibliya kuyenda patsogolo acifika pa kubatizidwa?

AMY, omwe ambakhala ku Fiji adalewa kuti: “Pomwe inepano ndikhapfunza Bibliya, ndikhakomedwa kwene-kwene na bzomwe ndikhapfunzabzo, ndipo ndikhadziwa kuti cimweci n’cadidi. Pomwe ndidayamba kumbamala nthawe izinji ndikuceza na abale na mpfumakazi, ndidacinja makhalidwe yangu yakuipa ndipo ndidayenda patsogolo mpaka kufika pa kubatizidwa.” Bzomwe bzidacitika na Amy, bzikutipfunzisa cinthu cakufunika cakuti nyakupfunza wa Bibliya angacinje mwakamfulumize mpaka kufika pa kubatizidwa, akathandizidwambo na abale winango m’gwere.

2 Mpalizi ali-wentse angathandize nyakupfunza wa Bibliya ali-wentse kuti acitembo mbali ya gwere. (Wayefezo 4:16) Mpainiya munango wakucemeredwa Leilani, omwe ambakhala ku Vanuatu, adati: “Mwani unango umbalewa kuti pambafunika mudzi kuti mwana akule. Mwani umweyi umbaphatisidwambo basa pomwe tikupfunzisa wanthu, pambafunikira gwere kuti munthu adziwe cadidi.” Wanthu wa m’banja mwace, axamwali na apfunzisi wace, wentse ana ugo bwakupfunzisa mwanayo kuti akule bwino. Iwo ambacita bzimwebzo mwa kumuthandiza mwanayo na kumupfunzisa bzinthu bzakufunika. Mpsibodzi-bodzimbo, abale na mpfumakazi m’gwere, angapase malango kulimbisa na kulatiza khalidwe la bwino kwa nyakupfunza kuti amuthandize kuyenda patsogolo acifika pa kubatizidwa.—Mimwani 15:22.

3. Kodi mwapfunza ciyani na bzomwe Ana, Dorin, na Leilani adalewa?

3 Thangwe ranyi mpsakufunika mpalizi kukomedwa pomwe abale winango m’gwere akuthandiza nyakupfunza wace wa Bibliya? Onani bzomwe Ana, omwe ni mpainiya wakupambulika ku Moldova adalewa, iye adati: “Nyakupfunza wa Bibliya ambafunikira bzinthu bzizinji, tenepo mpsakunesa kwa mpfunzisi waceyo kucita bzinthu bzentse bzomwe iye akufunikira.” Dorin omwe ni mpainiya wakupambulika ku Moldova adalewambo kuti: “Nthawe zizinji, apalizi winango ambalewa bzinthu bzomwe bzimbatokonya mtima wa nyakupfunza wangu, bzinthu bzomwe inepano ndikhabzikumbukira lini.” Leilani adalewambo kuti: “Lufoyi lomwe nyakupfunza wa Bibliya ambalatizidwa na abale na mpfumakazi, limbamuthandiza kudziwa kuti ifepano ndifedi wanthu wa Yahova.”—Juwau 13:35.

4. Kodi mu nkhani ino tin’cezerana ciyani?

4 Pinango mungabzibvunze kuti: “Kodi n’ciyani comwe ningacite kuti ndithandize nyakupfunza wa Bibliya kuyenda patsogolo penu ni nyakupfunza lini wangu wa Bibliya?” Mu nkhani tin’pfunza bzomwe tingacite, m’bale ayai mpfumakazi akatikumbira kuti tiyende naye kupfunziro lace la Bibliya, ndipo tiniwona comwe tingacite nyakupfunza wa Bibliya akayamba kugumanika pa mitsonkhano. Ndipo tiniwonambo momwe akulu wa gwere angathandizire nyakupfunza wa Bibliya kuyenda patsogolo acifika pa kubatizidwa.

M’BALE AYAI MPFUMAKAZI AKAKUKUMBIRANI KUTI MUYENDE NAYE KU PFUNZIRO LACE

Mukacemeredwa kuti mukacitembo mbali pa pfunziro la Bibliya, mbakonzekerani nkhani yomwe in’kapfunzidwayo (Onani ndime 5-7)

5. Kodi n’ciyani comwe mun’funika kucita penu m’bale ayai mpfumakazi akucemerani kuti muyende naye ku pfunziro lace la Bibliya?

5 Pakucitisa pfunziro la Bibliya, mpfunzisi ndiye omwe ana ugo bwakuyambirira bwakuthandiza nyakupfunza wa Bibliya kubvesesa Fala la Mulungu. Tsono m’bale ayai mpfumakazi akakukumbirani kuti mumuperekeze ku pfunziro lace, imwepo mun’funika kubzibva kuti muna ugo bwa kuthandizambo nyakupfunzayo kubvesesa Fala la Mulungu. (Mpalizi 4:9, 10) N’ciyani comwe imwepo mun’funika kucita kuti mukhale mpfunzisi wabwino pomwe mukucitisa pfunziro la Bibliya?

6. Kodi munthu akakucemerani kuti mumuperekeze ku pfunziro, kodi mungaphatise tani basa malango yomwe yali pa Mimwani 20:18?

6 Konzekerani pomwe mukanati kuyenda kukacitisa pfunziro la Bibliya. Cakuyamba, bvunzani mwenekaciro pfunziroyo kuti akuuzeni bzinthu bzinango pakulewa bza nyakupfunza waceyo. (Werengani Mimwani 20:18. *) Imwepo mungamubvunze kuti: “Kodi moyo wa nyakupfunza wanu uli tani? Kodi tinkapfunza naye msolo uponi? Kodi mukufuna kuti nyakupfunza wanu apfunze ciyani na msolo umweyi? Kodi pana cinthu comwe nin’kafunika kulewa ayai kusaya kulewa pomwe tikucitisa pfunzirolo? Kodi ningakathandize tani nyakupfunza kuti ayende patsogolo?” Dziwani kuti mpfunzisi an’funika lini kuzimbula nkhani zacintsintsi za nyakupfunza waceyo, koma bzomwe iye angakuuzeni bzingakhale bzakuthandiza. Misiyonario unango wakucemeredwa Joy ambauza bzimwebzi munthu omwe ambayenda kukamuperekeza ku pfunziro lace. Iye adati: “Bzinthu bzomwe nimbalewabzo bzimbathandiza munthu omwe akundiperekezayo kuti amudziwe munthuyo na kudziwambo bzomwe angalewe pomwe tikucitisa pfunzirolo.”

7. Thangwe ranyi m’bale ayai mpfumakazi omwe akuperekeza mwanzace ku pfunziro an’funika kukonzekera pfunzirolo?

7 M’bale ayai mpfumakazi akakucemerani kuti mumuperekeze ku pfunziro lace, bzingakhale bwino kuyamba kukonzekera nkhani yomwe mun’kacezerana. (Ezara 7:10) Dorin omwe tamufotokoza kumayambiriro kwa nkhani yathuyi, adalewa kuti: “Nimbakomedwa munthu nyakundiperekeza ku pfunziro langu akambakonzekera nkhani yomwe tin’kapfunza na nyakupfunza, thangwe iye an’kalewa mafala yakuthandiza pa pfunzirolo.” Ndipo kuthimizira bzimwebzi nyakupfunzayo an’dzakwanisa kuwona kuti mwentse mudakonzekera bwino, ndipo bzimwebzi bzin’dzakhala ciratizo cabwino kwa nyakupfunzayo. Napo kuti imwepo mungakwanise lini kukonzekera nkhani yentse, pambulani nthawe kuti muwerenge pang’ono nkhaniyo kuti mukwanise kudziwa nfundo ikulu yomwe mun’kacezerana na nyakupfunzayo.

8. Kodi n’ciyani comwe tin’funika kucita kuti mpembo wanthu ukhale na thandauzo kwa nyakupfunza wathu wa Bibliya?

8 Mpembo ni cinthu cakufunika pa pfunziro liri-lentse la Bibliya. Tenepo kumbukirani bzomwe mungalewe pomwe mwenekaciro pfunziroyo akakukumbirani kuti mucite mpembo. Mukacita bzimwebzi, mpembo wanu un’dzakhala wa thandauzo. (Psalymo 141:2) Hanae, omwe ambakhala ku Japão, akadakumbukira mpembo omwe mpfumakazi yomwe ikhaperekeza mpfunzisi wace wa Bibliya idaucita. Iye adati: “Inepano ndidawona kuti iye akhali pa uxamwali na Yahova, ndipo ndidafuna kukhalambo ninga iye. Ndipo ndidabzibvambo kuti ndine wakufunika pomwe iye adaguma dzina langu mu mpembo.”

9. Mwakubverana na Tiyago 1:19, kodi n’ciyani comwe mungacite kuti mukhale mperekezi wabwino pakuyenda kukacitisa pfunziro la Bibliya?

9 Thandizani mpfunzisi pomwe mukucitisa pfunziro. Mpainiya wakupambulika wakucemeredwa Omamuyovbi, omwe ambakhala ku Nigéria, adalewa kuti: “Mperekezi wabwino ambakhala tceru pomwe tikucitisa pfunziro, iye ambafotokoza nfundo zakuthandiza, koma ambalewalewa lini kwene-kwene thangwe ambakumbukira kuti mpfunzisiyo ndiye akutsogolera pfunziro.” Kodi mungadziwe tani nthawe yomwe mun’funika kulewalewa na bzomwe mukufuna kulewa pomwe mukucitisa pfunzirolo? (Mimwani 25:11) Tetekerani bwino-bwino pomwe mpfunzisi na nyakupfunza akulewalewa. (Werengani Tiyago 1:19. *) Mukacita bzimwebzi, mun’dzakhala mudakonzeka kuti mulewelewe bzikafunikira. Koma mun’funika kuyamba mwakumbuka mukanati kulewalewa. Mwa ciratizo, imwepo mun’funika lini kulewalewa kwene-kwene, mun’funika lini kugwatiza mpfunzisi akakhala akulewalewa ayai kuyambisa nkhani yomwe iri mu ndime inango. Tsono na mafala yacigwatho, ciratizo, ayai mbvunzo, imwepo mungathandizire nfundo yomwe ikufotokozedwayo. Nthawe zinango imwepo mungabzibve kuti mulibe bzakulewa pa ndimeyo, tsono penu mumbamufuna nyakupfunzayo ndipo mumbacita naye thupo, mun’dzacita ciri-centse kuti mumuthandize kuti ayende patsogolo.

10. Kodi kufotokoza bzomwe mudagumana nabzo, kungathandize tani nyakupfunza wa Bibliya?

10 Afotokozereni bzomwe mudagumana nabzo. Penu bzingathandize, imwepo mungamufotokozere nyakupfunza wa Bibliya momwe mudapfunzira cadidi, momwe mudakundira mabvuto, ayai momwe Yahova adakuthandizirani pa moyo wanu. (Psalymo 78:4, 7) Bzimwebzi bzingakhale bzinthu bzomwe nyakupfunza wa Bibliya angafune kubzibva. Ndipo bzimwebzi bzingamupase mphanvu kuti ayende patsogolo mpaka kufika pa kubatizidwa. Ndipo bzingamuthandizembo kuwona momwe angakundire mabvuto yomwe iye akugumana nayo. (1 Pedru 5:9) Gabriel, omwe ambakhala ku Brazil ndipo tsapano akutumikira ninga mpainiya, ambakumbukira momwe adagumanira phindu pomwe akhapfunza Bibliya. Iye adalewa kuti: “Pomwe ndidabva bzomwe abale adagumana nabzo pa moyo wawo, inepano ndidapfunza kuti Yahova ambawona mabvuto yomwe tikugumana nayo. Tenepo, penu iwo adakwanisa kukunda mabvutoyo, inepano ningakwanisembo.”

NYAKUPFUNZA WA BIBLIYA AKAYAMBA KUFIKA PA MITSONKHANO

Ali-wentse wa ifepano angathandize nyakupfunza wa Bibliya kuti ambafike pa mitsonkhano (Onani ndime 11)

11-12. Thangwe ranyi tin’funika kumbatambira na manja mawiri anyakupfunza wa Bibliya omwe ambafika pa mitsonkhano?

11 Kuti nyakupfunza wa Bibliya ayende patsogolo acifika pa kubatizidwa, iye an’funika lini kumbalova mitsonkhano. Ndipo iye an’funikambo kumbagumana phindu na mitsonkhanoyo. (Wahebereu 10:24, 25) Pinango mpfunzisi wace angamucemere kuti adzabwere pa mitsonkhano, pa ulendo bwace bwakuyamba. Iye akafika pa mitsonkhano, tentsenefe tin’dzamupasa mphanvu kuti apitirize kumbabwera pa Nyumba ya Umambo. Kodi tingacite tani bzimwebzi?

12 Kutambira na manja mawiri nyakupfunza wa Bibliya. (Waroma 15:7) Ifepano tikathandiza nyakupfunza wa Bibliya kubzibva kuti atambiridwa, iye an’dzafunisisa kumbabwera pa Nyumba ya Umambo. Mwakusaya kumucitisa kubvibva kukhala wakumangika, musanani na nyakupfunzayo, ndipo mudziwikiseni kuna abale winango. Mukamala muceze naye thangwe pinango mpfunzisi wace angakhale akanati kufika, ayai adatanganidwa na bzinthu bzinango mu Nyumba ya Umambo. Pa kucezapo, mutetekereni bwino-bwino ndipo latizani kuti munaye thupo. Kodi kumutambira kwathu na manja mawiri nyakupfunza wa Bibliya, kungamuthandize tani? Onani ciratizo ca Dmitrii omwe adabatizidwa magole mang’ono-ng’ono m’mbuyomu, omwe tsapano ni mtumiki wakuthandiza. Pa kukumbukira mtsonkhano wakuyamba omwe adayenda, iye adati: “M’bale m’bodzi pomwe adandiwona ndikhadikhirira kunja kwa Nyumba ya Umambo, iye adanditenga acipita nande mkati. Azinji adabwera kudzamusana nande ndipo inepano ndidadabwa kwene-kwene. Ndidakomedwa na bzimwebzi ndipo ndikhandofuna kuti ntsiku zentse timbakhale na mitsonkhano. Ndikhanati kuwona kale bzinthu ninga bzimwebzi mbuto iri-yentse.”

13. Kodi ciratizo canu cabwino, cingathandize tani nyakupfunza wa Bibliya?

13 Kukhala ciratizo cabwino. Ciratizo canu cabwino, cingathandize nyakupfunza wa Bibliya kukhulupira kuti acigumana cadidi. (Mateu 5:16) Vitalii omwe tsapano ni mpainiya, ku Moldova, adati: “Ndidawona m’gwere momwe winango ambakhalira, na momwe iwo ambacitira bzinthu pa moyo wawo. Bzomwe ndidawonabzo, bzidandithandiza kutsimikiza kuti Akristau wacadidi ni Mboni za Yahova.”

14. Kodi bzomwe imwepo mumbacita bzingathandize tani winango kuti ayenda patsogolo?

14 Kuti munthu athemere kubatizidwa, cakuyamba iye an’funika kuphatisa basa bzomwe akupfunza. Bziribe kupusa kucita bzimwebzi nthawe zentse. Tsono nyakupfunzayo akakuwonani kuti mukuphatisa basa mitemo ya m’Bibliya ndipo mukugumana nayo phindu, iye an’dzakutewezerani. (1 Wakolinto 11:1) Onani ciratizo ca Hanae, omwe afotokozedwa pakuyambirira ule. Iye adalewa kuti: “Abale na mpfumakazi akhacita kale bzinthu bzomwe inepano ndikhapfunza kubzicita. Na bzomwe iwo akhacitabzo, ndidawona momwe ningalimbisire, kulekerera na momwe ningalatizire lufoyi wanthu winango. Iwo nthawe zentse akhambafotokozera wanthu winango bzinthu bzabwino. Ndipopa inepano ndidawatewezera.”

15. Mwakubverana na cinembo ca Mimwani 27:17, thangwe ranyi tin’funika kukhala xamwali wa nyakupfunza wa Bibliya, akapitiriza kumbafika pa mitsonkhano?

15 Khalani xamwali wa nyakupfunza wa Bibliya. Nyakupfunza akapitiriza kumbafika pa mitsonkhano, pitirizani kulatiza kuti mumbamukumbukira. (Wafiripo 2:4) Yezerani kumbaceza naye kuti mumudziwe bwino. Pa kucezapo, mungamuuze kuti mukukomedwa thangwe ra kuwona kucinja komwe akucita, ndipo mungamubvunze momwe likufambira pfunziro lace la Bibliya, banja lace pabodzi na basa lace. Koma lekani kumubvunza mibvunzo yomwe ingamupasise manyazi. Maceza yamweya, yangakuthandizeni kuti mukhale naye pa uxamwali. Mukakhala axamwali wa nyakupfunza wa Bibliya, mun’dzamuthandiza kuti ayende patsogolo acifika pa kubatizidwa. (Werengani Mimwani 27:17. *) Hanae tsapano ni mpainiya wakukhazikika. Pakukumbukira ntsiku yomwe adayamba kuyenda ku mitsonkhano, iye adalewa kuti: “Pomwe ndidakhala na axamwali m’gwere, ndidayamba kumbakumbukira bza mitsonkhano, ndipo napo ndinete tani, ndikhayenda basi ku mitsonkhanoko. Ndikhakomedwa kuceza na axamwali wapsa ndipo bzimwebzi bzidandithandiza kumalisa uxamwali bomwe ndikhanabo na wanthu omwe ambanamata lini Yahova. Ndikhafuna kukhala xamwali wa Yahova, wa abale na mpfumakazi. Ndipopa ndidasankhula kubatizidwa.”

16. Kodi n’ciyani cinango comwe mungacite kuti muthandize nyakupfunza wa Bibliya kuti abzibve kuti ambafunidwa m’gwere?

16 Nyakupfunza akapitiriza kuyenda patsogolo na kucinja bzinthu pa moyo wace, muthandizeni kuti abzibve kuti ambacita mbali ya gwere. Imwepo mungacite bzimwebzi mwa kukhala na mtima wa kumbatambira alendo. (Wahebereu 13:2) Denis, omwe akutumikira ku Moldova, ambakumbukira pomwe akhali nyakupfunza wa Bibliya. Iye adalewa kuti: “Nthawe zizinji, inepano na mkazangu tikhacemeredwa na abale kuti tikambaceze nawo. Iwo adatifotokozera momwe Yahova adawathandizira pa moyo wawo. Bzimwebzi bzidatilimbisa kwene-kwene, ndipo bzidatithandizambo kutsimikiza kuti tin’funika kutumikira Yahova, nakuti kucita bzimwebzi kungatithandize kukhala na moyo wabwino.” Nyakupfunza wa Bibliya akakhala mpalizi wakusaya kubatizidwa, mukumbireni kuti muyende naye pabodzi kukapalizira. Diego, omwe ni mpalizi wa ku Brasil adalewa kuti: “Abale azinji akhambandikumbira kuti ndiyende nawo mu utumiki. Imweyi ikhali njira yabwino yakuti ndidziwane nawo. Tenepo, pomwe ndidacita bzimwebzi ndidapfunza nawo bzinthu bzizinji, ndipo ndidabzibva kukhala wakufendererana na Yahova pabodzi na Jezu.”

KODI AKULU WA GWERE ANGATHANDIZE TANI?

Akulu wa gwere, lufoyi lanu lingathandize anyakupfunza wa Bibliya kuyenda patsogolo (Onani ndime 17)

17. Kodi akulu wa gwere angathandize tani anyakupfunza wa Bibliya?

17 Mbapambulani nthawe kuti mumbaceze na nyakupfunza wa Bibliya. Akulu wa gwere, lufoyi lanu lingathandize nyakupfunza wa Bibliya kuti ayende patsogolo mpaka kufika pa kubatizidwa. Kodi pa mitsonkhano mumbaceza na nyakupfunza kawiri-kawiri? Iwo an’dzabzibva kuti mumbawafuna mukambakumbukira madzina yawo, maka-maka pa nthawe yomwe akufuna kupereka mtawiro pa mitsonkhano. Kodi imwepo mungakhale na nthawe yakuyenda na mpalizi kukacitisa pfunziro lace la Bibliya? Dziwani kuti mungathandize nyakupfunzayo kuposa momwe mukukumbukira. Mpainiya unango wakumeredwa Jackie adati: “Anyakupfunza azinji wa Bibliya akhadabwa pomwe akhawona kuti m’bale omwe akhayenda kukandiperekeza kukacitisa pfunziro la Bibliya akhali mkulu wa gwere. Nyakupfunza wa Bibliya m’bodzi adalewa kuti: ‘M’busa wangu angacite lini bzimwebzi. M’busayo ambandozungira wanthu omwe mbakudala na omwe ambamupasa kobiri.’” Nyakupfunzayi tsapano ambafika pa mitsonkhano.

18. Mwakubverana na Mabasa 20:28, kodi akulu wa gwere angakwanirise tani udindo bwawo?

18 Pfunzisani ndipo limbisani apfunzisi wa Bibliya. Akulu, imwepo muna udindo bwakuthandiza apalizi kuti ambapalizire bwino mu utumiki, nakuti ambacitise bwino mapfunziro yawo ya Bibliya. (Werengani Mabasa 20:28. *) Penu m’bale akubva manyazi kucitisa pfunziro lace la Bibliya pomwe imwepo muli pamwepo, bziperekeni kuti mucitise ndimwepo pfunzirolo. Jackie omwe wafotokozedwa ule, adati: “Akulu wa gwere kawiri-kawiri, akhambandibvunza bza anyakupfunza wangu wa Bibliya. Bzikandinesa pakucitisa pfunziro la Bibliya, iwo akhambandithandiza.” Akulu angacite bzinthu bzizinji kuti athandize na kulimbisa apfunzisi wa Bibliya pomwe akucita basa lawo. (1 Watesalonika 5:11) Jackie adalewa pomwe kuti: “Nimbakomedwa ndikabva akulu akundiuza kuti akutenda basa lomwe nimbacita na nyongo. Mafala yamweya yadandipasa mphanvu ninga momwe bzimbakhalira na munthu akamwa madzi yakudjedjera pa nthawe yakupsa. Mafala yawo yabwinoya yadandithandiza kuwona kuti ndikukwanisa kupfunzisa bwino anyakupfunza wangu wa Bibliya. Nimbakomedwa kwene-kwene.”—Mimwani 25:25.

19. Kodi n’ciyani comwe cingatikondwese tentsenefe?

19 Napo ifepano pakhale palibe pakucitisa pfunziro la Bibliya, tingathandize munthu kuti ayende patsogolo mpaka kufika pa kubatizidwa. Napo kuti mpsakufunika lini kumbalewalewa kwene-kwene pakucitisa pfunziro, ifepano tikakhala takonzekera bwino-bwino, nfundo zathu zingathandize mpfunzisi pa pfunziro liri-lentse. Tingakhale axamwali wa anyakupfunza wa Bibliya pomwe iwo akubwera ku Nyumba ya Umambo, ndipo tingakhalembo ciratizo cabwino kuna iwo. Akulu angathandizembo anyakupfunza wa Bibliya mwa kumbapambula nthawe ya kumbaceza nawo, ndipo angathandize pomwe apfunzisi wa Bibliya, mwa kuwapfunzisa na kumbawatenda. Ifepano timbakhala wakukondwa tikambacita cinthu, napo cikhale tani cing’ono kuti tithandize munthu kuti afune Yahova acimutumikira.

NYIMBO 79 Apfunziseni Kuti Akhale Wakulimba

^ ndi. 5 Pakali pano winango wa ifepano akucitisa lini pfunziro la Bibliya. Napo bziri tenepo, tentsenefe tingathandize munthu kuyenda patsogolo acifika pa kubatizidwa. Tenepo, mu nkhani ino tiniwona momwe ali-wentse wa ifepano angathandizire nyakupfunza wa Bibliya mpaka kufika pa kubatizidwa.

^ ndi. 6 Mimwani 20:18 Bzakulinga bzimbalimbisidwa wanthu akambacezerana, ndipo mbatewera malango ya nzeru pa kumenya nkhondo yako.

^ ndi. 9 Tiyago 1:19 Abale wangu wakufunidwa, dziwani ibzi: Munthu ali-wentse akhale wakufulumiza kubva, wakucedwa kulewa-lewa, wakusaya kufulumiza kukalipa.

^ ndi. 15 Mimwani 27:17 Ninga momwe simbi imbanozera simbi inzace tenepombo, munthu ambanoza munthu mwanzace.

^ ndi. 18 Mabasa 20:28 Bzinyang’anireni mwekha pabodzi na gulu lentse la mabira lomwe mzimu wakucena wakuikhani ninga anyakunyang’anira, kuti muuse gwere la Mulungu, lomwe iye adagula na mulopa wa mwana wace caiye.