1-3. (a) Nongwa yafiki mama ikulondiwa ukuketesya ukuti umwanake oghile nukufwala kanunu? (b) Nongwa yafiki Yehova ikulonda ukuti abandu bake bayeghe belu?

TUFWANIKISYE ukuti mama walughano ikuntendekesya umwanake ukuti abukeghe ku sukulu. Ikuketesya ukuti oghile, imyenda yili kanunu kangi myelu. Ifi fikupangisya ukuti umwana ayeghe mwifyusi kangi fikunangisya ukuti abapapi bake bamughanile.

² Tata witu Yehova, ikulonda ukuti tuyeghe belu. (Salimo 18:26) Asimenye ukuti ukuya belu kukututula. Kangi  linga tuli belu, tukungindika yuyo.—Ezekieli 36:22; belenga 1 Peteri 2:12.

³ Ngimba ukuya belu kukusanusya isyafiki? Kangi nongwa yafiki ukuya belu kununu kumyitu? Linga tukwinong’onelapo amalalusyo agha, tukuya pakuketa ifi tukulondiwa ukuchenja pa twibene.

4, 5. (a) Nongwa yafiki tukulondiwa ukuya belu? (b) Ngimba ifipeliwa fikutumanyisya isyafiki isi sikunangisya muno Yehova ikuyiketela inkhani yakuya bifyusi?

⁴ Tukumanyila ukuti Yehova mwelu kangi mwifyusi. (Banyalevi 11:44, 45) Inongwa inywamu iyi tukulondiwa ukuya belu yo yakuti ‘tunkonge Kyala.’—Baefesi 5:1.

⁵ Ifipeliwa fikutumanyisya muno Yehova ikubuketela ubwifyusi. Yehova apelile ifindu ifi fikutula ukuti imbepo na misi fiyeghe fyelu. (Yeremiya 10:12) Inong’onela injila nyingi isi ikisu kya pasi kikwiyelusyila kyene, nalinga abandu bakyonangile. Mwakifwanikisyo, Yehova apelile utundu utudonotudono utwa bumi utu tukutula ukuti ikisu kiyelusyeghe, utundu utu tubaghile ukuboneka linga tukubombela Mayikolosikope. Utwa bumi utu tubaghile ukuchenja ifindu ifi fili na poyizoni ukuya finunu. Iyi njila ya maka fiyo kangi abasayansi babombilemo utupeliwa utu ukuti bachenje ukonangiwa kwa malo.—Baroma 1:20.

6, 7. Ngimba Ululaghilo ulu Yehova abapele Abaisraeli ukwendela mwa Mose lwanangisyagha bulebule ukuti aba bikumwiputa bikulondiwa ukuya belu?

⁶ Tukuketa kangi ubununu bwakuya belu ukufuma pa ndaghilo isi Yehova abapele Abaisraeli ukwendela mwa Mose. Mwakifwanikisyo, abandu balondiwagha ukuya belu mumbili ukuti Yehova itikisye ukwiputa kwabo.  Pisiku lya kubika ikemo, umputi unkulumba alondiwagha ukogha kabili. (Banyalevi 16:4, 23, 24) Kangi bo abaputi bakali ukubika ikemo balondiwagha ukusukusula m’maboko na m’malundi. (Ukusoka 30:17-21; 2 Syambukulu 4:6) Linga umundu atikukonga indaghilo isi aghoghiwagha.—Banyalevi 15:31; Ukubaliwa 19:17-20.

⁷ Bule pakuyoba isya masiku agha? Tukumanyila nyingi pa nkhani ya isi Yehova ikulonda ukufuma mu ndaghilo. (Malaki 3:6) Yehova ikulonda ukuti aba bikumwiputa bayeghe belu. Ifundo sya Yehova sikachenja. Lino pope ikulonda ukuti ababikumbombela bayeghe belu kangi bifyusi.—Yakobu 1:27.

8. Ngimba tukulondiwa ukuya belu mu njila yiliku?

⁸ Ukufwana namuno Yehova ikuketela, ukuya belu kukusanusya nyingi ukukinda ukuya belu itolo mu mbili witu, imyenda na mu nyumba syitu. Ukuya mwelu kukongelelapo ubumi bwitu bosa bo ukwiputa kwitu, ifi tukubomba na ifi tukwinong’ona. Ukuti Yehova atukete ukuti tuli belu, tukulondiwa ukuya belu pa kilikyosa pa bumi bwitu.

9, 10. Ngimba ukuya belu pakwiputa sikusanusya isyafiki?

⁹ Ukwiputa kisita kababye. Tutikulondiwa ukukolelana ni kipanga ikyabutungulu mu njila yiliyosa. Pakabalilo aka Abaisraeli bali ku butumwa ku Babeloni, basyungutiliwe na bandu aba babombagha utuyilo twa kipanga ikyabutungulu. Kyala ababulile Abaisraeli ukwendela mwa Yesaya ukuti bisa kughomokesiwa ku Israeli nu kughomokesya ukwiputa kisita kababye. Yehova ababulile ukuti: “Amusokemo nkisu kya Babeloni, komma ukufipalamasya ifindu ifi filimwiko ukufipalamasya! Mwipeleghe ukuya bikemo polelo musumukeghe.”  Bo bikumwiputa Kyala bakalondiwagha ukongania ni fimanyisyo, utuyilo pamo inyiho sya kipanga ikyabutungulu kya Babeloni.—Yesaya 52:11.

¹⁰ Amasiku agha, Abakristu bope balekile ukwiputa kwa butungulu. (Belenga 1 Bakorinti 10:21.) Pa kisu kyosa, inyiho na ifi abandu bikusubila fikufuma ku fimanyisyo fya kipanga ikyabutungulu. Mwakifwanikisyo, bingi bikusubila ukuti linga umundu afwile, kimo mu mbili wake kitikufwa, kangi silipo inyiho nyingi pa nkhani iyi. (Undumbilili 9:5, 6, 10) Abakristu bikulondiwa ukusileka inyiho isi. Lumo aba m’mbumba yitu babaghile ukutufimbilisya ukuti nuswe tubombeghe simo mwa nyiho isi. Loli panongwa yakuti tukulonda ukuti Yehova atuketeghe ukuya belu, tutikuya pakubomba nabo.—Imbombo Sya Batumiwa 5:29.

11. Ngimba ukuya belu ntuyilo kukusanusya isyafiki?

¹¹ Ukuya belu ntuyilo. Ukuti tuye belu kwa Yehova, tukulondiwa ukuleka ukubomba ubulowe munjila yiliyosa. (Belenga Baefesi 5:5.) Mu Baibolo, Yehova ikutubula uswe ukuti ‘tububopeghe ubulowe.’ Ikubabula pabwelu itolo aba batikulapa kangi bali nu tuyilo utubibi ukuti ‘batisakubwingilapo Ubunyafyale bwake.’—1 Bakorinti 6:9, 10, 18; keta Amasyu Gha Pabumalilo 22.

12, 13. Nongwa yafiki tukulondiwa ukuya belu mu minong’ono ghitu?

¹² Aminong’ono amanunu. Isi tukwinong’ona syo utubalilo twingi tukubomba. (Matai 5:28; 15:18, 19) Aminong’ono amasita kababye ghikuya pakutupangisya ukuti tubombeghe inunu. Syabwanaloli ukuti tukaya bagholofu, kangi tubaghile ukuya na minong’ono amabibi utubalilo twingi. Linga aminong’ono amabibi ghisile, tughakanisyeghe mwanakalinga. Linga tutikughakanisya, indumbula yitu yikuya pakwisula ni findu  ifibibi. Tubaghile ukwanda ukulonda ukuti tubombe isi tukwinong’ona kabilikabili. Mu malo mwake, tukulondiwa ukwisusya aminong’ono amanunu mu ndumbula syitu. (Belenga Bafilipi 4:8.) Ukuti twinong’oneghe inunu, tukulondiwa ukupaghuka ku fyakuhobosya ifya bwite nu bulowe. Tukusala kanunu ifi tukubelenga, ukuketelela nukuyoba.—Salimo 19:8, 9.

¹³ Ukuti tukindilile ukuya ndughano lwa Kyala, tukulondiwa ukuya basita kababye pa kwiputa, ntuyilo na mu minong’ono. Kangi kwakulondiwa ukuti Yehova atuketeghe ukuti tuli belu ku mbili.

14. Nongwa yafiki tukulondiwa ukuya bifyusi ku mbili?

¹⁴ Ukuya bifyusi mu mbili na pakaya pitu, kukututula uswe na bapalamani bitu. Tukuya pakwipilika kanunu kangi abinitu bope bikuya pakulonda ukwangala nuswe. Loli yilipo inongwa yimo inywamu fiyo iyi tukulondiwa ukuya bifyusi ku mbili. Linga tuli bifyusi Yehova ikughindikiwa. Inong’onela ifundo iyi: Linga akabalilo kosa mukunketa umwana yumo afitile, mubaghile ukubinong’ononela ububibi abapapi bake. Fifwene itolo nanuswe linga abandu bikuketa ukuti tukaya bifyusi, babaghile ukumwinong’onela ububibi Yehova. Pauli ayobile ukuti: “Tutikumpelela yumo kamo aka kumfulasya mundumbula ukuti ububombeli bwitu bungayagha na kababye; mu njila syosa tukwinangisya ukuya babombi ba Kyala.”—2 Bakorinti 6:3, 4.

15, 16. Ngimba tubaghile ukubomba isyafiki ukuti tuyeghe bifyusi?

¹⁵ Imyenda nu mbili witu. Tukulondiwa ukuya bifyusi akabalilo kosa. Mwakifwanikisyo, tukogha isiku  lililyosa linga tubaghile ukufwanisya. Tukusukusula m’maboko ni sopo fiyofiyo linga tukali ukupiya, ukulya, tufumile ku chimbuzi pamo linga tukolile ikindu kimo ikinyali. Utubalilo tumo ukusukusula m’maboko kukuboneka ukuti kukaya kwakulondiwa fiyo, loli kukututula ukuti tukanisye amabakiteliya ni mbungo ukuti yingabalagha. Kubaghile kangi ukupoka ubumi. Linga tukaya ni chimbuzi tukulondiwa ukulonda injila yimo iyakuti tuleke ukunia pabwelu. Abaisraeli bakali ni chimbuzi, linga bapawike basyilagha pasi, kubutali nu twaya twa bandu na malo agha baneghangako amisi.—Ukukumbusya Indaghilo 23:12, 13.

¹⁶ Imyenda yitu yitikulondiwa ukuya yapamwanya, pamo yamafashoni amapya. Loli yiyeghe myelu kangi yiyeghe kanunu. (Belenga 1 Timoti 2:9, 10.) Akabalilo  kosa tuyeghe bifyusi ukuti Yehova aghindikiweghe.—Titi 2:10.

17. Nongwa yafiki tukulondiwa ukutendekesya panyumba na malo agha ghatusyungutile ukuti ghayeghe melu?

¹⁷ Panyumba na malo agha ghatusyungutile. Kulikosa kuno tukwikala, tukulondiwa ukuketesya ukuti panyumba yitu pelu. Tukulondiwa kangi ukuketesya ukuti amagalimoto, amahonda, injinga pamo kilikyosa iki tukwendapo kyelu, fiyofiyo linga tukwendela ukubuka ku ngomano pamo mu bufumusi. Uswe tukulondiwa kangi ukuya bifyusi fiyo panongwa yakuti tukuyoba ku bangi isya kaya akifyusi aka paladaiso pa kisu kya pasi. (Luka 23:43; Ubusetuli 11:18) Muno panyumba na malo agha ghatusyungutile ghakubonekela, ghabaghile ukunangisya ukuti tukwitendekesya ukwikala nkisu ikipya ikinunu.

18. Nongwa yafiki tukulonda ukuti amalo ghitu gha ngomano ghayeghe ghifyusi?

¹⁸ Pa malo gha ngomano syitu. Tukunangisya ukuti ubwifyusi bwakulondiwa mwa kutendekesya amalo ghitu gha ngomano ukuti ghabonekeghe kanunu, bo pa Nyumba ya Bunyafyale pamo pa malo gha lukomano. Linga abandu bisile ku Nyumba ya Bunyafyale, bikumanya muno payilile ubwifyusi. Ifi fikumpa Yehova ulughindiko. Nuswe tuli nulusako lwakutula ukwelusya pa Nyumba ya Bunyafyale nu kutendekesya muno monangike.—2 Syambukulu 34:10.

19. Ngimba tukulondiwa ukwepuka ku findu fiki?

¹⁹ Nalinga Ibaibolo litikuyoba utuyilo tosa utubibi, loli likutupa ifundo isi sikututula ukumanya muno Yehova ikwinong’onela patuyilo utu. Atikulonda ukuti tukweseghe  pamo ukughala ubwala ni mikota iyi yikusyutisya ubongo. Linga tuli bamanyani ba Kyala, tukuya pakufibenga ifindu ifi. Nongwa yafiki? Panongwa yakuti tukubughindika ubumi. Utuyilo utu tubaghile ukupangisya ukuti tufwe nakalinga kangi ukonanga umbili witu nu wa bangi. Abandu bingi balekile utuyilo utu panongwa yakwinong’onela umbili wabo. Loli uswe panongwa yakuti tuli bamanyani ba Yehova, kyo kifukwa kyakulondiwa fiyo kyakulekela. Undindwana yumo ayobile ukuti: “nu butuli bwa Yehova nalekile utuyilo utu nalisibile. . . . Ngwinong’ona ukuti panimwene ngabaghile ukufwanisya.” Isagha tuyobesanie ifundo 5 sya mu Baibolo isi sikuya pakututula ukuleka utuyilo utubibi utu.

20, 21. Ngimba Yehova atikulonda ukuti tuyeghe batumwa ku tuyilo tuliku?

²⁰ “Apa tuli nifingo sisisi oko twiyelusyeghe kubunyali bosa ubwa mbili nubwa mbepo, bo tukuntila Kyala tufikengepo pabwikemo ubupelelesye.” (2 Bakorinti 7:1) Yehova atikulonda ukuti tuyeghe batumwa ba tuyilo utunyali utu tubaghile ukonanga aminong’ono pamo umbili witu.

²¹ Inongwa inywamu iya “kwiyelusya kubunyali bosa” yikuyobiwa pa 2 Bakorinti 6:17, 18. Yehova ikutubula ukuti: “Mungakapalamasyagha akanyali.” Kangi ikufinga ukuti: “Po nisa kuyagha wisemwe nanumwe mwisakuyagha banangu abalumyana na balindwana.” Yehova atughanile bo muno tata ikubombela ku banake. Yonongwa, tutikubomba ifindu ifi fibaghile ukutunyasya pamo ukutupangisya ukuya babibi.

22-25. Ngimba fundo siliku sya mu Baibolo isi sibaghile ukututula ukuti tuleke utuyilo utubibi?

²² “Unganeghe Yehova Kyala wako nindumbula yako yosa, numoyo wako wosa namahala ghako  ghosa.” (Matai 22:37) Ulu lo lulaghilo ulunywamu fiyo pa ndaghilo syosa. (Matai 22:38) Yehova ikulonda ukuti tunnangisyeghe ulughano lwitu losa. Ngimba tubaghile ukunangisya bulebule ukuti tunganile Kyala linga tukusala ukubomba ifindu fimo ifi fibaghile ukonanga ubumi pamo ubongo bwitu? Mu malo mwake tukubomba fyosa ifi tubaghile ukufwanisya ukuti tunangisye ukuti tukubughindika ubumi ubu atupele.

²³ “[Yehova] yo uyu ikupa ubumi bosa numuyi na fyosa.” (Imbombo Sya Batumiwa 17:24, 25) Linga um’manyani wako akupele ikyabupe ikyapamwanya, ngimba ubaghile ukutagha pamo ukonanga? Ubumi kyabupe kyakuswighisya fiyo iki kifumile kwa Yehova. Tukundaghisya ukufuma pasi pandumbula ikyabupe iki. Polelo tukulonda ukubombela ubumi bwitu mu njila iyi yibaghile ukungindika umwene.—Salimo 36:9.

²⁴ “Unganeghe unnino bo papo wighanile wimwene.”(Matai 22:39) Utuyilo utubibi tutikutonanga twibene. Tubaghile ukubonanga kangi abapalamani bitu aba tubaghanile fiyo. Mwakifwanikisyo, umundu uyu ikwikala mu nyumba pampene nu mundu uyu ikukwesa yope abaghile ukwaghana nindamyo mu mbili panongwa ya kunusya ilyosi. Loli linga tukuleka utuyilo utubibi, tukunangisya ukuti tubaghanile abapalamani bitu.—1 Yohani 4:20, 21.

²⁵ “Ubakumbusyeghe abandu ukuti balambeghe kubalaghili.” (Titi 3:1) Mfisu fingi, indaghilo sikukanisya ukulisya pamo ukubombela imikota iyakusyutisya ubongo. Panongwa yakuti Yehova ikutubula ukuti tubapilikileghe abalaghili, tukupilikila indaghilo syabo.—Baroma 13:1.

26. (a) Ngimba tukulondiwa ukubomba isyafiki ukuti Yehova itikisye ukwiputa kwitu? (b) Nongwa yafiki ukuya belu kwa Kyala kukututula ukuti twikaleghe kanunu?

 ²⁶ Linga tukulonda ukuya bamanyani ba Yehova tubaghile ukumanya ifi tukulondiwa ukuchenja. Linga kwakulondiwa, twandeko lino ukuchenja. Utubalilo tosa kukaya kupepe ukuleka utuyilo utubibi loli tubaghile ukufwanisya! Yehova ikutubula ukuti ikuya pakututula. Ikuti: ‘Une, Yehova yone Kyala winu, uyu ikulonda ukubamanyisya umwe ukuti muyeghe bandu banunu, uyu ikulonda ukubalongosya umwe mu njila iyi mubaghile ukwendamo.’ (Yesaya 48:17) Linga tukubomba ifi tubaghile ukufwanisya ukuti tuyeghe belu kangi bifyusi, tubaghile ukusimikisya ukuti tukumpala Kyala witu.