1. Ngimba ikisyesye kyali kyakulondiwa bulebule ku bandu bankabalilo kakunyuma?

 IKISYESYE fyo fyali fyakulya fyakulondiwa fiyo ku bandu bankabalilo kakunyuma. (Bwa. 14:18; Luka 4:4) Yonongwa yake utubalilo twingi Ibaibolo likubombesyela amasyu aghakuti “ikisyesye” ukusanusya ifyakulya fyosa. (Mat. 6:11) Kangi Yesu abombesyile ikisyesye mu fika fyake fibili ifyakumanyiwa kanunu. (Mat. 16:​9, 10) Tubaghile ukubelenga kimo mwa fika ifi mu chaputala 6 kya buku lya Yohani. Bo tukuyobesania inkhani iyi, tukuya pakuketa ifundo isi tubaghile ukukonga amasiku agha.

2. Ngimba pali po pakabalilo kaliku apa abandu bingi balondiwagha ifyakulya?

² Bo abafundiwa ba Yesu bamalile ukufumusya, Yesu alinkubegha nukukwela nabo mwiboti nukubuka nabo ku Nyanja ya Galilai ukuti bakatusye. (Mar. 6:​7, 30-32; Luka 9:10) Abene bayekufika ku malo aghakubutali nkaya ka Betisaida. Loli bo abandu bapilike ukuti Yesu ali kula, mwanakalinga babukile ukuti bakankete. Yesu akabalekile itolo. Mwakisa, umwene alyandile ukubamanyisya isya Bunyafyale nukubabumbulusya ababine. Bo kwandile ukwila, abafundiwa balyandile ukupasya kuno abandu bosa aba bayagha pakufyagha ifyakulya. Lumo bamo mwabandu aba bali nifyakulya finandi, loli abandu bingi balondiwagha ukubuka ntwaya ukuti bakule ifyakulya. (Mat. 14:15; Yoh. 6:​4, 5) Ngimba Yesu ayagha pakubomba isyafiki?

YESU ABAPELE IKISYESYE MWAKUSWIGHISYA

3. Ngimba Yesu ababulile abafundiwa bake ukuti babombe isyafiki kukilundilo kya bandu? (Keta kangi ikithuzi kyapakikope.)

³ Yesu ababulile abafundiwa bake ukuti: “Kukabaghila ukuti babukeghe, amubapepo yuyumwe ifyakulya.” (Mat. 14:16) Ukubomba isi kwali kukafu panongwa yakuti balipo abanyambala  abakufwana 5,000. Kangi ukongelelapo abakikulu nabana babaghile ukuti balipo abakufwana 15,000 aba balondiwagha ifyakulya. (Mat. 14:21) Andrea atile: “Kalipo papapa akalumyana aka kali nifisyesye 5 ifya malesi nutuswi tubili. Fyo fibombe fiki kubandu abingi bababa?” (Yoh. 6:9) Utubalilo twingi, ifisyesye fya malesi fyali fyakulya ifi abandu abalondo nabangi balyagha kangi lumo utuswi utunandi tubaghile ukuti twayagha numunyu kangi twayagha tumano. Loli ifindu ifi akalumyana aka kali nafyo fikayagha pakufwana ukuti babalyesye abandu bosa.

4. Ngimba tukumanyilapo isyafiki pa Yohani 6:​11-13? (Keta kangi ifithuzi.)

⁴ Panongwa yakuti alondagha ukubanangisya ikisa, Yesu ababulile abandu ukuti bikale mmagulu pasi palisu. (Mar. 6:​39, 40; belenga Yohani 6:​11-13.) Ukufuma apo, Yesu alinkuwa ulupi kwa Tata wake panongwa ya kisyesye niniswi. Kwali kwakulondiwa ukuti anndaghisye Kyala panongwa yakuti yo uyu alimpele ifyakulya. Nanuswe tukulondiwa ukukonga ikifwanikisyo kya Yesu mwakwiputa bo tukali ukwanda ukulya, kali tuli twibene pamo pagulu lya bandu. Ukufuma apo, Yesu ababulile abafundiwa bake ukuti babayabile abandu ifyakulya, kangi abandu balile nukwikuta. Ifyakulya fimo fyasyeleko kangi Yesu akalondagha ukutagha. Yonongwa yake Yesu ababulile abafundiwa bake ukuti babunganie ifyakulya ifi fyasyele, ukuti basafibombele akabalilo akangi. Yesu atunangisye ikifwanikisyo ikinunu pankhani yakubombesyela mwamahala ifindu. Linga muli mpapi, mubaghile ukumanyila inkhani iyi nabaninu nukuyobesania ifundo isi mubaghile ukumanyilako pankhani ya lwiputo, ukwambilila abahesya nukupa.

5. Ngimba abandu babombile isyafiki bo bapilike isi Yesu abombile pisiku lila, kangi umwene abombile isyafiki?

 ⁵ Abandu baswighagha fiyo namuno Yesu amanyisyilagha kangi nifika ifi abombagha. Panongwa yakumanya ukuti Mose afingile ukuti Kyala isakuntuma unsololi unkulumba, abene babaghile ukuti bilalusyagha ukuti, ‘Ngimba abaghile ukuya yo Yesu?’ (Kukumbu. 18:​15-18) Linga mo syayilile, abene baketagha ukuti Yesu abaghile ukuya ndaghili nnunu fiyo, uyu ayagha pakufwanisya ukukipa ifyakulya ikikolo kyosa. Yonongwa yake ikilundilo kya bandu kyalondagha “ukumwimika [Yesu] ukuya mwalafyale.” (Yoh. 6:​14, 15) Linga Yesu ayagha pakwitikisya ukuti isi sibombiwe, ayagha pakunangisya ukuti ikweghapo ikighaba pa fyandyali sya ba Yuda aba bali pasi pabulaghili bwa Baroma. Ngimba syo isi abombile? Hayi. Tukubelenga ukuti Yesu ‘alinkuyonga alinkwakwiyekela kukyamba.’ Nalinga ukuti bamo bamfimbilisyagha loli umwene akalitikisye ukuti ingililepo pa fyandyali. Tukumanyilapo ifundo iyakulondiwa fiyo.

6. Ngimba tubaghile ukukonga bulebule ikifwanikisyo kya Yesu? (Keta kangi ikithuzi.)

⁶ Bwanaloli ukuti abandu bakabaghila ukutusuma ukuti tubape ifyakulya, tubabumbulusye mwakuswighisya pamo ukutwimika ukuya banyafyale pamo balaghili ba nkisu. Loli babaghile ukutukasya ukuti tweghepo ikighaba pa fyandyali mwakuvota pamo ukutufimbilisya ukuti tuye kulubafu lwa mundu uyu bikwinong’ona ukuti abaghile ukuya ndaghili nnunu. Loli Yesu atunangisye ikifwanikisyo ikinunu.  Umwene akanile ukwingililapo pa fyandyali kangi ayobile ukuti: “Ubunyafyale bwangu bukaya bwa nkisu iki.” (Yoh. 17:14; 18:36) Pakuya Bakristu, tukulondiwa ukwinong’ona bo muno Yesu inong’onelagha nukukonga ikifwanikisyo kyake. Mwakufwana itolo numwene, nanuswe tulibasubiliwa ku Bunyafyale bwa Kyala, tukubabulako abangi isya Bunyafyale ubu kangi tukubusuma ukuti bwise. (Mat. 6:10) Isagha tughomokele kangi kunkhani iyakuyoba isya kika kya Yesu ikyakubapa abandu ikisyesye nukuketa isi tubaghile ukumanyilako.

‘ISI IFISYESYE FIKWIMILA’

7. Ngimba Yesu nabafundiwa bake babombile isyafiki? (Yohani 6:​16-20)

⁷ Bo Yesu akilyesisye ikilundilo kya bandu, ababulile abafundiwa bake ukuti basokemo nkaya kala nukughomokela ku Kapernaumu piboti kangi umwene alinkubuka kukyamba ukuti ikilundilo kya bandu kileke ukumwimika ukuya mwalafyale. (Belenga Yohani 6:​16-20.) Bo abafundiwa bali mwiboti, umbelo uwamaka walyandile kangi wapangisye ukuti kuye imbepo namayigha. Popapo Yesu alinkwisa kumyabo bo ikwenda pamisi. Kangi alimbulile untumiwa Peteri ukuti yope ende pamisi. (Mat. 14:​22-31) Bo Yesu akwelile itolo mwiboti, umbelo walekile. Abafundiwa bake baswighile fiyo kangi batile: “Naloli, we Mwana wa Kyala uwe.” a (Mat. 14:33) Nalinga syali bo ulu, abene bakaketile ukukolelana kwa kika iki na isi Yesu abombile kunyuma bo akilyesisye ikilundilo kya bandu. Marko alyongelile ifundo iyakuti: “[Abafundiwa] balinkutenguka munda, balinkuswighanika fiyo, namanga bakasyaghenie isya fisyesye fila, loli indumbula syabo syali ngafu.” (Mar. 6:​50-52) Abafundiwa bakasyaghenie ukuti Yehova alimpele Yesu amaka aghakubombela ifika. Ukufuma apo, Yesu ayobile kangi isya kika ikya kisyesye, kangi atumanyisye ifundo iyingi.

8-9. Nongwa yafiki ikilundilo kya bandu kyandondagha Yesu? (Yohani 6:​26, 27)

⁸ Ikilundilo kya bandu iki Yesu akilyesisye kinong’onelagha fiyo ifyakulondiwa fya kumbili. Bulebule? Isiku ilyakukongapo, baketile ukuti Yesu nabafundiwa bake basokileko. Yonongwa yake ikilundilo kya bandu kyakwelile amaboti agha ghafumile ku Tiberia nukubuka ku Kapernaumu ukuti bakaghane na Yesu. (Yoh. 6:​22-24) Ngimba abene babombile isi ukuti bakapilike nyingi isyakufwana Nubunyafyale? Hayi. Abene binong’onelagha fiyo isya findu fyakumbili bo ifyakulya. Ngimba tusimenye bulebule?

⁹ Keta isi syabombiwe bo abandu bamwaghile Yesu ku Kapernaumu. Yesu ababulile kisita kufisa ukuti balinkongile panongwa yakuti balondagha ifyakulya. Nalinga ukuti ‘balile ifisyesye nukwikuta’ loli Yesu ababulile ukuti “ifyakulya ifi fikuyonga.” Kangi abakasisye ukuti bikulondiwa ukwiyula ukufyagha “ifyakulya ifi fikubapa ubumi bwa bwila.” (Belenga Yohani 6:​26, 27.) Kangi Yesu ayobile ukuti Tata wake isakubapa ifyakulya bo ifi. Bo bapilike ukuti filipo ifyakulya ifi fibaghile ukubapa ubumi bwa bwila, babaghile ukuti baswighile fiyo. Ngimba fyakulya filiku ifi fyayagha pakubapa ubumi, kangi bayagha pakufyagha bulebule?

10. Ngimba abandu balondiwagha ukubomba isyafiki ukuti “babwaghe ubumi bwa bwila”?

¹⁰ Abayuda aba, binong’onagha ukuti bikulondiwa ukubomba ifindu fimo pamo imbombo yimo ukuti bambilile ifyakulya ifi. Abene babaghile ukuti binong’onelagha isya “mbombo” isi syali mundaghilo sya Mose. Loli Yesu ababulile ukuti: “Isi Kyala ikuti mubombeghe ko kumwitika yuyo alintumile.” (Yoh. 6:​28, 29) Abene  balondiwagha ukuya nulwitiko mwa Yesu uyu Kyala alintumile ukuti “babwaghe ubumi bwa bwila.” Kangi Yesu ababulilepo kale isya nkhani iyi. (Yoh. 3:​16-18, 36) Ukufuma apo, alinasyo nyingi isyakuti ayobe isyakufwana namuno tubaghile ukubwaghila ubumi bwa bwila na bwila.—Yoh. 17:3.

11. Ngimba Abayuda banangisye bulebule ukuti balondagha itolo ukukaba ifyakulya? (Salimo 78:​24, 25)

¹¹ Abayuda aba, bakasubilagha ifimanyisyo fya Yesu ifyakufwana nukuya nulwitiko mmyake. Abene balindalusisye ukuti: “Kupelagha kika kiliku lelo ukuti tukibone tukwitikeghe?” (Yoh. 6:30) Ukufuma apo, bayobile ukuti abandu bankabalilo ka Mose bambililagha amana mwakuswighisya ukuya fyakulya fyabo fya isiku ni siku. (Nehe. 9:15; belenga Salimo 78:​24, 25.) Sikuboneka ukuti binong’onelagha fiyo isya fyakulya fya kumbili. Kangi batoliwe ukundalusya Yesu ukuti abalinganie kanunu isi ayobile isyakufwana “nikisyesye ikya naloli ikifuma kumwanya,” iki kyafwene itolo namana aghakufuma kumwanya aghakupa ubumi. (Yoh. 6:32) Abene binong’onelagha fiyo isya findu fyakumbili nukuleka ukupilikisya ku isi Yesu abamanyisyagha isyakufwana nubumi bwa bwila na bwila. Ngimba tukumanyilako isyafiki kunkhani iyi?

IFINDU IFYAKULONDIWA FIYO KUMYITU

12. Ngimba Yesu ayobile ukuti ifindu ifyakulondiwa fiyo fyo filiku?

¹² Keta ifundo iyakulondiwa fiyo kumyitu iyi yikwaghiwa mu chaputala 6 kya buku lya Yohani. Ifindu ifyakulondiwa fiyo kumyitu fyo findu fyamwambepo. Kumbuka ukuti Yesu ayobile ifundo iyi pakabalilo aka alinsusisye Setano bo ikungela. (Mat. 4:​3, 4) Kangi pabufumusi bwake ubwa pakyamba, alingenie fiyo isya kulondiwa kwa findu fyamwambepo. (Mat. 5:3) Yonongwa yake tukulondiwa ukwilalusya ukuti, ‘Ngimba isi ngubomba pabumi bwangu, sikunangisya ukuti ngubika ifindu fyamwambepo pamalo aghakwanda ukukinda ifindu fyakumbili?’

13. (a) Nongwa yafiki kukaya kubibi ukuhoboka nifyakulya? (b) Ngimba tukulondiwa ukuya maso nifindu fiki? (1 Bakorinti 10:​6, 7, 11)

¹³ Kukaya kubibi ukusuma ndwiputo ifindu ifi tukulonda ukuti tuhobokeghe. (Luka 11:3) Ukwiyula ukubomba imbombo kukutupangisya ukuti “tulyeghe nukunwa” isi sikutwala ulusekelo kangi “sikufuma kwa Kyala.” (Ndumbi. 2:24; 8:15; Yak. 1:17) Loli tukulondiwa ukuya maso ukuti ifindu fyakumbili fingayagha fyakulondiwa fiyo pabumi bwitu. Untumiwa Pauli alingenie kanunu ifundo iyi pakabalilo aka abalembile kalata Abakristu aba bikalagha mubulaghili bwa Bayuda ubu bwasyele panandi ukupyutiwa. Umwene alingenie isya kifwanikisyo ikibibi ikya Baisraeli bo bali ndungalangala, ukongelelapo isi syabombiwe pabupipi nikyamba kya Sinai. Pauli abasokile Abakristu ukuti “banganyoywagha imbibi bo muno [Abaisraeli] babombelagha.” (Belenga 1 Bakorinti 10:​6, 7, 11.) Yehova abombagha ifika ukuti abape ifyakulya Abaisraeli. Loli panongwa yakuti bafighanile fiyo ifyakulya, balyandile ukubomba ifindu ifibibi.” (Kuba. 11:​4-6, 31-34) Kangi batendekisye ikifwani kya ngwata ikya golide, balinkulya, balinkunwa nukuhoboka fiyo. (Kuso. 32:​4-6) Pauli abombesyile ikifwanikisyo iki ukuti abasoke Abakristu aba bikalagha nkabalilo aka Yerusalemu nitempile fyalyonangike mu 70 C.E. Nanuswe tukwikala kubumalilo bwa kisu ikibibi yonongwa yake tukulondiwa ukupilikila ubulongosi bwa Pauli.

14. Pankhani ya fyakulya, ngimba tukughulila isyafiki nkisu ikipya?

¹⁴ Bo ayobile isyakuti “ifyakulya fya musyughu utupepo,” Yesu ayobile isya kabalilo aka ubwighane bwa Kyala bwisakubombiwa “pasi apa bo kumwanya.” (Mat. 6:​9-11) Ngimba mukwinong’ona  ukuti ikisu kisakuya bulebule pakabalilo ako? Ibaibolo likuyoba ukuti ubwighane bwa Kyala pakisu kyapasi bukongelelapo ifyakulya ifinunu. Ukufwana na Yesaya 25:​6-8, pisakuya ifyakulya fingi ifinunu ifi abandu bisakuhobokagha nafyo mu Bunyafyale bwa Yehova. Kangi pa Salimo 72:16 pikuti: “Imboto ya fyakulya yiyeghe nyingi nkisu; filefukeghe itolo pa fyamba.” Ngimba mukughulila ukwisakupiya ifyakulya ifi mufighanile pamo ukwisakumanyila ukupiya ifyakulya ifi mukapiyamo? Mwakongelelapo, mwisakuhobokagha niseke sya mafilu isi mwisakubyalagha. (Yes. 65:​21, 22) Kangi mutisakuya mwibene.

15. Ngimba aba bisakusyuka bisakumanyila isyafiki? (Yohani 6:35)

¹⁵ Belenga Yohani 6:35. Ngimba findu fiki fisakubombiwa ku bandu aba balile ikisyesye niniswi isi Yesu abapele? Pakabalilo kakusyuka, mwisakwaghana nabo bamo mwabandu aba. Nalinga ukuti kunyuma bakanangisyagha ulwitiko, lumo babaghile ukwisakusyuka. (Yoh. 5:​28, 29) Abandu aba bikulondiwa ukwisakumanyila isi Yesu asanusyagha bo ikuyoba ukuti: “Yo une ne kisyesye ikipelabumi. Uyu linga ikwisa kumyangu yo yitisakundumagha injala.” Abene bisakulondiwa ukuya nulusubilo mu ikemo lya kitabulilo kya Yesu nukusubila ukuti abikile ubumi bwake panongwa yabo. Pakabalilo ako, aba bisakusyuka nabana aba bisakupapiwagha nkisu ikipya, bisakumanyila ubwanaloli ubwakuyoba isya Yehova nubwighane bwake. Twisakuya balusekelo fiyo ukubatula ukumanyila ifindu ifyakuhobosya ifi. Ukubatula abangi ukuti basakusye ubumanyani bwabo na Yehova, kwisakuya kwakuhobosya fiyo ukukinda ifyakulya fyosa ifinunu ifi twisakulyagha nkisu ikipya.

16. Ngimba twisakumanyila isyafiki munkhani iyakukongapo?

¹⁶ Tuyobesenie ikighaba kimo kya nkhani iyi yili mu chaputala 6 kya buku lya Yohani. Loli Yesu alinafyo fingi ifyakuti amanyisye ifyakufwana “nubumi bwa bwila.” Abayuda aba Yesu abamanyisyagha balondiwagha ukupilikisya kanunu ku isi ababulagha kangi syo isi nanuswe tukulondiwa ukubomba. Twisakukindilila ukuyobesania ichaputala 6 kya buku lya Yohani munkhani iyakukongapo.