1. Nongwa yafiki tukulondiwa ukumanyila isya bandumi?

YEHOVA ikulonda ukuti tuyimanye imbumba yake. Bamo aba bali mu mbumba iyi bo bandumi. IBaibolo likuti abandumi ‘bana ba Kyala.’ (Ubwandilo 6:2) Ngimba abandumi bikubomba imbombo yiliku? Ngimba babatulilepo bulebule abandu abakunyuma? Ngimba babaghile ukututula bulebule uswe m’masiku agha?—Mukete Amasyu Gha Pabumalilo 8.

2. Ngimba abandumi bafumile kughu? Ngimba abandumi bapeliwe balinga?

² Tukulondiwa ukumanya kuno abandumi bafumile. Ilemba lya Bakolosi 1:16 likuyoba ukuti bo Yehova apelile Yesu, ifingi ‘fyosa fyapeliwe, ifya kumwanya nifya pasi. Isi sikunangisya ukuti abandumi bope bapeliwe. Ngimba abandumi bapeliwe balinga? IBaibolo likuti balipo abandumi amamiliyoni mingi.—Salimo 103:20 NWT; Ubusetuli 5:11.

3. Ngimba ilemba lya Jobu 38:4-7 likutubula isyafiki isya bandumi?

³ IBaibolo likutumanyisya kangi ukuti Yehova apelile abandumi bo akali ukupela ikisu. Ngimba abandumi balipilike bulebule bo baketile ikisu? Ibuku lya Jobu likutubula ukuti kwali ulusekelo. Bosa bambombelagha Yehova ukuya mbumba yimoyene.—Jobu 38:4-7.

4. Ngimba tukumanya bulebule ukuti abandumi batughanile twe bandu?

⁴ Ukwanda bwila abandumi bikuhoboka ukuketa isi twebandu tukubomba kangi bikuhoboka nu bwighane bwa Kyala ku bandu ni kisu. (Isya Mbupingamu 8:30, 31; 1 Peteri 1:11, 12) Sibaghile ukuti syabakalalisye fiyo bo Adamu na Eva basalile ukuleka ukumpilikila Kyala. Kangi babaghile ukuti bikukalala  fiyo lino linga bikuketa abandu bingi batikumpilikila Yehova. Loli linga yumo alekile ukubomba imbibi nukughomokela kwa Kyala, abandumi bikuhoboka fiyo. (Luka 15:10) Abene bikuhoboka fiyo nabandu aba bakumbombela Kyala. Yehova ikubombela abandumi bake ukubatula nukubapoka ababombi bake pa kisu. (Bahiburi 1:7, 14) Isagha tukete abandu bamo aba batuliwepo na bandumi.

5. Ngimba abandumi babatulile bulebule ababombi ba Kyala bakunyuma?

 ⁵ Yehova atumile abandumi bake babili ukuti bakantule Loti ni mbumba yake ukubopa pakabalilo aka Kyala apyutagha Sodomu na Gomora. (Ubwandilo 19:15, 16) Bo ifinja fingi fikindilepo, unsololi Danieli asopiwe m’kibwina kya ngalamu loli sikalinfulesye nongwa yakuti, ‘Kyala alintumile uwandumi wake ukwisa kusighala ingalamu kukanwa.’ (Danieli 6:22) Panyuma, bo untumiwa Peteri apinyiwe, Yehova atumile uwandumi ukuti akamwabule. (Imbombo Sya Batumiwa 12:6-11) Abandumi balintulile kangi Yesu bo ali pa kisu. Bo Yesu osiwe, “abandumi ba Kyala balinkumbombela.” (Marko 1:13) Kangi bo Yesu alipipi ukukoliwa na balughu bake uwandumi “alinkasisye.”—Luka 22:43. *

6. (a) Ngimba tukumanya bulebule ukuti abandumi bakubatula ababombi ba Kyala? (b) Ngimba malalusyo ghaliku agha tukuya pakuyobesania?

⁶ Amasiku agha, abandumi batikuboneka kangi ku bandu. Loli Kyala akali ikubabombela abandumi aba ukubatula abandu aba bikubomba ubwighane bwake. IBaibolo likuyoba ukuti: ‘Uwandumi wa Ntwa ikubasyungutila bosa aba bikumwimika umwene, ikubapoka.’ (Salimo 34:7) Nongwa yafiki tukulondiwa ukufighililiwa? Nongwa yakuti tuli na balughu abamaka. Ngimba abalughu aba bo baliku? Ngimba bafumile kughu? Ngimba babaghile ukutufulasya bulebule? Ukuti twamule amalalusyo agha tumanyile tasi isi syabombiwe bo Adamu na Eva bapeliwe.

7. Ngimba findu fiki fikubombiwa nongwa yakuti abandu bikusyobiwa na Setano?

⁷ M’mutu 3 twamanyile isya wandumi yumo uyu akanile ukulongosiwa na Yehova. Umwene alondagha ukuti alaghileghe abandu. Uwandumi uyu iBaibolo likunjoba ukuya Setano  kangi Mohesi. (Ubusetuli 12:9) Setano alondagha kangi ukuti abandumi na bandu bamo bope bafwane nawe ukuleka ukumpilikila Kyala. Umwene alinsyobile Eva, kangi ukufuma nkabalilo kala akali ikusyoba abandu bingi. Loli abandu bamo bo Abeli, Enoki na Nowa basubiliwe kwa Yehova.—Bahiburi 11:4, 5, 7.

8. (a) Ngimba abandumi ba Kyala balyandwike bulebule ukuya mbepo nyali? (b) Ngimba abandumi aba babombile syafiki ukuti bapone umpyuto?

⁸ Nkabalilo ka Nowa, abandumi bamo bakanile ukulongosiwa na Yehova. Basokileko kumwanya ukwisa pa kisu nukwanduka ukuya bandu. Nongwa yafiki babombile isi? IBaibolo likuyoba ukuti balondagha ukwegha abakikulu pa kisu. (Belenga Ubwandilo 6:2.) Isi abandumi aba babombile syali mbibi. (Yuda 6) Ukufwana na bandumi ababibi aba, abandu bingi pakabalilo aka balyandile ukubomba imbibi. Yehova atwele umpyuto ukuti onange bosa aba babombagha imbibi, amisi ghalinkwisula pa kisu kyosa. Loli abapokile bene aba babombagha ubwighane bwake. (Ubwandilo 7:17, 23) Ukuti bapone, abandumi aba baghomokile kumwanya. IBaibolo likuti abandumi aba mbepo nyali. Abene basalile ukumukonga Setano ukuti yo abalongosyeghe.—Matai 9:34.

9. (a) Findu fiki fyabombiwe bo abandumi aba baghomokile kumwanya? (b) Ngimba tukuya pakumanyila isyafiki lino?

⁹ Nongwa yakuti abene bakanile ukubomba ubwighane bwake, Yehova akanile ukuti ikale nabo m’mbumba yake yakumwanya. (2 Peteri 2:4) Abandumi ababibi aba bakabaghila kangi ukwanduka ukuya nu mbili wa bandu loli bakali ‘bikukisyoba ikisu kyosa.’ (Ubusetuli 12:9; 1 Yohani 5:19) Lino tumanyile injila isi abene bikusyobekesya abandu m’masiku agha.—Belenga 2 Bakorinti 2:11.

10. Ngimba abandumi ababibi bikusyoba bulebule abandu?

¹⁰ Abandumi aba bikusyoba abandu mu njila syakukindanakindana.  Abandu bamo bikuyoba na bandumi aba ukwendela mbaghanga na bamanjele. Linga abandu bikuyoba na bandumi aba, iBaibolo likuyoba ukuti ko kusubila imisyuka. IBaibolo likutubula ukuti tuleke ukubomba kilikyosa iki kikukolelana nimisyuka. (Bagalatiya 5:19-21) Nongwa yafiki kubibi? Ukufwana na bandu aba bikubombela ifipingo ukukola ifinyamana, abandumi aba bikubombela injila syabuyanja ukuti babasyobe abandu.—Mukete Amasyu Gha Pabumalilo 25.

11. Ngimba ubulaghusi kokuti fiki, kangi nongwa yafiki tutikulondiwa ukubomba ubulaghusi?

¹¹ Injila yimo iyi bikubasyobela abandu yo ya bulaghusi. Ubulaghusi ko kubombela amanjele ukuti mumanye isi sikuya pakubombiwa nkyeni pamo ukumanya ifindu ifi tukabaghila ukufimanya. Bamo ukuti bamanye, bikuketa tasi indondwa, bikuketa pagalasi, bikuketa imizele ya m’maboko lumo bikupilikisya ukulila kwa njuni. Abandu abingi bikwinong’ona ukuti ukubomba syosa isi kukaya nindamyo nayimo, loli ubu butungulu. Ukubomba ubulaghusi kubibi fiyo. IBaibolo likuyoba ukuti abandu aba bikubomba ubulaghusi bikubombela amaka gha mbepo inyali. Ilemba lya Imbombo Sya Batumiwa 16:16-18, likuyoba ukuti ‘imbepo ya bulaghusi’ yantulagha undindwana ukuti ayobeghe isya nkyeni. Bo untumiwa Pauli asosisye imbepo inyali myake, undindwana uyu alekile ukuyoba kangi isya nkyeni.

12. (a) Nongwa yafiki kubibi ukughela ukuyobesania na bafwe? (b) Nongwa yafiki ababombi ba Kyala batikubomba inyiho isi sikukolelana ni imbepo inyali?

¹² Pali injila iyingi iyi abandumi ababibi bikubasyobela abandu. Abandumi aba bikulonda ukuti tusubileghe ukuti tubaghile ukuyoba nabafwe, kangi bikulonda ukuti tusubileghe ukuti abafwe bali nubumi kumalo ghamo pamo ukuti tubaghile ukuyobesania nabo pamo abene babaghile ukutufulasya. Abandu bamo linga unkamu pamo um’manyani wabo afwile, bikubuka ku mundu wa manjele uyu ikuyoba ukuti  abaghile ukuyoba na bafwe. Uwamanjele uyu lumo abaghile ukuyoba ifundo yimo iyakuhobosya iya mundu uyu afwile lumo abaghile ukuyoba amasyu agha ghafwene na gha mundu uyu afwile. (1 Samueli 28:3-19) Inyiho nyingi isi sikubombiwa pakabalilo ka nifwa, sikunangisya ukuti abandu bikusubila ukuti umundu uyu afwile ikuya nu bumi ku malo ghamo. Simo mwa nyiho isi syo isi: ukuya nisiku lya kukumbukila umundu uyu afwile, ukubika ikemo ku bafwe, ukumeta inywili, ilisiku lyakupyaghila, ukukosya umoto, ukukagha imisyuka. Abakristu linga bakanile ukubomba isi, abakamu babo na bandu abangi abapalamani bikwanda pakubayoba, ukubakayikila pamo ukuleka ukwangala nabo. Loli abakristu abene bakumanya ukuti linga umundu afwile atikuya nu bumi ku malo ghamo. Tukabaghila ukuyoba na bafwe bope bakabaghila ukutufulasya. (Salimo 115:17) Mukulondiwa ukuya ba mahala fiyo ukuti muleke ukughela ukuti muyobe na bafwe pamo ukubomba ifindu ifi fikukolelana ni mbepo inyali.—Belenga Ukukumbusya Indaghilo 18:10, 11; Yesaya 8:19.

13. Ngimba lino, ifindu fili bulebule ku bandu aba pabwandilo batilagha imbepo inyali?

¹³ Ukongelela pakubasyoba abandu, abandumi ababibi bikubatetemesya. M’masiku agha, Setano na bandumi bake basimenye ukuti basyele “nakabalilo kapimba itolo” ukuti Kyala abasosyepo pa kisu, yo nongwa yake bakali fiyo kangi bali nilyoyo ukukinda kunyuma kosa. (Ubusetuli 12:12, 17) Nalinga abandu bingi pabwandilo batilagha imbepo inyali, lino balekile ukutila. Ngimba findu fiki ifi fibatabwile ku butumwa ubu?

14. Ukufwana na bakristu baku Efesi, tubaghile ukubomba bulebule ukuti tuye babuke ku mbepo inyali?

¹⁴ IBaibolo likutubula isyakuti tubombeghe ukuti tukanisye imbepo inyali nukuti tuye babuke. Isagha tumanyile isi abinitu ba ku Efesi babombile. Bamo ku Efesi basubilagha  isya manjele bo bakali ukuya Bakristu. Ngimba balekile bulebule? IBaibolo likuti: ‘bingi aba babombagha isya manjele balikughabungania amabuku ghabo, balinkughakosya m’moto bo abandu bosa bikuketa.’ (Imbombo Sya Batumiwa 19:19) Nongwa yakuti balondagha ukuya bakristu, balyonenge amabuku ghosa gha manjele. Ukufwana na baefesi syo nanuswe tukulondiwa ukubomba. Aliwesa uyu ikulonda ukumbombela Yehova ikulondiwa ukutagha fyosa ifi alinafyo ifyakukolelana nimbepo inyali. Ifi fibaghile ukuya amabuku, amagazini, amafilimu, inyimbo, inyanga pamo ifindu fimo ifi fikukolelana ni mbepo inyali. Ifi fikongelelapo ukupanda nukufwala fimo ukuti twifighilileghe.—1 Bakorinti 10:21.

15. Ngimba findu fiki ifingi ifi tukulondiwa ukubomba ukuti tuleke ukuntila Setano na bandumi bake?

¹⁵ Bo ifinja fikindilepo ukufuma apa abakristu ba ku Efesi balyonenge amabuku gha manjele, untumiwa Pauli abalembile ukuti balondiwagha ukukindilila “ukulwa” ni “mbepo inyali.” (Baefesi 6:12) Naloli, nalinga balyonenge kale amabuku gha manjele loli imbepo inyali syakindilile ukughelaghela ukuti sibafulasye. Ngimba babombile syafiki? Pauli ababulile ukuti: ‘Mwegheghe ningulu ya lwitiko muli iyi mubaghile ukusimikisyamo yosa imitipulo ya moto ya mbibi yula.’ (Baefesi 6:16) Ukufwana namuno ingulu yikufighilila unsilikali ku bwite, ulwitiko lwitu lubaghile ukutufighilila. Linga tuli nulusubilo lwa maka ukuti Yehova abaghile ukutupoka, tukuya pakuleka ukumutila Setano na bandumi bake ababibi.—Matai 17:20.

16. Ngimba tubaghile ukubomba bulebule ukuti ulusubilo lwitu luye lwamaka mwa Yehova?

¹⁶ Ngimba tubaghile ukubomba bulebule ukuti ulusubilo lwitu luye lwamaka mwa Yehova? Tukulondiwa ukubelenga iBaibolo isiku lililyosa kangi tukulondiwa ukusubila ukuti Kyala ikuya pakutufighilila. Linga tuli nulusubilo fiyo mwa  Yehova, Setano na bandumi bake bakabaghila ukutufulasya.—1 Yohani 5:5.

17. Ngimba findu fiki ifi fibaghile ukutupoka ku bandumi ababibi?

¹⁷ Ngimba Abakristu ba ku Efesi balondiwagha kangi ukubomba isyafiki? Abakristu aba bikalagha mutawuni iyi abandu babombagha fiyo isya manjele. Yo nongwa yake Pauli ababulile ukuti: ‘Mwiputeghe . . . akabalilo kosa.’ (Baefesi 6:18) Abene balondiwagha ukuti basumeghe akabalilo kosa ukuti Yehova abafighilileghe. Bule pakuyoba isya uswe? Nanuswe tukwikala nkisu iki abandu bighanile ukubomba isya manjele. Yo nongwa yake nanuswe tukulondiwa ukusuma ukuti Yehova atufighilileghe, kangi tukulondiwa ukubombela ingamu yake linga tukwiputa. (Belenga Isya Mbupingamu 18:10.) Linga tukukindilila ukunsuma Yehova ukuti atupoke kwa Setano, Umwene ikuya pakwamula inyiputo syitu.—Salimo 145:19; Matai 6:13.

18, 19. (a) Ngimba tubaghile ukuntola bulebule Setano na bandumi bake? (b)Ngimba lilalusyo liliku ili likuya pakwamuliwa pa mutu wa pa nkyeni?

¹⁸ Linga tutaghile filifyosa ifi fikukolelana ni sya manjele kangi linga tukunsubila Yehova, tubaghile ukunkanisya Setano na bandumi bake. Tutikulondiwa ukubatila. (Belenga Yakobu 4:7, 8.) Yehova wamaka fiyo ukukinda abandumi ababibi aba. Umwene abafundile nkabalilo ka Nowa, kangi nkyeni ikuya pakubafunda. (Yuda 6) Tukumbukeghe ukuti tukaya twibene pa bwite ubu, Yehova ikubombela abandumi bake ukuti atufighilileghe. (2 Banyafyale 6:15-17) Tuli nulusubilo losa ukuti nubutuli bwa Yehova, tubaghile ukumutola Setano na bandumi bake.—1 Peteri 5:6, 7; 2 Peteri 2:9.

¹⁹ Linga Setano na bandumi bake bo bikupangisya indamyo pa kisu, nongwa yafiki Kyala ikubaleka itolo kisita kubapyuta mpaka lino? Ilalusyo ili likuya pakwamuliwa pa mutu wa pa nkyeni.