Akabughatila akakutesya Isya Bumi pa Kisu Kyosa (WHO), katile: “Ukubabombela inkhaza abakikulu ndamyo nywamu fiyo pa kisu kyosa kyapasi, indamyo iyi yifwene itolo nimbungo, kangi pikulondiwa ukubombapo simo mwanakalinga ukuti indamyo iyi yimalike.” Akabughatila aka kayobile kangi ukuti pabupipi 30 pelesenti “ya bakikulu bosa aba beghiwe pamo aba bali pakibwezi babakomilepo pamo ukubaghona mwa nkhaza” na balume wabo. Kangi ilipoti ilingi ilya kabughatila ka UN lyayobile ukuti mfyinja ifya mwalululu, abakikulu 137 pa kisu kyosa baghoghiwagha isiku lililyosa na balume wake pamo umundu yumo uwa mumbumba iyo. a

 Ubuketi bubaghile ukunangisya naloli ukuti indamyo iyakubombelana inkhaza mumbumba nywamu fiyo, loli bukabaghila ukulingania ikitima ni fyakubaba ifi umundu aliwesa uyu ba mbombile inkhaza ikwipilika.

 Ngimba umwe mukwaghana ni nkhaza mumbumba yinu? Pamo alipo yumo uyu mummenye uyu ikwaghana ni ndamyo bo iyi? Linga mo siyilile, keta ifundo isyakukongapo isyakufuma mu Baibolo isi sibaghile ukubatula.

  Linga umundu yumo ikubabombela inkhaza, indamyo yikaya yinu

  Ubutuli bulipo

  Mukaya mwibene

  Inkhaza sikwisakumalika

  Muno mubaghile ukuntulila uyu ba mubombile isya nkhaza

 Isi Ibaibolo likuyoba: “Bunobuno lelo twesa itolo muno tuyilile, tukwakwiyobelagha kwa Kyala uyu isyake uyu isyake.”—Baroma 14:12.

 Mukumbukeghe isi: Uyu ikubabombela inkhaza yo uyu ali ninongwa.

 Linga undume winu ikubapa inongwa umwe panongwa ya nkhaza isi ikubabombela, ikusoba. Abakikulu bikulondiwa ukughaniwa komma ukubabombela inkhaza.—Bakolosi 3:19.

 Utubalilo tumo, umundu abaghile ukupanga inkhaza panongwa yakuti umutu ghutikwenda kanunu, panongwa ya mbumba iyi akulile, pamo ponongwa yakunwa fiyo ubwalwa. Nalinga sibaghile ukuya bo ulu, umwene ikwisa pakwamula kwa Kyala pa isi ikubabombela. Kangi yo uyu ikulondiwa ukubombapo simo ukuti achenje akayilo kake.

 Isi Ibaibolo likuyoba: “Loli linga batalile basinong’wine fiyo, syosa sikwenda bununu itolo.”—Isya Mbupingamu 15:22.

 Mukumbukeghe isi: Linga mukuketa ukuti ubumi bwinu buli pangozi pamo mutikumanya ifyakuti mubombe, abangi babaghile ukutulapo.

 Nongwa yafiki mukulondiwa ubutuli bwa bangi? Inkhani iyakubombelana inkhaza mbweghi yakutamya fiyo. Ukwinong’onela muno mubaghile ukubombela lumo fibaghile ukubatamya ukusala ikindu ikyakulondiwa fiyo ukuti mubombe pa findu ifyakukongapo ifi:

•   Ukufighilila ubumi bwinu

•   Ukubinong’onela abaninu

•   Muno mukuya pakusyaghila indalama

•   Ukungana undume winu

•   Ukupoka inyegha yinu linga sibaghile ukubombiwa ukuti undume winu achenje ifyakubombiwa fyake

 Momuno sikuyila utubalilo twingi, linga isi sibombiwe sibaghile ukubasofania fiyo. Loli ngimba mubaghile ukusuma ubutuli kwa nani?

 Ummanyani pamo uwa mumbumba yinu uyu mukunsubila abaghile ukubatula nu kubasubisya. Linga mubaghile ukumbulako itolo umwininu uyu ikubapilikisya sibaghile ukutula fiyo.

 Ifibughatila ifi fikubatula aba bikwaghana ni nkhaza mbweghi fyope fibaghile ukubatula mwanakalinga. Aba bikubomba imbombo mu fibughatila ifi babaghile ukubabula isi mubaghile ukubomba ukuti mwifighilile. Linga undume winu ikwitikisya ukuti naloli ali ni ndamyo kangi ikulondiwa ukuchenja, ifibughatila ifi fibaghile ukumbula isi ikulondiwa ukubomba ukuti achenje

 Ifibughatila ifingi fibaghile ukutula pafyakubombiwa bo ifi linga mukulondiwa ubutuli akabali kakako. Ifibughatila ifi, babaghile ukuya badokotala, abanesi pamo abangi aba bamanyisiwe kanunu pa nkhani bo sisisi.

 Isi Ibaibolo likuyoba: ‘Yehova b ali pipi itolo na bandu bosa aba indumbula syabo sisulumenie.’—Salimo 34:18 NWT.

 Mukumbukeghe isi: Kyala ikufinga ukuti ikuya pakubatula.

 Yehova ikubiyayila fiyo. (1 Peteri 5:7) Umwene ikumanya isi mukwinong’ona kangi namuno mukwipilikila mundumbula. Abaghile ukubasubisya ukwendela mu Masyu ghake, Ibaibolo. Kangi ikulonda ukuti mwiputeghe kumyake. Linga mukwiputa mubaghile ukusuma ukuti abape amahala na maka ukuti mulimbane ni ndamyo isi mukwaghana nasyo.—Yesaya 41:10

 Isi Ibaibolo likuyoba: “Umundu wesa isakwitughalagha ndutengano mmipiki yake iya mafilu ni ya mikuyu, kangi atisakuyako yumo uwa kubapelela ulutende.”—Mika 4:4

 Mukumbukeghe isi: Ibaibolo likuti kikwisa akabalilo mwalululu apa, aliwesa isakwikala mwalutengano pakaya pake.

 Yehova Kyala mwene yo uyu ali ninjila isyakumasyila indamyo syitu. Ibaibolo likufinga ukuti: “Isakupyasilagha amasosi ghosa, bope nubufwe nalinga bo busulumanie, nalinga ko kukuta pamo ko kubaba fitisakuyangako kangi.” (Ubusetuli 21:4) Pakabalilo ako, tutikwisa kukumbuka ifindu ifibibi kangi tukwisakukumbukagha ifindu ifinunu fyene. (Yesaya 65:17) Ulu lo lutengano ulu Ibaibolo likuti mwisakuya nalo nkyeni.