Ingamu ya Kyala yo Yehova, yikusanusya “Uyu ikupangisya ukuyako.” Yehova yo Mwene maka ghosa, kangi yo apelile fyosa. Umwene ali namaka ghakubomba filifyosa ifi ikulonda.

Mu Chihiburi, ingamu ya Kyala yalembiwagha na masimbo 4. Mu Chizungu, amasimbo agha ghakulembiwa ukuti YHWH pamo JHVH. M’ma Baibolo ghabwandilo gha Chihiburi ingamu ya Kyala, yaghiwagha amalo 7,000. Abandu pa kisu kyosa bikuyoba ingamu ya Yehova iyi mwakukindanakindana ukufwana ni njobelo syabo.

▸ Mutu 1, pala. 15

IBaibolo masyu agha Kyala, loli abombile abandu pakulilemba. Isi sifwene itolo nu mbuya uyu ikumubula umwisukulu wake ukuti amulembele ikalata. Kyala abombile mbepo mwikemo ukuti alongosye aba balembagha iBaibolo ukuti balembe isi Umwene ikulonda. Mbepo wa Kyala abalongwisye mu njila isyakukindanakindana, bamo basibonagha isyakuti balembe maso na maso, bamo ku njosi.

▸ Mutu 2, pala. 5

Ifi fyo fimanyisyo ifi fikulingania ubwanaloli bwa m’Baibolo. Tufwanikisye ni fundo yakuti “abangali ababibi bikonanga utuyilo utununu,” ifundo iyi yikutumanyisya ukuti abandu aba tukwangala nabo babaghile ukutonanga pamo ukututula. (1 Bakorinti 15:33) Kangi nifundo yakuti ‘buno ifi umundu ikusopa, fyo fifyo isakutondolagha’ yikutumanyisya ukuti tukabaghila ukuyonga ifi fikwisa panongwa ya isi tukubomba.—Bagalatiya 6:7.

▸ Mutu 2, pala. 12

Agha masyu ghakufuma kwa Kyala. Amasyu agha ghabaghile ukulingania isya bwighane bwa Kyala, ukutumanyisya utuyilo, ifi ikulonda ukuti tubombeghe, pamo ukutulonga. Ghabaghile kangi ukuya masyu gha isi sikwisa kubombiwa nkyeni. Mu Baibolo muli amabusololi mingi agha ghafwanisiwe.

▸ Mutu 2, pala. 13

Yesu afwanisye amabusololi ghosa agha ghikuyoba isya Mesiya. Mukete mu bokosi lya “ Amabusololi Agha Ghikuyoba Isya Mesiya .”

▸ Mutu 2, pala. 17, amasyu gha pasi.

Yehova apelile ikisu ukuti kiye paladaiso, akaya ka aba banganile. Ubwighane bwake bukachenja. Kasyele akabalilo kanandi itolo ukuti Kyala asosyepo ababibi bosa nukubapa abandu bake ubumi bwa bwila na bwila.

▸ Mutu 3, pala. 1

Setano yo wandumi uyu alyandisye ukum’sambukila Kyala. Ikukoleliwa ukuti Setano, ukusanusya “ukususya” panongwa yakuti akabalilo kosa ikupanga ifindu ifyakususyana na Kyala. Ikukoleliwa kangi ukuti Mohesi, ukusanusya ukuti “ntungulu.” Ikukoleliwa ingamu iyi panongwa yakuti ikuntungulupila Kyala kangi ikusyoba abandu.

▸ Mutu 3, pala. 4

Yehova apelile abandumi bo akali ukupela ikisu. Abapelile ukuti bikaleghe kumwanya. Balipo abandumi ma millioni mingi. (Danieli 7:10 NWT.) Abene bali ni ngamu nutuyilo utwakukindanakindana. Abandumi abasubiliwa bikukana ukuti abandu babiputeghe. Bali na mabudindo ghakukindanakindana kangi bikubomba imbombo isyakukindanakindana. Imbombo simo isi abandumi bikubomba syo isi: ukubomba ku kikota ikya Yehova, ukutubula amasyu aghakufuma kwa Yehova, ukufighilila nu kulongosya ababombi bake pa kisu, ukutwala ubulongi, nukutula pa mbombo yakufumusya. (Salimo 34:7; Ubusetuli 14:6; 22:8, 9) Nkyeni, bikwisa pampene na Yesu pa bwite bwa Armagedoni.—Ubusetuli 16:14, 16; 19:14, 15.

▸ Mutu 3, pala. 5; Mutu 10, pala. 1

Kilikyosa iki linga tukwinong’ona, ukubomba, pamo muno tukwipilikila linga kukindene nu bwighane bwa Yehova bo butulanongwa. Nongwa yakuti ubutulanongwa bukonanga ubumanyani bwitu na Yehova, umwene atupele indaghilo ni fundo ukuti situtule ukuleka ukupangila amatingo imbibi. Pabwandilo, fyosa ifi Yehova apelile fyali figholofu, loli bo Adamu na Eva basalile ukuleka ukumpilikila Yehova, bataghile ubugholofu. Bakangele nukufwa kangi nanuswe tukukangala nukufwa panongwa yakuti twapyanile ubutulanongwa bwa Adamu.

▸ Mutu 3, pala. 7; Mutu 5, pala. 3

Armagedoni bo bwite ubu Kyala isakutwala pakonanga ikisu kya Setano na bandu ababibi.

▸ Mutu 3, pala. 13; Mutu 8, pala. 18

Ubunyafyale bwa Kyala lyo boma ili Yehova apangile kumwanya. Yesu yo Mwalafyale wa iboma ili. Mu nkyeni, Yehova isakubombela iboma ili pakusosyapo abandu ababibi pa kisu. Ubunyafyale bwa Kyala bwisa kulaghila ikisu kyosa.

▸ Mutu 3, pala. 14

Kyala apelile Yesu bo akali ukupela filifyosa. Yehova alintumile Yesu pakisu ukuti ise afwile abandu bosa. Bo afwile, Kyala alinsusyisye. Lino Yesu ikulaghila kumwanya ukuya Mwalafyale wa Bunyafyale bwa Kyala.

▸ Mutu 4, pala. 2

IBaibolo lyayobile nganila akabalilo aka Mesiya isakubonekela. Lyatile isakubonekela kubumalilo bwa masabata 69, agha ghalyandile mu 455 B.C.E. nukumalika mu kyinja kya 29 C.E.

Ngimba tukumanya bulebule ukuti amasabata agha ghamalike mu 29 C.E.? Amasabata 69 ghalyandile mu 455 B.C.E. pakabalilo aka Nehemiya afikile ku Yerusalemu ukuti akayenge kangi Yerusalemu. (Danieli 9:25 NWT; Nehemiya 2:1, 5-8) Linga tupilike ilisyu lyakuti “dazeni” tukumanya ukuti bikuyoba ifindu 12, amasyu ghakuti “sabata” ghakutukumbusya isya masiku 7. Amasabata agha ghikuyobiwa mubusololi ubu, ghakaya masabata gha masiku 7, loli ghakwimila ifinja 7 ukufwana nu busololi  ubu bukuyoba ukuti ‘isiku limolyene likwimila ikyinja kimokyene.’ (Ukubaliwa 14:34; Ezekieli 4:6) Isi sikusanusya ukuti sabata yiliyosa yikwimila ifinja 7 ubutali bwake, kangi amasabata 69 ukughongania pampene ghakufwana ifinja 483 (69 x 7). Linga tukubelengela ifinja 483 ukufuma mu 455 B.C.E., fikutufikisya mu kyinja kya 29 C.E. Mu kyinja iki Yesu alyosiwe naloli nukuya Mesiya!—Luka 3:1, 2, 21, 22.

 Ubusololi ubu, bwayobile kangi isya sabata uyungi, uyu yo finja kangi 7. Ubusololi ubu bwayobile ukuti nkati mwa finja ifi, mu 33 C.E., Mesiya isa kughoghiwa, kangi ukwanda mu 36 C.E., amasyu amanunu agha Bunyafyale ghalondiwagha ukwanda ukufumusiwa ku bandu ba fikolo fyosa, ku bayuda bene umma.—Danieli 9:24-27.

▸ Mutu 4, pala. 7

IBaibolo likutumanyisya ukuti Yehova Kyala yo Mpeli wa fyosa, kangi alimpelile Yesu bo akali ukupela fyosa. (Bakolosi 1:15, 16) Yesu akaya yo Kyala Mwenemaka ghosa. Umwene akayobilepo ukuti afwene na Kyala. Loli ayobile ukuti: “Tata angindile ubukulumba une.” (Yohani 14:28; 1 Bakorinti 15:28) Loli ifipanga fimo fikumanyisya ukuti mwa Kyala yumoywene muli aba Kyala batatu, Uwise, Umwana, nu Mbepo mwikemo. Loli ubu butungulu, panongwa yakuti m’Baibolo ikimanyisyo ikya butatu kikayamo.

Mbepo Mwikemo gho maka gha Kyala agha ghatikuboneka, agha ikubombela imbombo ukuti afwanisye ubwighane bwake. Akaya mundu. Ikifwanikisyo, abaKristu babwandilo “balinkwisula Mbepo mwikemo” kangi Yehova atile: ‘nisakubonelelagha Mbepo wangu abandu bosa.’—Imbombo Sya Batumiwa 2:1-4, 17.

▸ Mutu 4, pala. 12; Mutu 15, pala. 17

AbaKristu abanaloli batikubombela imphinjika linga bikumwiputa Kyala. Nongwa yafiki?

1. Ukwanda liyolo ifipanga ifya butungulu fikubombela imphinjika pakwiputa. Nkabalilo kakunyuma babombelagha imphinjika pakwiputa ku ifipeliwa na patuyilo twa bulowe. Ifinja 300 ukufuma apa Yesu afwilile,  abaKristu bakabombelagha imphinjika pakwiputa. Loli bo kakindilepo akabalilo, undongosi wa Roma Constantine apangile imphinjika ukuti abaKristu babombeleghe pakwiputa. Umwene inong’onagha ukuti imphinjika yikuya pakutula ukuti apindule abandu bingi ukuya baKristu. Loli Yesu bakalinkomelile pa mphinjika. Ibuku limo likuyoba ukuti: ‘Imphinjika yaliko bo ikiKristu kikali pakwanda, kangi yikwaghiwa mu tuyilo twa bandu aba bakaya baKristu.’—The New Catholic Encyclopedia

2. Yesu akafwile pa mphinjika. Amasyu gha chigiliki aghakuti ‘mphinjika’, ghikusanusya ‘ikindu iki kigholwike’ ‘ithabwa’ pamo “ikipiki.” “IBaibolo ilya Companion, likuyoba ukuti mu Baibolo lya chigiliki [New Testament], mukayamo amasyu agha ghikuyoba isya mathabwa mabili agha ghapingikene.” Yesu afwile pa mpiki ghumowene ughu ghugholwike.

3. Yehova ikukana ukuti tubombeleghe ifithuzithuzi pamo ififwani linga tukumwiputa.—Ukusoka 20:4, 5; 1 Bakorinti 10:14.

▸ Mutu 5, pala. 12

Yesu ababulile abafundiwa bake ukuti bakumbukileghe inifwa yake. Abakristu babwanaloli bakukumbukila inifwa iyi kyinja kilikyosa, pa 14 umwesi wa Nisan. Pa deti ili po apa abaIsraeli bayagha ni pasaka. Ikisyesye ni kinwelo ifi fikwimila umbili nilopa lya Yesu, fipeliwa kwa aliwesa uyu isile pi siku lyakukumbukila inifwa iyi. Bosa aba bikwisa kulaghila pampene na Yesu kumwanya bo bakulya ikisyesye ni kinwelo. Bosa aba bali nulusubilo lwakuya nubumi pa kisu boyapo pisiku ili, loli batikulya ikisyesye pamo ikinwelo.

▸ Mutu 5, pala. 21

Mu chihiburi na mu chigiliki amasyu agha ghasanusiwe “mbepo” mu Baibolo lya Mang’anamuliro gha Charu Chiphya ghikusanusya ifindu fingi. Ghikusanusya ifindu ifi fitikuboneka, bo umbelo pamo umuyi ughu twebandu nifinyamana fikutuya. Amasyu agha ghabaghile ukusanusya kangi abandu aba mbili wa mbepo pamo mbepo mwikemo, namaka agha Kyala ikubombela. IBaibolo litikumanyisya ukuti umundu ali ni kighaba iki kikukindilila ukuya nubumi linga afwile.—Ukusoka 35:21; Salimo 104:29; Matai 12:43; Luka 11:13.

▸ Mutu 6, pala. 5; Mutu 15, pala. 17

Gehena ngamu ya malo agha ghali pipi na Yerusalemu kuno abandu bataghangako nukocha imindu. Ubuketi nabumo ubwakuti pakabalilo aka Yesu ali pa kisu ifinyamana pamo abandu batamiwagha pamo bochiwagha ku malo agha. Isi sikusanusya ukuti Gehena ghakaya malo agha abandu aba bafwile bikutamiwako pamo bakochiwa bwila na bwila. Pakabalilo aka Yesu ayobagha isya bandu aba bikwisa kusopiwa mu Gehena, asanusyagha isya konangika kisita kuyako kangi.—Matai 5:22; 10:28.

▸ Mutu 7, pala. 20

Ulu lwiputo ulu Yesu abamanyisye abafundiwa bake muno babaghile ukwiputila. Bamo bikuyoba ukuti Lwiputo lwa Tata. Yesu atile twiputeghe ukuti:

• ‘Ingamu yako yikemesiweghe’

  Tukwiputa ukuti Yehova ayelusyeghe ingamu yake kubutungulu bosa ubu bulipo. Isi sikulondiwa ukuti aliwesa kumwanya na pasi ayitileghe nukuyipa ulughindiko ingamu ya Kyala.

• ‘Ubunyafyale bwako bwiseghe’

   Tukwiputa ukuti ubunyafyale bwa Kyala busosyepo ikisu kya Setano iki, bulaghile ikisu, nukupanga ikisu ukuya paladaiso.

• ‘Ubwighane bwako bubombiweghe pasi apa’

  Tukwiputa ukuti ubwighane bwa Kyala ubwakuti ikisu kiye paladaiso bufwanisiwe, ukuti abandu abagholofu bikaleghe m’Paladaiso bwila na bwila ukufwana namuno Yehova alondelagha pabwandilo.

▸ Mutu 8, pala. 2

Yehova atutabwile ku butulanongwa ni nifwa. Ukuti tutabuliwe, kwalondiwagha ukuhomba ubumi ubugholofu ubu umundu wakwanda, Adamu ataghile ukuti tuye kangi pabumanyani na Yehova. Kyala alintumile Yesu ukuti ise afwile abatulanongwa bosa. Nongwa ya bufwe bwa Yesu aliwesa ali nulusako lwakuya mugholofu nukwisa kukaba ubumi bwa bwila na bwila.

▸ Mutu. 8, pala. 21; Mutu. 9, pala. 13

Ubusololi bwa pa chaputala 4 cha buku ilya Danieli, bwayobile ukuti Kyala isa kwimika Ubunyafyale bwake mu 1914.

Ubusololi: Yehova apangisye ukuti Nebukadinezara alote isi sikwisa kubombiwa mu nkyeni. Umwene alotile umpiki unywamu ughu wadumuliwe kangi ikisikisiki kyake kyatoliwe ukumela mpaka pakindile “utubalilo 7” panongwa yakuti bapinyilepo nakela akapapate na kakikuba. Linga isi sikindilepo, umpiki ghukwisa kumela kangi.—Danieli 4:1, 10-16, NWT.

Isi ubusololi ubu bukusanusya kumyitu: Umpiki ghukwimila ubulaghili bwa Kyala. Kwa finja fingi, Yehova abombelagha abanyafyale ba ku Yerusalemu ukuti balongosyeghe abaIsraeli. (1 Syambukulu 29:23) Loli abanyafyale aba batoliwe ukuya basubiliwa, ubunyafyale bwabo bwamalike. Yerusalemu alyonangike mu 607 B.C.E. uku kwali kwanda kwa “tubalilo 7.” (2 Banyafyale 25:1, 8-10, NWT; Ezekieli 21:25-27, NWT) Bo Yesu ayobile ukuti, ‘abapanja bisakonanga akaya ka Yerusalemu ukwisa kufika papo akabalilo kabo kisa kumalikilagha,’ asanusyagha “utubalilo 7.” (Luka 21:24) Isi sikunangisya ukuti “utubalilo 7” tukamalike bo Yesu ali pakisu. Yehova afingile ukuti isakubwimika Umwalafyale bo pakindile “utubalilo 7.” Ubulaghili bwa Mwalafyale umpya uyu bwisa kutwala ulusayo ulunywamu fiyo ku bandu ba Kyala.—Luka 1:30-33.

Ubutali bwa “tubalilo 7”: “Utubalilo 7” fyali finja 2,520. Linga tukubelengela ifinja 2,520 ukufuma mu 607 B.C.E., fikumalikila pa kyinja ikya 1914. Mu 1914 po apa Yehova alimwimike Yesu ukuya Mesiya kangi ukuya Mwalafyale wa Bunyafyale bwa Kyala kumwanya.

Ngimba tukufyagha bulebule ifinja 2,520 ifi? IBaibolo likuyoba ukuti utubalilo tutatu na hafu gho masiku 1,260. (Ubusetuli 12:6, 14, NWT) “Utubalilo 7” gho masiku 1,260 tayimuzi 2 (1,260 x 2) Po tukughagha amasiku 2,520. Amasiku 2,520 ghafwene itolo nifinja 2,520 panongwa yakuti ukufwana nu busololi “ilisiku limolyene likwimila ikyinja.”—Ukubaliwa 14:34, NWT; Ezekieli 4:6, NWT.

▸ Mutu 8, pala. 23

IBaibolo likuyoba isya ‘wandumi unkulumba’ yumoywene, ukuti ingamu yake yo Mikaeli.—Danieli 12:1; Yuda 9.

 Mikaeli N’ndongosi wa bandumi abasubiliwa ababwite ba Kyala. Pa Busetuli 12:7 iBaibolo likuyoba ukuti: ‘Mikaeli na bandumi bake alinkulwa ni nyifwila, yope ni nyifwila pampene na bandumi bake alinkulwa na Mikaeli.’ Ibuku lya Busetuli likuyoba ukuti Un’ndongosi uwababwite ba Kyala yo Yesu, po lelo ingamu iyingi iya Yesu yo Mikaeli.—Ubusetuli 19:14-16.

▸ Mutu 9, pala. 4

Amasyu ghakuti amasiku ghabumalilo ghikusanusya akabalilo ka findu fingi ifi fisakubombiwa, loli bo Ubunyafyale bwa Kyala bukali ukonanga ikisu kya Setano iki. Loli pali amasyu aghangi, bo “ubumalikilo bwa kisu” kangi “ubwisilo bwa nnyamundu,” ghope ghikuyobiwa m’Baibolo ghikusanusya akabalilo ka masiku ghabumalilo. (Matai 24:3, 27, 37) ‘Amasiku ghabumalilo’ ghalyandile pakabalilo aka ubunyafyale bwa Kyala bwalandile ukulaghila kumwanya mu 1914, ghakwisa kumalika linga Kyala onangile ikisu kya Setano pa Armagedoni.—2 Timoti 3:1; 2 Peteri 3:3.

▸ Mutu 9, pala. 5

IBaibolo likuyoba ukuti Kyala ikwisa kusyusya abandu ku bufwe. Abandu 9 aba basyukile ku bufwe bikuyobiwa m’Baibolo. Kyala namaka ghake abombile Eliya, Elisha, Yesu, Peteri, na Pauli ukuti basyusye abandu. Yehova afingile ukuti isakusyusya ‘abagholofu na baniongafu’ ku bufwe ukuti baye kangi nubumi pa kisu. (Imbombo Sya Batumiwa 24:15) IBaibolo likuyoba kangi isya kusyuka nukubuka kumwanya. Isi sikubombiwa ku bene aba basaliwe na Kyala ukuti basalaghile na Yesu kumwanya.—Yohani 5:28, 29; 11:25; Bafilipi 3:11; Ubusetuli 20:5, 6.

▸ Mutu 9, pala. 13

Ukusubila imisyuka to utuyilo utunyali bo ukuyobesania nabafwe, lumo ukwendela mu bandu abangi, abaghanga, abalosi pamo abalaghusi. Abandu aba bikusubila imisyuka bikusubila ukuti linga umundu afwile mbepo pamo umuyi wake ghukukindilila ukuya nubumu nukuchenja ukuya kisyuka, loli ubu butungulu. Abandumi ababibi bope bikupangisya abandu ukuleka ukumpilikila Kyala. Ukubomba amayele, ubulosi, ubughanga, ukusinga ( kutegha) inyumba pamo imighunda, ukulaghula, ukupilika ukulila kwa njuni fyosa ifi fili mu gulu lya ukusubila imisyuka. Pali ifindu fimo ifi fikupangisya abandu ukwinong’ona ukuti ukusubila imisyuka kukaya nindamyo nayimo. Fimo mwa findu ifi mabuku, amanyuzipepala, amafilimu, ninyimbo simo isi sikuyoba fiyo ifya misyuka. Inyiho isya pafwa bo ifilingo, ukusopa amabwe pamo umfu mwileke, ukumeta inywili pafwa, ukumubula unkikulu uyu undume afwile ukuti apinye umwenda ku ntu. Fyosa ifi fikukolelana nukusubila ifya misyuka. Abandu bingi bikubombela imikota linga bikubomba ifya misyuka.—Bagalatiya 5:20; Ubusetuli 21:8.

▸ Mutu 10, pala. 10; Mutu 16, pala. 4

Yehova yo Kyala Mwenemaka ghosa, kangi apelile fyosa. (Ubusetuli 15:3) Iyi yo nongwa yake Kyala yo Mwene fyosa ifi filiko kangi yo ali namaka ghakufilaghila fyosa ifi apelile. (Salimo 24:1; Yesaya 40:21-23; Ubusetuli 4:11) Umwene abikile indaghilo pa fyosa ifi apelile. Yehova ali namaka ghakubasala abangi ukuya balaghili. Tukughindika ubulaghili bwa Kyala linga tukunangisya ulughano kumyake nukumpilikila.—1 Syambukulu 29:11.

▸ Mutu 11, pala. 10

Ukusosya ulwanda ko kughogha umwana uyu akali akapapiwa. Uku kutikubombiwa mwasoka itolo pamo panongwa ya ndamyo simo mumbili wa mama. Ukufuma pakabalilo aka ikupangiliwa, umwana ikuya mundu pamwene. Atikuya mumbili ghumowene nu mama.

▸ Mutu 13, pala. 5

Ukuti madokotala ghatule umundu uyu ilopa linandi, bikumbika ilopa pamo kimo pa fighaba ifinywamu 4 ifya ilopa ili beghile mumbili wa umundu yungi pamo ili beghile mumbili wako nukulisunga palubafu. Ifighaba 4 ifinywamu ifya ilopa fyo mapulazima, maselo makesefu, maselo melu, na mapulatileti.

▸ Mutu 13, pala. 13

M’Baibolo amasyu aghakuti ukufundiwa ghatikusanusya ukumfunda umundu mwene uyu onangile simo. Ghakusanusya kangi ukulongosiwa, ukumanyisiwa nukugholosiwa. Yehova atikubafunda abandu mwa nkhaza. (Isya Mbupingamu 4:1, 2) Yehova ikubanangisya ikifwani ikinunu abapapi. Muno umwene ikubafundila abandu fikunangisya ukuti abaghanile, yo nongwa bope bikwanda ukuhoboka nulufundo. (Isya Mbupingamu 12:1) Yehova abaghanile abandu bake, kangi ikubamanyisya. Ikubapa indaghilo isi sikubatula ukuleka imbibi nukwanda ukwinong’ona nukubomba isi umwene ikuhoboka nasyo. Abapapi linga bikubafunda abanabo, bikulondiwa kangi ukubatula ukumanya ubununu ubu bukuyapo linga bikupilikila. Bikulondiwa kangi ukubamanyisya ukuti banganeghe Yehova, amasyu ghake, iBaibolo, nukupilikisya kanunu ifundo isi silimo.

▸ Mutu 14, pala. 13

Imbepo inyali bo bandumi ababibi kangi bamaka ukukinda twebandu. Abandumi ababibi aba balipelile ukuya balughu ba Kyala pakabalilo aka bakanile ukumpilikila. (Ubwandilo 6:2; Yuda 6) Abene bakolelene na Setano ukuti basambukile ubulaghili bwa Yehova.—Ukukumbusya Indaghilo 32:17; Luka 8:30; Imbombo Sya Batumiwa 16:16; Yakobu 2:19.

▸ Mutu 16, pala. 4