Bzimogeni bzinthu bzimwebzi

Ndokoni pa mbuto ya misolo ya nkhani

Kodi Mukhadziwa?

Kodi Mukhadziwa?

Kodi Mordekai adakhaladi na moyo?

BUKHU la m’Bibliya lakudziwika na dzina lakuti Estere limbalewa bza Mdjuda m’bodzi wakucemeredwa Mordekai. Iye akhali m’bodzi mwa Adjuda omwe akhali akapolo ku Babiloniya ndipo akhaphata basa mu nyumba ya mambo wa ku Perisi. Mamboyo akhacemeredwa Asuwero, ndipo adayamba kutonga mu gole la 496 AEC. (Mambo umweyu ambadziwika na dzina lakuti Xerxe Wakuyamba.) Pomwe wanthu winango akhafuna kupha mamboyo, Mordekai adacitisa kuti bzimwebzi bzireke kukwanisika. Pakufuna kumutenda, mamboyo adacitisa kuti Mordekai alemekezedwe patsogolo pa wanthu wentse. Pomwe padapita nthawe, Hamani, munthu omwe akhawenga Mordekai, adaphedwa. Ndipo Mambo Asuwero adasankhula Mordekai kuti akhale mtongi waciwiri wa dzikolo. Bzimwebzi bzidacitisa kuti Mordekai akwanise kupereka lamulo linango lomwe likhabvumiza Adjuda kubzikhotcerera kwa wanthu omwe akhafuna kuwapha mu utongi bwentse bwa Aperisi. — Estere 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Afotokozi wa nkhani zakale akhalewa kuti bukhu la Estere limbalewa nkhani za bzinzano, ndipo Mordekai alibe kukhala na moyo. Tsono, mu gole la 1941, anyakufukula bzinthu bzakale adagumana bzinthu bzinango bzomwe bzikulatiza kuti nkhani ya m’Bibliya yakulewa bza Mordekai njacadidi. Kodi n’ciyani comwe iwo adagumana?

Anyakufukulawo adagumana cinthu cibodzi comwe Aperisi akhambanemba mafala. Pa cinthu cimweci, iwo adawona kuti pakhadanembedwa dzina lakuti Marduka (mu Cinyungwe Mordekai). Iye akhaphata basa la kunyang’anira. Ndipo pinango pentse iye akhanyang’anira cuma ca mambo ku Susani. Arthur Ungnad, omwe ni mdziwi wa nkhani zakale ku Médio Oriente, adalewa kuti pa nthawe imweyire, cinthu comwe cidagumanidwaci “ndico cokha comwe cikhaguma dzina la Mordekai kupambula Bibliya.”

Kuyambira nthawe yomwe Ungnad adalewa mafala yamweya, adziwi adasandulizira mafala yomwe yakhadanembedwa pa bzinthu bzadongo bza Aperisi. Bzinango mwa bzinthu bzimwebzi bzidagumanidwa mu mzinda wa Persepolis, ndipo bzikhali pafupi na mpanda wa mzindayo. Imweyi ikhali mbuto yomwe akhakoyera cuma. Bzikuwoneka kuti mafalayo yadanembedwa mu utongi bwa Xerxe Wakuyamba. Mafalayo yadanembedwa mu cirewedwe ca Cielamu, ndipo yana madzina mazinji yomwe yambagumanikambo mu bukhu la Estere. a

Dzina lakuti Mordekai (Marduka) lidanembedwa pa bzinthu bza ku Perisi

Bzinthu bzizinji bzadongo bzomwe bzidafukulidwa mu mzinda wa Persepolis bzimbaguma dzina la Marduka, omwe akhali m’nembi mu nyumba ya mambo ku Susani mu utongi bwa Xerxe Wakuyamba. Cinthu cibodzi ca dongo comwe adagumana cimbalewa kuti Marduka akhali nyakusandulizira. Bzimwebzi bzikubverana na bzomwe Bibliya limbalewa pa nkhani ya Mordekai. Iro limbalewa kuti iye akhali m’bodzi mwa atumiki wa mambo omwe akhatumikira mu nyumba ya Mambo Asuwero (omwe ni Xerxe Wakuyamba). Pinango Mordekai akhalalewa bzirewedwe bziwiri. Iye akhambakhala pa msuwo wa nyumba ya mambo ku Susani. (Estere 2:19, 21; 3:3) Msuwoyo ukhali ukulu kwene-kwene ndipo atumiki wa mambo akhambacitira mabasa yawo pa msuwo umweyu.

Pana kundendemerana kukulu pakati pa Marduka omwe ambafotokozedwa mu bzinthu bzadongo bzomwe bzidafukulidwa na Mordekai omwe ambafotokozedwa m’Bibliya. Tikulewa tenepo thangwe rakuti iwo adakhala na moyo mu nthawe ibodzi-bodzi, adakhala mbuto ibodzi-bodzi ndipo akhaphata basa libodzi-bodzi. Kundendemera kwentseneku kukulatiza kuti pinango Mordekai omwe ambafotokozedwa mu bzinthu bzakale-kale ni m’bodzi-bodzi na omwe ambafotokozedwa mu bukhu la Estere.

a Mu 1992, mpfunzisi wa nkhani zakale wakucemeredwa Edwin M. Yamauchi adanemba nkhani yakulewa bza bzinthu bzakufukulidwa pantsi bzomwe adabzigumana mu mzinda wa Persepolis. Pa bzinthu bzimwebzi pakhana madzina 10 ya wanthu omwe ambagumidwambo mu bukhu la Estere.