1, 2. Ngimba Balamu abombile isyafiki ukuti abaghune Abaisraeli?

ABALOVI baniswi bikubuka pakukola iniswi pa malo agha iniswi isi bikulonda sikwaghiwa. Bikusala ifyakulya ifi iniswi isi bikulonda sikulya, bikubika kumbeja nukusopa mu misi. Bikulindilila mbutengamoyo, linga yikoliwe, bikukunya imbeja po iniswi yikwikola.

² Mu njila bo iyi, abandu babaghile ukukoliwa. Mwakifwanikisyo, bo Abaisraeli basyele panandi itolo ukufika Nkisu kya Lufingo, nkabalilo aka bali m’masasa mu fyamba fya ku Moabu. Mwalafyale wa ku Moabu afingile ukuti ikuya pakumpa indalama nyingi Balamu linga abaghunile Abaisraeli. Pabumalilo, Balamu alondile injila iyi yabapangisye Abaisraeli ukwibika bene mu ngelo. Ali maso fiyo pakusala ikipingo. Abatumile abalindwana abamoghi ba ku Moabu ukubuka ku kampu ya Baisraeli ukuti abanyambala babanyonywe.—Ukubaliwa 22:1-7; 31:15, 16; Ubusetuli 2:14.

3. Ngimba Abaisraeli bakoliwe bulebule mu nyambo ya Balamu?

³ Ngimba inyambo ya Balamu yatulile? Ena. Abanyambala amasauzandi mingi aba ku Israeli “babombile ubulowe na balindwana ba ku Moabu.” Balyandile ukwiputa ku fifwani, ukongelapo ukumwiputa kyala  Baala wa ku Peor uyu atwalagha ifinyonywa fya kughonana. Isi syapangisye ukuti Abaisraeli 24,000 bafwile mu mbaka ya Kisu Kya Lufingo.—Ukubaliwa 25:1-9.

4. Nongwa yafiki Abaisraeli masauzandi mingi babombile ubulowe?

⁴ Nongwa yafiki Abaisraeli bingi bakoliwe ni nyambo ya Balamu? Binong’onelagha fiyo ifindu fyabo ifyakumbili ifi fyabapangisye ukuti bibwe fyosa ifi Yehova ababombile. Abaisraeli bali ni fifukwa fingi ifyakuya basubiliwa kya Kyala. Abasosisye ku butumwa ku Egiputi, abalyesyagha bo bikwenda ndungalangala, kangi abafikisye kanunu ku mbaka ya Kisu Kya Lufingo. (Bahiburi 3:12) Loli basyobiwe ni finyonywa fya bulowe. Untumiwa Pauli alembile ukuti: “Kangi tungabombagha isyabulowe bo muno bamo babombelagha.”—1 Bakorinti 10:8.

5, 6. Ngimba tukumanyilapo isyafiki ku isi syabombiwe mu fyamba fya Moabu?

⁵ Ikisu kipya kili pipi fiyo. Ukufwana na Baisraeli, nanuswe tuli mu mbaka ukuti twingile mu Kisu Kya Lufingo. (1 Bakorinti 10:11) Ikisu iki tukwikalamo lino, kiswile nisya bulowe ukukinda muno bayilile abandu ba ku Moabu. Ifyabulowe ifi, fibaghile ukubapalamasya ababombi ba Yehova. Kangi inyambo iyi Setano ikubombela fiyo lino bo bulowe.—Ukubaliwa 25:6, 14; 2 Bakorinti 2:11; Yuda 4.

⁶ Mwilalusye ukuti, ‘Ngimba mbaghile ukusala ukuhoboka akabalilo akadono ni findu ifyabulowe ukukinda ukusala ukwikala nkisu ikipya ikya Paladaiso kwa bwila na bwila?’ Ngimba kukafu ukupilikila ululaghilo lwa Yehova ulwakuti: “Amububopeghe ubulowe”?—1 Bakorinti 6:18.

7, 8. Ngimba “ubulowe” findu fiki? Nongwa yafiki nkhani iyi mbalapala?

⁷ Abandu bingi lino bali naminong’ono amabibi kangi batikughindika indaghilo sya Kyala pa nkhani ya bulowe. Mu Baibolo, “ubulowe” ko kughonana kwa bandu aba bakeghana ukufwana ni fundo isya mu Baibolo. Kukongelapo ukughonana kwa banyambala na bakikulu benebene pamo ukughonana kwa bandu ni finyamana. Ubulowe bukongelapo ukukolana utumbakasya twakughonanilana, ukughonana ku kanwa, ukughonana ku matanga kangi ukunkola umundu mu njila yiliyosa ukuti aye ni finyonywa ifyakughonana.​—Keta Amasyu Gha Pabumalilo 23.

⁸ Ibaibolo likuyoba pabwelu ukuti linga yumo ikukindilila ukubomba isya bulowe, akabaghila ukukindilila ukuya nkipanga. (1 Bakorinti 6:9; Ubusetuli 22:15) Kangi umundu wa bulowe, bandu bikuleka ukungindika nukunsubila. Ubulowe utubalilo tosa bukutwala indamyo. Ubulowe bukonanga amabyebye, ukuya nu lwanda kisita kwitendekesya, indamyo mbweghi, imbungo lumo ubufwe. (Belenga Bagalatiya 6:7, 8.) Linga umundu alekile ubulowe, pamo linga ikwinong’onela ububibi bwa bulowe akabaghila ukubomba ubulowe. Loli utubalilo twingi umundu ikwinong’onela isyakwikutisya ifinyonywa fyake ifyabulowe fiyo linga ikwinong’onela fiyo ifyabulowe. Ukongelelapo ukwanda ukuketelela ifithuzi fyamwiko.

9. Nongwa yafiki ifithuzi fyamwiko fibibi?

⁹ Ifithuzi fyamwiko, fipangiwe ukuti fikusyeghe ifinyonywa  fyitu. Amasiku agha ifithuzi fyamwiko fikwaghiwa paliposa m’magazini, m’mabuku, inyimbo, m’ma TV na pa intaneti. Abandu bingi bikwinong’ona ukuti ifithuzi ifi fikabaghila ukubafulasya, loli ubu butungulu. Fibaghile ukumpangisya umundu ukuya ni kinyonywa ikinywamu fiyo ku bulowe. Linga umundu isibile ukuketelela ifithuzi fyamwiko ikuya nindamyo yakwangasya utumbakasya twakughonanilana, ukumasya ubweghi kangi ikuya nindamyo nyingi mumbumba yake.—Baroma 1:24-27; Baefesi 4:19; keta Amasyu Gha Pabumalilo 24.

10. Ngimba ifundo iyi yikwaghiwa pa Yakobu 1:14, 15 yibaghile ukututula bulebule ukuti twepukeko ku bulowe?

¹⁰ Tuli nulusako ukuti tusimenye muno ubulowe bubaghile ukutupalamasyila. Keta ifundo iyi yili pa Yakobu 1:14, 15: “Aliwesa ikugheliwa ni finyonywa fyake bo akwabiwe nukusongiwa. Ifyene ifinyonywa bo fikulile bo ki kifuba, po fikupapa ubutulanongwa, ubwene loli ubutulanongwa bo bukulile bufikilepo, po bukupapa ubufwe.” Po linga inyinong’ono imbibi sisile mu minong’ono ghinu, musisosyengemo nakalinga. Linga mufibwene ifithuzi fyamwiko mwangozi, muketeghe kumbali nakalinga! Simya ikompyuta, pamo chenja ipulogilamu! Komma ukwitikisya ifinyonywa ifibibi ukwingila muminong’ono ghinu. Linga mulekelile, ifinyonywa fyinu fibaghile ukuya fyamaka nukwanda ukutoliwa ukufilekesya.—Belenga Matai 5:29, 30.

11. Ngimba Yehova abaghile ukututula bulebule linga tuli na minong’ono amabibi?

¹¹ Yehova atumenye kanunu ukukinda muno twimanyile twibene. Amenye ifi tubaghile ukufwanisya na ifi  tukabaghila. Kangi asimenye muno tubaghile ukutolela ifinyonywa ifibibi. Yehova ikutubula ukuti: “Popapo lelo amufighogheghe ifinyonywa fyinu ifya mbili, muno mukufuma ubulowe, ubunyali, ukunyonywa, inyinong’ono imbibi, nukutotomela, isi ko kwiputa ku fifwani.” (Bakolosi 3:5) Pope nalinga kukaya kupepe, loli Yehova ikuya pakututula . (Salimo 68:19) Unkamu yumo wa chilumyana akoliwe nkipingo kya kuketelela ifithuzi fyamwiko nukwangasya utumbakasya twakughonanilana. Abinake ku sukulu batighi momuno fikuyila linga umundu ikukula, loli umwene atile: “Fyalyonenge amabyebye ghangu, kangi nalyandile ubumi bwa bulowe.” Asyaghenie ukuti alondiwagha ukukanisya ifinyonywa fyake kangi nubutuli bwa Yehova alekile utuyilo utubibi utu. Linga muli naminong’ono amabibi munsume Yehova ukuti abape “amaka amakindilisi” ukuti mughasosyemo.—2 Bakorinti 4:7; 1 Bakorinti 9:27.

12. Nongwa yafiki tukulondiwa ukuyifighilila kanunu indumbula yitu?

 ¹² Solomoni alembile ukuti: “Uyikete bununu indumbula yako ukukinda nikyuma kyako kyosa, namanga indumbula yo nyibuko ya bumi.” (Isya Mbupingamu 4:23) “Indumbula” yitu yo mundu uwa nkati myitu, umundu uyu yo Yehova ikunketa. Ifi tukuketa fibaghile ukutupalamasya fiyo. Yobu ayobile ukuti: “Lilino mfingile ulufingo nukuyighanika ukuti ndisakunketelamo undindwana yumo nubunyonywe.” (Jobu 31:1) Ukufwana na Yobu, tukulondiwa ukwikola pa ifi tukuketa na ifi tukwinong’ona. Kangi ukufwana nu wamasalimo nuswe tukusuma kwa Kyala ukuti: “Ughaghomoleghe amaso ghangu ukuti ghangaketagha ifya itolo.”—Salimo 119:37.

13. Ngimba Daina asalile abamanyani ba tuyilo tuliku?

¹³ Abamanyani bitu babaghile ukutupangisya ukuti tubombeghe inunu pamo imbibi. Linga musalile abamanyani aba bikukonga ifundo sya Yehova, babaghile ukubatula ukuti nanumwe mo mubombeleghe. (Isya Mbupingamu 13:20; belenge 1 Bakorinti 15:33.) Tukete muno abamanyani bikutupalamasyila pa isi syalimbonekile Daina. Ali mwana undindwana wa Yakobu, uyu akulile mumbumba iyi yiputagha Yehova. Daina ali nutuyilo utununu, loli alyandile ubumanyani na balindwana ba ku Kenani aba bakamwiputagha Yehova. Abakenani baketagha ukughonana mwakukindana namuno abandu ba Kyala baketelagha kangi bamanyiwe nu tuyilo utunyali. (Banyalevi 18:6-25) Bo Daina ikwangala na binake, alyaghene nu ndumyana wa ku Kenani  Shekemu, uyu alinyonywile. Shekemu “aghindikiwe fiyo” mu mbumba yabo. Loli akalinganile Yehova.—Ubwandilo 34:18, 19.

14. Findu fiki fyabombiwe kwa Daina?

¹⁴ Shekemu abombile isi asibwene ukuti nnunu ni syakwitikisiwa kumyake. Panongwa yakuti alinyonywile fiyo Daina, umwene “alinkukola nukulowa nawe.” (Belenga Ubwandilo 34:1-4.) Isi Daina abombile syatwele indamyo nyingi kumyake ni mbumba yabo yosa.—Ubwandilo 34:7, 25-31; Bagalatiya 6:7, 8.

15, 16. Ngimba tubombeghe isyafiki ukuti tuye bamahala?

¹⁵ Tutikulondiwa ukubomba isi Daina abombile ukuti tumanye ukuti ifundo sya Yehova nnunu kumyitu. “Wendeghe na bandu aba mahala ukuti uye wamahala, uye m’manyani wa bakonyofu ukuti nanuwe wende nukusofiwa.” (Isya Mbupingamu 13:20) Mubikepo indumbula “ukumanya ubununu,” po mwisa kwepukako ku ndamyo isi sikwisa panongwa yakusala ububibi.—Isya Mbupingamu 2:6-9; Salimo 1:1-3.

¹⁶ Tubaghile ukuya bamahala linga tukubelenga Ibaibolo, ukwiputa kwa Kyala ukuti atupe ubulongosi bo tukali ukusala ifyakubomba nukukonga ubulongosi bwakufuma ku mbombi unsubiliwa nu wamahala. (Matai 24:45; Yakobu 1:5) Tusimenye ukuti tukaya bagholofu kangi ukuti kubaghile ukuya kukafu ukubopa ku mbibi linga tugheliwe. (Yeremiya 17:9) Loli ngimba mubaghile ukubomba isyafiki linga yumo abasokile ukuti ifi mukubomba fibaghile ukubapangisya ukuti mubombe ubulowe? Ngimba mukuya pakukalala, pamo mukuya pakwiyisya nukwambilila ubutuli ubu abapele?—2 Banyafyale 22:18, 19.

17. Yoba ikifwanikisyo kya muno ubulongosi bwakufuma ku Nkristu umwinitu bubaghile ukututulila.

 ¹⁷ Inong’onela ikifwanikisyo iki. Umulumbu ali ku malo ghake ghambombo, unnyambala yumo ikunyonywa fiyo po ambulile ukuti babuke bakendelepo lumolwene ilisiku limo. Unnyambala uyu akaya mbombi wa Yehova, loli ikuboneka kanunu kangi wakisa. Umulumbu yumo bo ababwene ukuti bali lumolwene amusokile. Ngimba umulumbu uyu ikuya pakwamula bulebule? Ngimba ikuya pakwihobokela, pamo ikuya pakuketa ukuti ubulongosi ubu bwisile pakabalilo kake? Umulumbu uyu abaghile ukuti anganile Yehova kangi ikulonda ukuti abombeghe inunu. Loli linga ikukindilila ukwenda nu nnyambala uyu, ngimba bo ‘ikubopa ku bulowe’ pamo bo “ikwisubila mmahala ghake mwene”?—Isya Mbupingamu 22:3; 28:26; Matai 6:13; 26:41.

18, 19. Lingania muno Yosefu abubopile ubulowe.

¹⁸ Undumyana Yosefu ali ntumwa ku Egiputi. Isiku ni siku unkasi wa mwalafyale wake ambulagha ukuti aghone nawe, loli Yosefu asimenye ukuti ukubomba isi bwali butulanongwa. Yosefu alinganile Yehova kangi alondagha ukuti anhobosyeghe. Akabalilo kosa unkikulu uyu ambulangapo ukuti aghone nawe loli Yosefu akanagha. Panongwa yakuti ali ntumwa, akabaghile ukuleka ukubomba imbombo nnyumba ya mwalafyale wake uyu. Ilisiku limo bo unkasi wa mwalafyale wake aghelile ukunkola pamaka ukuti aghone nawe, Yosefu “alinkubopa alinkusoka nnyumba.”—Belenga Ubwandilo 39:7-12.

¹⁹ Ifindu fyayagha pakumalika ububibi linga Yosefu inong’onagha ifindu ifibibi pamo linga andondagha unkikulu uyu. Loli aketagha ubumanyani bwake na Yehova ukuti bwakulondiwa fiyo ukukinda kilikyosa. Alimbulile unkikulu uyu ukuti: “Umwalafyale wangu, . . . fyosa ifi ali nafyo fyo abikile mmaboko ghangu, akakalekapo nakamo akandu aka nnyumba yake, loli yuyuwe wimwene papo uli nkasi wake. Loli po nati mbombeghe bulebule isya buniongafu ubukulumba bo bububu nukutula inongwa kwa Kyala?”—Ubwandilo 39:8, 9.

20. Ngimba tukumanya bulebule ukuti Yehova ahobokagha na Yosefu?

²⁰ Nalinga Yosefu ali kubutali ni mbumba yake kangi kumyabo, ali nsubiliwa kwa Kyala kangi Yehova alinsayile. (Ubwandilo 41:39-49) Yehova ahobokagha nu busubiliwa bwa Yosefu. (Isya Mbupingamu 27:11) Ukubopa ubulowe kukaya kupepe. Loli kumbuka amasyu agha: ‘Yehova abaghanile aba basibengile imbibi. Ikubupoka ubumi bwa bikemo, ikubapoka ku baniongafu.’—Salimo 97:10.

21. Ngimba unkamu yumo undumyana akongile bulebule ikifwanikisyo ikya Yosefu?

 ²¹ Isiku lililyosa ababombi ba Yehova bikunangisya ukuti ‘bikusibenga imbibi” kangi ukuti “bikubughana ubununu.’ (Amosi 5:15) Mulimosa muno muyilile, mubaghile ukuya basubiliwa kwa Yehova. Ulwitiko lwa nketi yumo undumyana lwagheliwe ku sukulu. Undindwana alimbulile ukuti ikuya pakughonana nawe linga antulile amasamu pa mayeso. Ngimba unkamu uyu abombile isyafiki? Abombile bo Yosefu. Umwene ayobile ukuti: “Mwanakalinga nakanile. Panongwa yakwikola, ngindilile ukwighindika nukuya namabyebye amanunu.” Ukunjoyapo padono itolo mwakubomba ubulowe, kukutwala ifwakubaba ni ndamyo isyakukindanakindana. (Bahiburi 11:25) Ukumpilikila Kyala akabalilo kosa kukutwala ulusekelo.—Isya Mbumingamo 10:22.

22, 23. Ngimba Yehova abaghile ukututula bulebule nalinga tubombile ubutulanongwa ubunywamu fiyo?

²² Setano ikughelaghela ukubombela ubulowe ukuti atukole, kangi iyi yibaghile ukuya nyambo mbalapala. Twesa inyinong’ono imbibi sikutwisila utubalilo twingi. (Baroma 7:21-25) Yehova asyaghenie isi kangi asimenye ukuti ‘tuli mfu itolo.’ (Salimo 103:14) Bule pakuyoba isya nkristu uyu apangile ubulowe? Ngimba nakimo iki abaghile ukubomba ukuti ahobokeliwe? Hayi. Linga umundu uyu alapile naloli, Yehova ikuya pakunhobokela. Kyala “ikuswa imbibi sya bandu.”—Salimo 86:5; Yakobu 5:16; belenga Isya Mbupingamu 28:13.

²³ Yehova atupele kangi “ikyabupe kya banyambala” aba bo bakulumba ba kipanga aba bikutufighilila. (Baefesi 4:8, 12; Yakobu 5:14, 15) Atupele abakulumba ukuti batutule ukughomokesyelapo ubumanyani bwitu numwene.—Isya Mbupingamu 15:32.

24, 25. Ngimba “amahala” ghabaghile ukututula bulebule ukwepuka ku bulowe?

²⁴ Ukuti tusaleghe kanunu ifyakubomba, tukulondiwa ukupilikisya kanunu muno indaghilo sya Yehova sikututulila. Tuleke ukuya bo ndumyana uyu ikuyobiwa pa Isya Mbupingamu 7:6-23. Umwene “akalinong’wine kanunu” kangi akoliwe nkipingo ikya bulowe. Ukwinong’ona kanunu kukongelapo ukuya na mahala. Linga tukuya na minong’ono amanunu tukuya pakughapilikisya aminong’ono gha Yehova nukughabombela pa bumi bwitu. Mukumbukeghe ifundo iyakulondiwa iyakuti: “Uyu linga akabile amahala yo ikwibombela imbombo inunu. Kangi uyu linga ikubikapo indumbula pa bumanyi yo isakuyagha mbununu.”—Isya Mbupingamu 19:8.

²⁵ Ngimba mukwitikisya ukuti ifundo sya Kyala syanaloli? Ngimba mukusubila ukuti linga mukusikonga mwisakuyagha balusekelo? (Salimo 19:7-10; Yesaya 48:17, 18) Linga mutikusubila, mukumbuke ifinunu fyosa ifi Yehova ababombile. “Oko, mungele Kyala mukete muno buyilile ubununu bwake.” (Salimo 34:8) Mukuya pakusyaghania ukuti linga mukubomba bo isi, ulughano lwinu kwa Kyala lukuya pakukula. Musighaneghe isi asighanile, kangi musibengeghe isi asibengile. Mwisusye minong’ono ghinu ni findu ifinunu ifi fyanaloli, isi ngolofu, syosa inyelu, syosa inunu pakusiketa na pakusipilika. (Bafilipi 4:8, 9) Tubaghile ukuya bo Yosefu uyu fyalimwendile kanunu panongwa yakukonga ifundo sya Yehova.—Yesaya 64:8.

26. Ngimba tukuya pakumanyila isyafiki mu mutu wa pa nkyeni?

²⁶ Nalinga mweghile pamo hayi, Yehova ikulonda ukuti muhobokeghe pa bumi bwinu. Mu mitu mibili ya pa nkyeni, muli fundo isi sibaghile ukubatula ukuti ubweghi bwendeghe kanunu.