1-2. Ngimba findu fiki fyabombiwe bo Yesu akali ukuyoba amasyu ghake aghabumalilo?

PALI po pamusi pa Nisani 14, 33 C.E. bo anyoziwe nukumpa inongwa iyi akatulilepo, Yesu alinkwangaliliwa kangi pabumalilo alinkukomeleliwa pa mpiki uwakutamiliwapo. Alasiwe nimisumali mmaboko na mmalundi. Muno atuyilagha na muno ayobelagha syali syakitima fiyo.

² Isagha tuyobesanie amasyu agha Yesu ayobile pa mpiki uwakutamiliwapo na isi tubaghile ukumanyilako kumyake. M’masyu aghangi, isagha “tupilikisyeghe kumyake.”—Mat. 17:5.

3. Ngimba Yesu ayobagha isya banani bo ikuyoba ukuti: “We Tata ubahobokele”?

³ Ngimba Yesu ayobile isyafiki? Bo Yesu ali pa mpiki uwakutamiliwapo, aliputile atile: “We Tata ubahobokele.” Abahobokele abanani? Amasyu gha Yesu aghakukongapo ghikututula ukubamanya abandu aba abayobagha. Umwene atile: “Namanga bakasimanya isi bikubomba.” (Luka 23:33, 34) Yesu abayobagha abasilikali Abaroma aba balinkomelile imisumali mmaboko na mmalundi pa mpiki uwakutamiliwapo. Abene bakalimmenye kanunu Yesu. Umwene ayobagha kangi isya bandu abangi aba bakasyagha ukuti aghoghiwe loli pabumalilo basubile mmyake. (Imbo. 2:36-38) Yesu akalondiwagha ukughoghiwa loli umwene akakalele pamo ukuleka ukubahobokela aba bamfwimagha. M’malo mwake, alinsumile Yehova ukuti abahobokele bosa aba bapangisye ukuti aghoghiwe.

4. Ngimba tukumanyilako isyafiki kwa Yesu pakuya nubwighane bwakubahobokela aba bamfwimagha?

 ⁴ Ngimba tukumanyilako isyafiki ku masyu gha Yesu? Mwakufwana itolo na Yesu tukulondiwa ukughelaghela ukubahobokela abangi. (Kolos. 3:13) Abandu aba bikongelelapo abakamu bitu, aba babaghile ukutususya panongwa yakuti batikupilikisya isi tukusubila kangi namuno tukubombela ifindu pa bumi bwitu. Abene babaghile ukutuyobela isyabutungulu, ukutukosya isoni pa gulu, ukonanga amabuku ghitu pamo ukututetemesya ukuti bikuya pakutufulasya. M’malo mwakukalala tunsumeghe Yehova ukuti abatule bosa aba bikutususya ukuti bitikisye ukumanyila ubwanaloli. (Mat. 5:44, 45) Utubalilo tumo kubaghile ukuya kukafu ukuti tubahobokele fiyofiyo linga batubombile ifindu fibibi. Loli linga tukukindilila ukukalala nukuleka ukubahobokela tubaghile ukwifulasya twibene. Umulumbu yumo ayobile atile: “Nasyaghenie ukuti ukubahobokela abangi sitikusanusya ukuti isi babombile nunu pamo ukuti mbitikisye ukuti bakindilile ukumbombela imbibi. Loli sikusanusya ukuti nsalile ukuleka ukukindilila ukubakalalila. (Sal. 37:8) Linga tusalile ukubahobokela abangi tutikulonda ukuti ifindu ifibibi ifi fibombiwe fikindilileghe ukutukalalisya.—Ef. 4:31, 32.

5. Ngimba Yesu afingile isyafiki ku mbomba mbibi yumo uyu akomekeliwe nawe pampene, kangi nongwa yafiki afingile isi?

⁵ Ngimba Yesu ayobile isyafiki? Ababomba mbibi babili bakomeliwe pabupipi na Yesu. Pakwanda bosa babili bamwangalilagha Yesu. Loli ukufuma apo, yumo achenjile mundumbula yake kangi alekile ukumwangalila. Asyaghenie ukuti Yesu akabombamo “simo imbibi.” (Luka 23:40, 41) Kangi anangisye ukuti ali nulusubilo ukuti Yesu isakusyuka ukufuma ku bufwe kangi ukuti akabalilo kamo isakuya mwalafyale. Bo Yesu ikufwa alimbulile atile: “We Yesu ungumbukeghe bo kwingila mbunyafyale bwako.” (Luka 23:42) Umundu uyu anangisye ulwitiko ulwamaka fiyo. Yesu alimwamwile atile: “Naloli nikukubula une nikuti ghu mwisyughu kuyagha nanine [komma mbunyafyale loli] mu paladaiso.” (Luka 23:43) Mubaghile ukuketa ukuti Yesu afingile ulufingo ulu ku mundu aliwesa pamwene. Panongwa yakuti asimenye ukuti Tata wake wakisa, Yesu ayobile amasyu agha ghalimpele ulusubilo umundu umbomba mbibi uyu ali pipi ukufwa.

6. Ngimba tukumanyilako isyafiki ku masyu gha Yesu agha alimbulile umbomba mbibi?

⁶ Ngimba tukumanyilako isyafiki ku masyu gha Yesu? Yesu ngolofu mwakufwana itolo na Tata wake. (Hib. 1:3) Yehova ikulonda ukutuhobokela nukutunangisya ikisa, loli abaghile ukubomba isi pene linga tulapile imbibi isi twabombagha kunyuma nukunangisya ulwitiko mwikemo lya Yesu Kristu. (1 Yoh. 1:7) Bamo babaghile ukuketa ukuti kubaghile ukuya kukafu ukusubila ukuti Yehova abahobokile isi babombagha kunyuma. Linga utubalilo tumo mukwipilika bo ulu inong’onela isi: bo asyele panandi ukufwa Yesu alinnangisye ikisa umbomba mbibi uyu alyandile ukunangisya ulwitiko. Yonongwa yake Yehova ikubanangisya fiyo ikisa ababombi bake abasubiliwa aba bikughelaghela ukukonga indaghilo syake.—Sal. 51:1; 1 Yoh. 2:1, 2.

7. Ngimba Yesu ayobile isyafiki kwa Maria na Yohani ukufwana na isi sili pa Yohani 19:26, 27, kangi nongwa yafiki ayobile isi?

⁷ Ngimba Yesu ayobile isyafiki? (Belenga Yohani 19:26, 27.) Yesu alondagha ukumpwelelela mama wake uyu pakabalilo ako ali mfwilwe. Lumo abakamu bake bayagha pakuntula ukuti afyagheghe ifindu fyakumbili. Loli ngimba yo nani uyu ayagha pakuntula ukuti  afyagheghe ifindu ifyamwambepo? Pakayapo napamo apa pikunangisya ukuti abanung’una bake bope bali bafundiwa bake. Loli Yohani ali mfundiwa unsubiliwa kangi ali yumo mwa bamanyani ba Yesu. Yesu abaketagha bosa aba bamwiputagha Yehova pampene nawe ukuya ba mumbumba yake. Yesu alinganile fiyo mama wake kangi alondagha ukuti yumo ampweleleleghe yonongwa yake alinsumile Yohani ukuti ampweleleleghe panongwa yakuti asimenye ukuti Yohani abaghile ukuntula ukuti akindilile ukumbombela Yehova. Umwene alinkumbula mama wake alinkuti, “Keta umwanako.” Kangi alinkumbula Yohani alinkuti, “Keta unyoko.” Ukufuma pisiku lila Yohani alinkuya mwana wa Maria kangi  ampwelelelagha bo mama wake. Yesu anangisye ulughano ulunywamu fiyo ku nkikulu uyu alimpwelelile pakupapiwa kwake. Kangi umwene alimile pabupipi na Yesu pakabalilo aka afwagha.

8. Ngimba tukumanyilako isyafiki ku masyu gha Yesu agha alimbulile Maria na Yohani?

⁸ Ngimba tukumanyilako isyafiki ku masyu gha Yesu? Ubumanyani bwitu na bakamu na balumbu bwamaka fiyo ukukinda ubumanyani ubu bulipo na ba mumbumba yitu. Aba mumbumba yitu babaghile ukutususya pamo ukutukana. Loli ukufwana na muno Yesu afingile, linga tukuseghelela kwa Yehova twisakukaba ifindu fingi fiyo ukukinda ifi twafilekile. Bingi bikuya pakukolelana nanuswe kangi tukuya pakufwanagha banabo, bamama babo pamo batata babo. (Mar. 10:29, 30) Ngimba mukwipilika bulebule ukuya na bakamu na balumbu aba bikukolelana kangi bali nu lwitiko panongwa yakungana Yehova na bangi?—Kolos. 3:14; 1 Pet. 2:17.

9. Ngimba amasyu gha Yesu agha ghali pa Matai 27:46 ghikutumanyisya isyafiki?

⁹ Ngimba Yesu ayobile isyafiki? Bo asyele panandi ukufwa Yesu alinkukuta alinkuti: “We Kyala wangu, Kyala wangu undekile fiki?” (Mat. 27:46) Ibaibolo litikulingania inongwa iyi Yesu ayobile amasyu agha. Loli inong’onela isi tubaghile ukumanyilako ku masyu agha. Ikindu kimo iki tukumanyilako kyo kyakuti, apa ayobagha amasyu agha Yesu afwanisyagha ubusololi ubu buli pa Salimo 22:1. * Mwakongelelapo, amasyu agha ghikunangisya ukuti Yehova “akalimfighilile kosakosa umwanake” (Jobu 1:10) Yesu asimenye ukuti Tata wake itikisye ukuti umwene agheliwe na balughu bake ukuti anangisye ulwitiko lwake ukufika ubufwe bwake. Akayapo umundu uyu agheliwe bo Yesu. Mwakongelelapo amasyu agha ghikunangisya ukuti Yesu akatulilepo inongwa nayimo ukuti aghoghiwe.

10. Ngimba tukumanyilako isyafiki ku masyu agha Yesu alimbulile Tata wake?

¹⁰ Ngimba tukumanyilako isyafiki ku masyu gha Yesu? Ikimanyilo kimo iki tubaghile ukumanyilako kyo kyakuti, tutikulondiwa ukughulila ukuti Yehova ikuya pakutufighilila ku ngelo isi sikughela ulwitiko lwitu. Mwakufwana itolo na Yesu uyu agheliwe ukufika pabumalilo, nanuswe tukulondiwa ukwitendekesya ukunangisya ubusubiliwa ukufika ubufwe bwitu.(Mat. 16:24, 25) Loli tuli nulusubilo losa ukuti Kyala atikuya pakutuleka ukuti tugheliwe ukukinda pamaka ghitu. (1 Kor. 10:13) Ikimanyilo ikingi iki tukumanyilako kyo kyakuti, mwakufwana itolo na Yesu nanuswe tukuya pakutamiwa nalinga ukuti tukabombapo ikibibi nakimo. (1 Pet. 2:19, 20) Aba bikutususya, batikutususya panongwa yakuti tubombile ikindu kimo ikibibi loli panongwa yakuti tukaya kukighaba kya kisu kangi tukufumusya ubwanaloli. (Yoh. 17:14; 1 Pet. 4:15, 16) Yesu ayimenye inongwa iyi Yehova alitikisye ukuti umwene atamiwe. Mwakukindana nu mwene, ababombi bamo abasubiliwa aba bikutamiwa utubalilo tumo batikumanya inongwa iyi Yehova itikisye ukuti ifindu fimo fibombiweghe. (Haba. 1:3) Kyala witu uwa kisa kangi umololo ikuketa ukuti abandu aba bikwipilika bo ulu sitikunangisya ukuti bakaya nulwitiko lwamaka yonongwa yake umwene ikulonda ukubakasya.—2 Kor. 1:3, 4.

11. Nongwa yafiki Yesu ayobile amasyu agha ghikwaghiwa pa Yohani 19:28?

¹¹ Ngimba Yesu ayobile isyafiki? (Belenga Yohani 19:28.) Nongwa yafiki Yesu ayobile ukuti numilwe? Umwene ayobile isi ukuti afwanisye isi sili pilemba lya Salimo 22:15 ili likuti: “Pope napa mmilo wangu pumile  bo luluyo lwa ndeko, ululimi lwangu lukumilila ku kikeno kyangu.” Bo Yesu atamiwe fiyo nukupilika ifyakubaba pa mpiki wakutamiliwapo abaghile ukuti ali nikyumilwa. Umwene alondiwagha ubutuli ukuti amasye ikyumilwa kyake.

12. Ngimba tukumanyilako isyafiki ku masyu gha Yesu aghakuti “numilwe”?

¹² Ngimba tukumanyilako isyafiki ku masyu gha Yesu? Yesu akayobilepo ukuti kubibi ukuyoba muno ikwipilikila kangi nanuswe tukulondiwa ukuyoba muno tukwipilikila. Lumo utubalilo tumo tubaghile ukuketa ukuti tutikulondiwa ukubabula abangi isi tukulonda. Loli linga tukulondiwa ubutuli tungatilagha ukubabula abangi. Mwakifwanikisyo, linga tuli bakangale pamo tukubina tubaghile ukunsuma umwinitu ukuti atutule ukwakula ifindu pamo ukuti tukaghane na dokotala. Linga tuwile amaka, tubaghile ukunsuma Unkristu umwinitu unkusi mwambepo ukuti atutule nukutukasya. (Mbu. 12:25) Tukumbukeghe ukuti abakamu na balumbu bitu batughanile fiyo kangi abene bikulonda ukututula “pakabalilo kabutolwe.” (Mbu. 17:17) Loli abene bakabaghila ukumanya isi sili mundumbula yitu. Bakabaghila ukumanya linga tukulondiwa ubutuli pene linga tubabulile.

13. Ngimba Yesu afwanisye isyafiki mwakukindilila ukunangisya ubusubiliwa ukufika inifwa yake?

¹³ Ngimba Yesu ayobile isyafiki? Namayolo m’ma 3 koloko pa Nisani 14, Yesu alinkukolela alinkuti: “Simalike.” (Yoh. 19:30) Bo Yesu akali ukufwa, asimenye ukuti abombile syosa isi Yehova alondagha ukuti abombe. Panongwa yakuti akindilile ukunangisya ubusubiliwa ukufika inifwa yake, umwene afwanisye ifindu fingi. Ikyakwanda, anangisye ukuti Setano ntungulu. Yesu anangisye ukuti umundu ungolofu abaghile ukukindilila ukunangisya ubusubiliwa pa syosa isi Setano alimbombile. Ikyabubili, Yesu abikile ubumi bwake ukuya ikemo. Panongwa yakuti abikile ubumi bwake sikupangisya ukuti abandu abasitabugholofu baye pabumanyani ubununu na Kyala kangi ukuti baye nulusubilo ulwakwisa kwikala nu bumi kwa bwila na bwila. Ikyabutatu, Yesu anangisye ukuti Yehova yo ndaghili ungolofu kangi atulile ukuti ingamu ya Tata wake yinganyoziwagha.

14. Ngimba isiku lililyosa tukulondiwa ukughelaghela ukubomba isyafiki? Lingania.

¹⁴ Ngimba tukumanyilako isyafiki ku masyu gha Yesu? Isiku lililyosa tukulondiwa ukughelaghela ukubomba kilikyosa ukuti tukindilile ukunangisya ubusubiliwa. Inong’onela isi unkamu Maxwell Friend uyu abombagha bo mmanyisi mu Sukulu ya Gilead ayobile. Palukomano ulwa mfisu, Unkamu Friend ayobile inkhani iyakufwana nubusubiliwa. Umwene atile: “Komma ukughulila kilabo ukuti mubombe isi mukulonda ukubomba umwisyughu. Ngimba mukusubila ukuti mukuya pakuya nu bumi kilabo? Isiku lililyosa munangisyeghe ukuti muli nulusako ulwakwisa kwikala nu bumi kwa bwila na bwila.” Kangi mughelegheleghe ukunangisya ukuti muli basubiliwa. Nalinga ukuti tubaghile ukufwa loli tubaghile ukuyoba ukuti, “Yehova, mbombile isi nabaghile ukufwanisya mwakukindilila ukuya nsubiliwa, ukunangisya ukuti Setano ntungulu, ukuyikemesya ingamu yako kangi nukukindilila ukuya ku bulaghili bwako.”

15. Ukufwana na Luka 23:46, ngimba lusubilo luliku ulu Yesu alinalo?

¹⁵ Ngimba Yesu ayobile isyafiki? (Belenga Luka 23:46.) Panongwa yakuya nulusubilo  losa, Yesu atile: “We Tata umoyo wangu nikughubika mmaboko ghako.” Yesu asimenye ukuti isakuya nu bumi nkyeni panongwa ya Yehova, kangi ali nulusubilo losa ukuti Tata wake ikwisa pakunkumbukila.

16. Ngimba mukumanyilako isyafiki ku isi alyaghene nasyo Unketi uwa fyinja 15?

¹⁶ Isi tukumanyilako ku masyu gha Yesu? Mukindilileghe ukuya basubiliwa kwa Yehova nalinga ukuti ubumi bwinu bubaghile ukuya pangozi. Ukuti mubombe isi, ‘ulusubilo lwinu losa luyeghe mwa Yehova.’ (Mbu. 3:5) Inong’onela isya Joshua, Unketi uwa fyinja 15 uyu abinagha imbungo inywamu iyi yikali nunkota. Umwene akanile ukwambilila ubutuli ubwa kukipatala ubu bukakolelanagha nifundo sya Kyala. Bo asyele panandi ukufwa, alimbulile mama wake ukuti: “Mama, Yehova ikuya pakupwelelela. . . . syo isi usimanye Mama ndinulusubilo losa: Nsimenye ukuti Yehova isapakunsyusya. Asimenye isi sili mundumbula yangu kangi nunganile fiyo.” Twesa tukulondiwa ukwilalusya ukuti, ‘Linga ulwitiko lwangu lukugheliwa panongwa ya kindu kimo iki kibaghile ukumbangisya ukuti nifwe, ngimba nguya pakusubiliwa kwa Yehova nukunsubila ukuti ikwisa pakungumbuka?’

17-18. Ngimba tumanyile isyafiki? (Keta ibokosi ilyakuti “ Isi Tukumanyilako ku Masyu gha Yesu Aghabumalilo.”)

¹⁷ Tubaghile ukumanyilako ifimanyilo ifyakulondiwa fiyo ukufuma ku masyu gha Yesu aghabumalilo. Ghikutukumbusya ukulondiwa ukwakubahobokela abangi nukusubila ukuti Yehova ikuya pakutuhobokela. Tuli nulusako ulwakuya na bakamu na balumbu bingi nkipanga aba bitendekisye ukututula. Loli linga tukulonda ubutuli tukulondiwa ukubasuma abangi ukuti batutule. Tusimenye ukuti Yehova ikuya pakututula ukwifimbilisya ku ndamyo yiliyosa iyi tubaghile ukwaghana nayo. Kangi tuketile ubununu ubwakukindilila ukuya basubiliwa isiku lililyosa nukusubila ukuti linga tufwile, Yehova isakutusyusya.

¹⁸ Bwanaloli ukuti amasyu agha Yesu ayobile bo ikufwa pa mpiki uwakutamiliwapo ghabaghile ukutumanyisya nyingi. Mwakukonga syosa isi tumanyile, tukuya pakughelaghela ukupilikila amasyu gha Yehova aghakuyoba isya mwanake aghakuti: “Mumpilikisyeghe yuyo.”—Mat. 17:5.