1, 2. Nongwa yafiki mukulondiwa ukulongosiwa linga muli ku malo aghakihesya? Ngimba Yehova atupele ifiki ukuti fitulongosyeghe?

TUFWANIKISYE ukuti mukwenda ndungalangala. Amalo ghikuchenjachenja panongwa ya mbelo wamaka. Ifi fibaghile ukupangisya ukuti kuye kupepe ukuyonga. Ngimba findu fiki fibaghile ukubatula ukumanya kuno mukubuka? Mukulondiwa umundu yumo pamo ikindu kimo ikyakuti kibalongosye. Mubaghile ukulongosiwa na Kampasi, ilisuba, indondwa, amapu pamo umundu uyu  asimenye kanunu injila isya ku lungalangala uko. Ukulongosiwa kwakulondiwa fiyo, panongwa yakuti ukumanya kuno mukubuka kubaghile ukupoka ubumi bwinu.

² Pa bumi bwitu twesa tukwaghana ningelo isi sibaghile ukutupangisya ukuti tuyonge. Loli Yehova ampele aliwesa amabyebye ukuti ghandongosyeghe. (Yakobu 1:17) Isagha tukete ukuti amabyebye findu fiki kangi ghikubomba bulebule. Tukuya pakumanyila kangi muno tubaghile ukughamanyikisya amabyebye ghitu, inongwa iyi tukulondiwa ukwinong’onela amabyebye gha bangi, na muno amabyebye amanunu ghabaghile ukututulila ukuti tuye nu bumi ubununu fiyo.

3. Ngimba amabyebye ghitu findu fiki?

³ Amabyebye ghitu kyabupe kinunu ikyakufuma kwa Yehova. Aghene gho ghikututula ukumanya ukuti ifindu fimo finunu pamo fibibi. Mu Chigiriki amasyu agha ghikubombeliwa mu Baibolo, aghakuti “amabyebye” ghikusanusya “ukwimanya wimwene.” Linga amabyebye ghitu ghikubomba kanunu, ghikututula ukwimanya muno tuyilile. Ghabaghile ukututula ukuti twimanye muno tukwinong’onela na muno tukwipilikila. Ghabaghile ukutulongosya ku findu ifinunu nu kutwepusya ku findu ifibibi. Kangi ghabaghile ukutupangisya ukuti tuhobokeghe linga tusalile kanunu pamo ukwipilika ikitima linga tonangile.—Keta Amasyu Gha Pabumalilo 5.

4, 5. (a) Findu fiki fyabombiwe bo Adamu na Eva baghasulile amabyebye ghabo? (b) Ngimba fifwanikisyo filiku ifya mu Baibolo ifi fikunangisya muno amabyebye ghikubombela?

⁴ Aliwesa abaghile ukusala mwene ukupilikila amabyebye ghake pamo hayi. Adamu na Eva basalile ukuleka  ukupilikila amabyebye ghabo, pabumalilo balyonangile. Panyuma pake balipilike ikitima loli bachedwile. Bakalimpilikile Kyala. (Ubwandilo 3:7, 8) Nalinga bosa bali namabyebye aghabugholofu kangi basimenye ukuti ukuleka ukumpilikila Kyala kubibi, loli pope basulile amabyebye ghabo.

⁵ Loli balipo abandu bingi aba bakaya bagholofu aba bikupilikila amabyebye ghabo. Yobu anangisye ikifwanikisyo ikinunu. Panongwa yakuti asalile kanunu, ayobile ukuti: “Inyibonelo (pamo ukuti indumbula) yangu yitikuya pakundonga ubumi bwangu bosa.” (Jobu 27:6) Apa Yobu ayobagha isya “nyibonelo,” ayobagha amabyebye ghake, agha ghantulagha ukumanya ukuti ifindu ifi finunu pamo fibibi. Pakabalilo kamo Davidi, akapilikile amabyebye ghake kangi alimonangile Yehova. Panyuma pake alipilike ikitima fiyo, ifi fyafwene itolo ukuti indumbula yake “yankomagha.” (1 Samueli 24:5) Apa, amabyebye gha Davidi ghambulagha ukuti isi abombile syali mbibi. Ukupilikisya ku mabyebye ghake kwalintulile ukuti aleke ukwandisya kangi ukonanga.

6. Nongwa yafiki tukuyoba ukuti amabyebye kyabupe iki kifumile kwa Kyala?

⁶ Abandu aba bakam’manya Yehova, bope basimenye ukuti filipo ifindu ifinunu ni fibibi. Ibaibolo likuti: “Inyinong’ono syabo sikulongana pamo sikunokesania sisyo ndupu.” (Baroma 2:14, 15) Mwakifwanikisyo, abandu bingi basimenye ukuti kubibi ukughogha pamo ukuhiya. Nalinga batikumanya, loli bikupilikila amabyebye ghabo agha Yehova abikile nkati m’myabo. Bikukonga kangi ifundo sya Yehova isi atupele ukuti situtuleghe ukusala kanunu ifindu pa bumi bwitu.

7. Nongwa yafiki utubalilo tumo amabyebye ghitu ghabaghile ukutusyoba?

 ⁷ Loli utubalilo tumo amabyebye ghitu ghabaghile ukutusyoba. Mwakifwanikisyo, ghabaghile ukonangiwa nubutulanongwa bwitu naminong’ono ghitu amabibi kangi ghabaghile ukutulongosyela kububibi. Fitikubombiwa fyene ukuti umundu aye namabyebye amanunu. (Ubwandilo 39:1, 2, 7-12) Tukulondiwa ukughamanyisya. Ukuti atutule, Yehova ikutupa mbepo wake mwikemo ni fundo isya mu Baibolo. (Baroma 9:1) Isagha tukete muno tubaghile ukughamanyikisya amabyebye ghitu.

8. (a) Ngimba isi tukwinong’ona sibaghile ukupalamasya bulebule amabyebye ghitu? (b) Ngimba lilalusyo liliku ili tukulondiwa ukwilalusya bo tukali ukusala ifyakubomba?

⁸ Abandu bamo bikwinong’ona ukuti ukupilikila amabyebye ghabo kukusanusya ukukonga isi sili mundumbula syabo. Abene bikwinong’ona ukuti babaghile ukubomba filifyosa ifi bikulonda linga bikuketa ukuti bikuya pakwipilika kanunu. Loli indumbula syitu sikaya ngolofu, kangi sibaghile ukutusyoba. Aminong’ono ghitu ghabaghile ukuya ghamaka fiyo nukonanga amabyebye ghitu. Ibaibolo likuti: “Indumbula ya mundu nsyobi fiyo ukukinda fyosa kangi yiswile nubuniongafu. Ywani uyu abaghile ukuyaghania?” (Yeremiya 17:9) Yonongwa yake utubalilo tumo tubaghile ukwanda ukwinong’ona ukuti ikindu kimo kinunu nalinga kibibi. Mwakifwanikisyo, bo Pauli akali ukuya Nkristu abatamyagha fiyo abandu ba Kyala kangi inong’onagha ukuti isi ikubomba ikutalusya. Mundumbula yake ali namabyebye amanunu. Loli pabumalilo atile: ‘Uyu ikundonga une yo Yehova.’ (1 Bakorinti 4:4;  Imbombo Sya Batumiwa 23:1; 2 Timoti 1:3) Bo amanyile muno Yehova ikwipilikila pa isi abombagha, asyaghenie ukuti alondiwagha ukuchenja. Bo tukali ukubomba fimo, tukulondiwa ukwilalusya ukuti, ‘Ngimba Yehova ikulonda ukuti mbombe isyafiki?’

9. Ngimba ukuntila Kyala kukusanusya isyafiki?

⁹ Linga munganile umundu yumo, mukabaghila ukunkalalisya. Panongwa yakuti tunganile Yehova, tutikulonda ukubomba kilikyosa iki kibaghile ukunkalalisya. Tukulondiwa ukuntila fiyo Yehova. Tukuketa pa isi Nehemiya abombile. Akanile ukubombela ubulaghili bwake ukuti aye nkabi. Nongwa yafiki? Alingenie ukuti nabombagha isi “papo nantilagha Kyala.” (Nehemiya 5:15) Nehemiya akalondagha ukubomba fyosa ifi fyabaghile ukunkalalisya Yehova. Ukufwana na muno Nehemiya abombile, nuswe tutikulonda ukunkalalisya Yehova mwakubomba ifibibi. Tubaghile ukumanya ifi fikunhobosya Yehova mwakubelenga Ibaibolo.—Keta Amasyu Gha Pabumalilo 6.

10, 11. Ngimba fundo siliku isya mu Baibolo isi sibaghile ukututula ukusala kanunu pa nkhani iya bwalwa?

¹⁰ Mwakifwanikisyo, Unkristu abaghile ukusala mwene ukunwa ubwalwa pamo hayi. Ngimba fundo siliku isi sibaghile ukuntula ukusala kanunu? Simo syo isi: Ibaibolo litikukanisya ukunwa ubwalwa. M’malo mwake likuti ubwalwa kyabupe iki kifumile kwa Kyala. (Salimo 104:14, 15) Loli Yesu ababulile abafundiwa bake ukuti ‘bangaghalagha.’ (Luka 21:34) Kangi Pauli ababulile Abakristu ukuti bangayagha “balufu ku fyakulya na baghalabwalwa.” (Baroma 13:13) Ayobile kangi ukuti abaghalabwalwa ‘batisa kubwingilapo Ubunyafyale bwa Kyala.’—1 Bakorinti 6:9, 10.

 ¹¹ Unkristu abaghile ukwilalusya ukuti: ‘Nongwa yafiki ngulonda ukunwa ubwalwa? Ngimba ngulonda ukuti nhobokepo itolo? Ngimba ngulonda ukunwa ukuti niye nkifu? Ngimba mbaghile ukufwanisya ukwibikila umpaka pa bwalwa ubu ngulondiwa ukunwa? * Ngimba mbaghile ukufwanisya ukusekela kanunu na binangu linga ubwalwa nabumo?’ Tubaghile ukusuma ubulongosi kwa Yehova ukuti atutule ukusala kanunu. (Belenga Salimo 139:23, 24.) Mu njila iyi, tubaghile ukughamanyisya amabyebye ghitu ukuti ghakolelaneghe ni fundo isya mu Baibolo. Loli fingi fikulondiwa ukufwana na muno tukuya pakuketela.

12, 13. Nongwa yafiki amabyebye ghitu ghakindene na gha bangi? Ngimba tubaghile ukubomba isyafiki linga amabyebye ghitu ghakindene na gha bangi?

¹² Amabyebye ghitu ghakindene na gha bangi. Amabyebye ghitu ghabaghile ukutwitikisya ukubomba fimo loli agha bangi ghabaghile ukubakanila. Mwakifwanikisyo, mubaghile ukusala ukunwa ubwalwa loli yumo abaghile ukukana. Nongwa yafiki abandu babili babaghile ukusala mwakukindana pa nkhani iyi?

¹³ Isi umundu ikusala sikufwana na kuno akulile, imbumba yabo, isi aghene nasyo pa bumi bwake ni fingi. Abandu aba batoliwagha ukwibikila umpaka kunyuma, bamo bikusala ukuleka ukunwa. (1 Banyafyale 8:38, 39) Ngimba linga yumo akanile bo mukumpa ubwalwa, mubaghile ukwipilika bulebule? Ngimba mubaghile ukunkalalila?  Ngimba mubaghile ukumfimbilisya? Ngimba mubaghile ukundalusya inongwa iyi ikukanila? Hayi, panongwa yakuti mukughaghindika amabyebye ghake.

14, 15. Ngimba ndamyo yiliku iyi yaliko m’masiku gha Pauli? Ngimba Pauli ayobile ubulongosi ubununu buliku?

¹⁴ M’masiku gha ntumiwa Pauli, yalipo indamyo yimo iyi yanangisye ukuti amabyebye ghabaghile ukukindana. Inyama simo isi bulisyagha pa misika, syabombeliwagha pakwiputa kwabutungulu nu kubikiwa makemo ku fifwani. (1 Bakorinti 10:25) Pauli akalinong’winepo ukuti kubibi ukula nu kulya inyama sila. Umwene, aketagha ukuti ifyakulya fyosa fifumile kwa Yehova. Loli abakamu bamo aba kunyuma biputagha kufifwani baketagha mwakukindana. Baketagha ukuti kwali kubibi ukulya inyama sila. Ngimba Pauli inong’onagha ukuti: ‘amabyebye ghake ghatikuntamya ali nu bwabuke bwakulya fyosa ifi ikulonda’?

¹⁵ Hayi mukaya momumo. Ukwinong’onela amabyebye gha bakamu bake kwali kwakulondiwa fiyo mpaka kwalimpangisye ukuleka ubwabuke bwake. Pauli ayobile ukuti “tungikyelagha itolo twibene.” Alyongelilepo kangi ukuti: “Namanga yope Kristu akalikyelile mwene.” (Baroma 15:1, 3) Ukufwana na Yesu, Pauli inong’onelagha fiyo isya bangi ukukinda isyake.—Belenga 1 Bakorinti 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. Nongwa yafiki tutikulondiwa ukundonga unkamu witu pa ifi amabyebye ghake ghikumwitikisya ukubomba?

¹⁶ Ngimba tukulondiwa ukubomba isyafiki linga yumo amabyebye ghake ghikumwitikisya ukubomba simo isi uswe tukusiketa ukuti sikaya nnunu? Tukulondiwa ukuya maso ukuti tuleke ukubalonga abinitu kangi tungaketagha ukuti uswe tukutalusya nukuti abinitu bikusoba. (Belenga Baroma 14:10.) Yehova atupele amabyebye ukuti  twilongeghe twibene komma ukuti tulongeleghe abangi. (Matai 7:1) Tutikulonda ukuti ifi tukusala fitupaghulanieghe nkipanga. M’malo mwake tukulonda injila isi sibaghile ukututula ukuya balughano na bakukolelana.—Baroma 14:19.

17. Ngimba syafiki sibombiwe namabyebye gha bandu bamo?

¹⁷ Untumiwa Peteri alembile ukuti: ‘Muyeghe namabyebye amanunu.’ (1 Peteri 3:16) Syakitima fiyo, linga abandu bikusula ifundo isya Yehova, amabyebye ghabo  ghatikubasoka na panandi. Pauli ayobile ukuti amabyebye ghabo “ghafwile ghikufwana ghasiliwe ni kyela iki kifumile mu moto.” (1 Timoti 4:2) Ngimba mupilemo lumo nu moto pa bumi bwinu? Pa malo agha mwapile, umbili ghukufwa kangi mukabaghila ukupilika fyosa ifi fikubapalamasya. Linga umundu ikukindilila ukubomba imbibi amabyebye ghake ‘ghikufwa’ kangi ghikuleka ukubomba imbombo.

18, 19. (a) Ngimba ukwipilika ikitima pamo isoni kukutumanyisya isyafiki? (b) Ngimba tubaghile ukubomba isyafiki linga tukwipilika ikitima panongwa ya butulanongwa ubu tulapile?

¹⁸ Linga tukwipilika ikitima, kokuti amabyebye ghitu ghikutubula uswe ukuti tubombile ikindu kimo ikibibi. Ifi fibaghile ukututula ukumanya isi tubombile nu kuleka ukubomba kangi. Tukulonda ukumanyila pa isi tonangile  ukuti tungandisyagha kangi. Mwakifwanikisyo, bo Umwalafale Davidi onangile, amabyebye ghake ghalintulile ukuti alape. Ikitima kyalinkolile na isi abombile kangi fyalintulile ukuti ampilikileghe Yehova ukufuma pakabalilo kala ukuya nkyeni. Pa isi syalimbonekile Davidi syalimpangisye ukuti ayobe amasyu aghakuti Yehova “uli nnunu kangi kuswa imbibi sya bandu,”—Salimo 51:1-19; 86:5; keta Amasyu Gha Pabumalilo 7.

¹⁹ Loli linga akabalilo kakindilepo umundu uyu alapile abaghile ukukindilila ukwiyipa inongwa pa mbibi isi abombile. Ukwiyipa inongwa kukubaba fiyo kangi kubaghile ukumpangisya umundu ukuti iketeghe ukuya wapasi. Linga utubalilo tumo momuno mukwipilikila, kumbuka ukuti mukabaghila ukuchenja isi mwalyonangile kunyuma. Nalinga mwasimenye isi mbibi na isi nnunu pamo hayi, Yehova abahobokile, kangi imbibi syinu  sya sosiwepo. Muli belu itolo pa maso gha Yehova kangi mumanyeghe ukuti isi mukubomba lino syabugholofu. Indumbula yinu yibaghile ukukindilila ukubalonga, loli Ibaibolo likuti: “Kyala yo nkulumba ukusikinda indumbula syitu.” (Belenga 1 Yohani 3:19, 20.) Isi sikusanusya ukuti ulughano nuluhobokelo lwake fikulumba fiyo ukukinda ikitima pamo isoni isi tubaghile ukuya nasyo. Mukulondiwa ukusubila ukuti Yehova abahobokile. Linga umundu itikisye uluhobokelo lwa Yehova, ikuya namabyebye amanunu kangi abaghile ukuya nulusekelo pakumbombela Kyala.—1 Bakorinti 6:11; Bahiburi 10:22.

20, 21. (a) Ngimba ibuku ili lilembiwe ukuti libatule ukubomba isyafiki? (b) Ngimba bwabuke buliku ubu Yehova atupele? Ngimba tukuya pakubomba nabo bulebule?

²⁰ Ibuku ili lilembiwe ukuti libatule ukughamanyisya amabyebye ghinu ukuti ghabasokeghe nukubalongosya ntubalilo utupalapala utwabumalilo utu. Likuya pakubatula kangi ukukonga ifundo isya mu Baibolo pafyakubombiwa ifyakukindanakindana pa bumi bwinu. Loli ibuku ili litikuya pakutupa indaghilo pafyakubombiwa filifyosa. Tukwikala ukufwana ‘ni ndaghilo sya Kristu,’ isi sikukolelana ni fundo isya Kyala. (Bagalatiya 6:2) Tutikubombela ubwabuke bwakuti indaghilo nasimo pafindu fimo ifi tukubomba ukuya kyakufisilamo imbibi. (2 Bakorinti 4:1, 2; Bahiburi 4:13; 1 Peteri 2:16) Mu malo mwake tukubombela amahala ukuti tunangisye ulughano kwa Yehova.

²¹ Linga tukwinong’onelapo pafundo sya mu Baibolo nu kusikonga, tukumanyila ukubombela “amahala amengo” nukwinong’ona ukufwana namuno Yehova ikwinong’onela. (Bahiburi 5:14) Ifi fikuya pakututula ukuti tuye namabyebye agha ghamanyisiwe kanunu, ukutulongosya pa bumi bwitu nukututula ukuti tuyeghe ndughano lwa Kyala.