Napapiwe mu 1927 mu tawuni yimo inandi iyi bikuti Illinois kubupipi na Chicago, ku U.S.A. Tata na Mama wangu bali nabana 5, une Jetha, Don, Karl na Joy. Twesa twasalile ukuti tumbombeleghe Yehova nindumbula yosa. Jetha alingile ikilasi yabubili iya sukulu ya Gilead mu 1943. Don abukile ku Beteli ku Brooklyn, New York, mu 1944, Karl abukile mu 1947 kangi pabumalilo Joy abukile yope ku Beteli mu 1951. Utuyilo twabo utununu kangi utwa bapapi bangu, twanhobosyagha fiyo.

Tata na Mama wangu balighanile fiyo ukubelenga Ibaibolo papo balinganile Kyala kangi batutulile nanuswe ukuti tunganeghe. Loli tata wangu alekile ukughasubila amatchalichi bo alekile imbombo ya busilikali ku Europe nkabalilo ka Bwite Ubwakwanda Ubwa Pakisu Kyosa. Mama wangu ahobwike fiyo bo tata aghomwikeko kubwite nubumi. Mama alimbulile tata ukuti: “Joel, isagha tubukeghe kutchalichi bo muno twabombelagha bwila.” Tata alyamwile ukuti: “Nguya pakubasindikila loli ndikwakwingila.” Mama atile: “Nongwa yafiki?” Tata atile: “Pakabalilo kabwite, abalongosi bamatchalichi aba bali mutchalichi limolyene loli bali ifighaba ifyakukindana ifya bwite, babiputilagha abasilikali nifilwilo fyabo ifyabwite. Ngimba Kyala abatulagha abasilikali ulubafu losa?”

Ukufuma apo, bo Mama ali kutchalichi, Abaketi ba Yehova babili balisile kunyumba yitu. Abene balimpele tata ibuku ilyakumanyila Ibaibolo ili lyali nifighaba fibili ilyakuti Light, ili likulingania isya buku lya Ubusetuli. Tata ahobwike fiyo kangi alyambilile amabuku agha. Bo Mama aghabwene itolo amabuku, alyandile ukubelenga. Kangi isiku limo mama alimbwene kalata mu nyuzipepala iya kumalo agha iyi yayobagha isyakubakolela abandu aba balondagha ukumanyila Ibaibolo mwakubombela amabuku gha Light. Umwene alinong’wine ukuti abuke. Bo afikile kula, unkikulu yumo unkangale aliwile ikifigho. Umwene akolile mmaboko limo mwa buku ili, Mama atile, “Ngimba mukumanyila ibuku ili kuno?” Unkikulu uyu alyamwile ukuti: “Ena, mubaghile ukwingila.” Sabata uwakukongapo, Mama atweghile twe bana twesa nukubuka nanuswe kumalo agha kangi twalyandile ukubuka sabata aliwesa.

Isiku limo bo tubungene, uyu alongosyagha alinsumile ukuti mbelenge ilemba lya Salimo 144:​15, ili likuyoba ukuti abandu aba bikumwiputa Yehova bikuya  balusekelo. Ilemba ili lyalinhobwisye fiyo, ukongelelapo ilya 1 Timoti 1:​11, ili likuti Yehova yo ‘Kyala walusekelo,’ nilya Baefesi 5:​1, ili likutukasya ukuti “amunkongeghe Kyala.” Nasyaghenie ukuti mbaghile ukuya walusekelo pakumbombela Umpeli wangu nukundaghisya panongwa yalusako bo ulu. Ifi fyo findu fibili ifi naghelaghelagha ukubomba pabumi bwangu.

Ikipanga iki kyali pabupipi twendagha ubulendo bwa makilomita 32 (amamayilo 20) ukufuma ku Chicago. Loli pope twaghiwangapo pangomano kangi nalyandile ukulipilikisya kanunu Ibaibolo. Ngukumbuka ukuti akabalilo kamo uyu alongosyagha alinsalile Jetha ukuti amulepo. Bo ngumpilikisya ikwamula, mundumbula natile: ‘Namenye ukuti yo ansala. Nayagha pakwinusya ikiboko nukwamulapo.’ Nalyandile ukwitendekesya ifundo syangu ukuti namulengepo. Ikyakulondiwa fiyo kyali kyakuti nalyandile ukukula mwambepo pampene nabakamu bangu. Kangi nalyosiwe mu 1941.

Ngukumbukila fiyo ulukomano lwa kighaba ulwa mu 1942 ku Cleveland, Ohio. Ifighaba fimo ifyakukinda 50 ku United States fyalumikisye pafoni. Imbumba yitu ukongelelapo nimbumba isingi twikalagha mmatenti kubupipi nakuno twapangilagha ulukomano. Pakabalilo aka, Ubwite bwa Bubili Ubwa Pakisu Kyosa bwakindililagha kangi Abaketi ba Yehova bafwimiwagha. Isiku limo namayolo, nalibwene igulu lya bakamu bikwimika amagalimoto ghabo kangi basimisye inyale syabo. Abene bakolelene ukuti basale umundu yumo uwakuti aketesyeghe amagalimoto ikilo kyosa. Linga baghene nindamyo yiliyosa, abakamu basyagha inyale syabo ukuti babasofanie abalughu nukulisya hutala wa galimoto. Isi syabatulagha abangi ukuti babuke ukwakubatula. Naketile ukuti, ‘Ababombi ba Yehova bikwitendekesya kanunu akabalilo kosa.’ Kikalipo ikindu ikibibi iki kyabombiwe. Kangi panongwa yakumanya ukuti nafighililiwe, naghonile kanunu utulo.

Bo ifyinja fikindilepo, linga ngwinong’onela isya lukomano ulu, naketile ukuti mama wangu akapasyagha kangi akatilagha. Umwene ansubilagha fiyo Yehova nigulu lyake. Ndisakwibwa ikifwanikisyo kyake ikinunu.

Bo ulukomano ulu lukali ukubombiwa, Mama alyandile ubupayiniya bwa kabalilo kosa. Polelo apilikisyagha fiyo inkhani sya babombi ba kabalilo kosa. Bo tukughomokela kukaya umwene atile, “Ngulonda fiyo ukukindilila nubupayiniya loli ngabaghila ukufwanisya panongwa yakuti ngulondiwa kangi ukuyipwelelela kanunu imbumba yangu.” Umwene atulalusisye linga tubaghile ukuntula. Twesa twalitike, polelo atuyabile aliwesa ikipinda kimokyene pamo fibili ukuti tutendekesyeghe bo tukali ukulya ifyakulya fya nulubunju. Linga tubukile kusukulu, mama aketesyagha linga nnyumba muli kanunu ukufuma apo, abukagha mubufumusi. Umwene ikolaniagha fiyo loli akalekagha ukutupasikisya twe banake. Linga twisile kukaya pakulya ifyakulya fya pamusi kangi linga tughomwike ku sukulu, akabalilo kosa angalagha nanuswe. Amasiku ghamo linga tughomwike kusukulu, twingilagha nawe mubufumusi, isi syatutulile ukupilikisya imbombo iyi abapayiniya bikubomba.

Nalyandile ubupayiniya bo ndini fyinja 16. Nalinga ukuti Tata akali ukuya Nketi, loli ahobokagha na isi nabombagha. Isiku limo namayolo, nalimbulile ukuti nalinga ngwiyipa fiyo loli akayapo umundu uyu ikulonda ukumanyila Ibaibolo. Bo nikele myee kwakabalilo akapimba, Nalindalusisye ukuti, “Ngimba mubaghile  ukulonda ukuti mbamanyisyeghe?” Umwene alinong’onilepo kwakabalilo kangi alitike ukumanyila Ibaibolo. Polelo, ummanyili wangu wa Baibolo uwakwanda ali yo tata wangu. Ulu lwali lusako lunywamu fiyo.

Twalyandile ukumanyila ibuku ilyakuti “The Truth Shall Make You Free.” Bo tukukindilila ukumanyila, nasyaghenie ukuti tata wangu andulagha muno mbaghile ukumanyisyila nukuya mmanyisi nnunu. Mwakifwanikisyo, isiku limo namayolo bo tubelengile ipalagilafu, tata atile: “Ngupilikisya isi ibuku likuyoba. Loli ngimba mukumanya bulebule ukuti ibuku ili likuyoba ubwanaloli?” Ngalitendekisye ukwamula ilalusyo ili, po natile: “Ngabaghila ukubamula isi lino, loli linga twisakumanyila ubulendo ubwakukongapo, nisakubamula.” Kangi syo isi nabombile. Naghaghile amavesi agha ghakolelanagha nifundo iyi. Ukufuma apo, nafufuzile ukuti nitendekesye kanunu isi twayagha pakumanyila. Isi syalindulile ukuti niye mmanyisi nnunu wa Baibolo kangi yope tata wangu syalintulile fiyo. Umwene akongagha isi amanyilagha kangi alyosiwe mu 1952.

Nasokilepo pakaya bo ndini fyinja 17. Akabalilo akakufwana itolo, Jetha a alyandile ubumishonale kangi Don, abombagha pa Beteli. Bosa babughanile ububombeli bwabo, isi syangasyagha fiyo. Yonongwa yake nalembile ifomu ya pa Beteli nilya Sukulu ya Gilead kangi nalondagha ukuti Yehova asale mwene kuno ikulonda ukuti ngambombeleghe. Ngimba ifyakukongapo fyake fyali fyo filiku? Balingolile ku Beteli mu 1946.

Kwa fyinja fingi, mbombile ububombeli ubwakukindanakindana pa Beteli, yonongwa yake namanyile ifindu fingi ifipya. Mbombile ububombeli bwa pa Beteli kwa fyinja 75, kangi pakabalilo kala namanyile muno mbaghile ukupulintila amabuku nukubelengela indalama. Namanyile kangi muno mbaghile ukulila ifindu ifi twalondiwagha pa Beteli namuno mbaghile ukutumila ifindu ifyakulondiwa kumalo aghangi. Loli ukukinda fyosa, nguhoboka fiyo nifimanyilo fyamwambepo ifya pa Beteli ifi bikutupa ukwendela mu pulogilamu iya kwiputa kwa nulubunju ninkhani isya mu Baibolo.

Kangi namanyile nyingi ukufuma ku nnung’una wangu, Karl, uyu alisile ku Beteli mu 1947. Umwene ali mmanyili kangi mmanyisi nnunu wa Baibolo. Isiku limo nalinsumile ukuti andule muno mbaghile ukwakuyobela inkhani ya mu Baibolo iyi balimbele. Nalimbulile Karl ukuti mbungenie ifindu fingi loli natoliwagha ukufimbombela imbombo. Umwene alindulile mwakundalusya ukuti, “Joel, ngimba umutu wa nkhani ghukuti fiki?” Mwanakalinga napilikisye isi asanusyagha. Nalondiwagha ukubombela itolo ifundo iyi yayagha pakundula ukulingania umutu wa nkhani nukuleka ukongelela ifundo isi sikali syakulondiwa. Ngalibibwe isi alimanyisye.

 Ukuti tuhobokeghe pa Beteli, tukulondiwa ukubomba nyingi pambombo yakufumusya, isi sibaghile ukututula ukuti tukasiweghe na isi tukwaghana nasyo. Ikyakubombiwa kimo iki ngukumbukila kanunu kyo iki kyabombiwe isiku limo namayolo ku Bronx, New York City. Une nunkamu yumo twalimwendile unkikulu yumo uyu kunyuma alyambilile Ingasya ya Ndindilili na Lembuka! Twalilingenie mwakuyoba ukuti, “Kunamayolo agha tukubatula abandu ukumanyila ifindu ifyakukasya fiyo ifyakufuma mu Baibolo.” Unkikulu uyu atile, “Linga fyakufwana ni Baibolo, mubaghile ukwingila.” Twabelengile nukuyobesania amalemba mingi aghakuyoba isya Bunyafyale bwa Kyala nisya kisu ikipya iki kikwisa. Umwene anangisye ukuti ahobwike fiyo na isi amanyile yonongwa yake abakolile abamanyani bake bingi ukuti bope basayepo sabata uwakukongapo. Bo akabalilo kakindilepo, unkikulu uyu nundume wake balyandile ukumbombela Yehova mbusubiliwa.

Nalondagha umundu uwakweghana nawe. Bo ifyinja 10 fikindilepo nalimwaghile umulumbu. Ngimba findu fiki fyalindulile ukuti numwaghe unkikulu unnunu? Niputagha kwa Yehova nukwilalusya ukuti, ‘Ngimba ngulonda ukwisakubomba isyafiki linga twisakweghana?’

Bo ulukomano lwa kighaba lubombiwe mu 1953 ku Yankee Stadium, nalyaghene numulumbu uyu ingamu yake yo Mary Aniol. Umwene na Jetha balingile pampene ikilasi lyabubili iya Gilead, kangi Mary abombagha ubumishonale nilumbu wangu. Mwalusekelo, Mary alimbulile isya bubombeli bwake ubwa bumishonale ubu abombagha ku Caribbean kangi isyakufwana nabamanyili bake ba Baibolo aba abamanyisyagha kwa fyinja ifi fikindilepo. Bo twandile ukumanyana kanunu, twasyaghenie ukuti twesa twali nubwighane ubwakumbombela Yehova mububombeli bwa kabalilo kosa. Ulughano lwitu lwalyandile ukukula kangi twalyeghene mu Epulelo 1955. Munjila nyingi, Mary anangisyagha ukuti kyali kyabupe kyakufuma kwa Yehova kangi anangisyagha ikifwanikisyo ikinunu. Umwene ahobokagha nububombeli bulibosa ubu bampagha. Iyipagha, abapasikisyagha abangi kangi utubalilo tosa abikagha ifindu fya Bunyafyale pamalo aghakwanda. (Mat. 6:33) Tubombile ububombeli ubwakwendela idela kwa fyinja fitatu, kangi mu 1958, batukolile ku Beteli.

Namanyile nyingi ukufuma kwa Mary. Mwakifwanikisyo, bo tweghene itolo, twalinong’wine ukuti tubelengeghe pampene Ibaibolo, nukumalisya amavesi 15 pakabalilo kamokene. Linga yumo mwa uswe amalile ukubelenga ikighaba kimo, twalinganiagha amalemba nukuyobesania muno tubaghile ukubombesyela imbombo ifundo syake pabumi bwitu. Utubalilo twingi, Mary ambulagha ifindu ifi amanyile ku Gilead pamo pabubombeli bwake bwa bumishonale. Isi namanyile ukufuma kumyake, syalindulile ukukusya amaluso aghakuyoba inkhani sya mu Baibolo namuno mbaghile ukubakasyila abalumbu.—Mbu. 25:11.

Unkasi wangu unganiwa Mary, afwile mu 2013. Loli ngughulila ukwisakwaghana nawe nkisu ikipya. Pakabalilo aka, mbikilepo indumbula ukukindilila ukumanyila nukunsubila Yehova nindumbula yangu yosa. (Mbu. 3:​5, 6) Ngusubisiwa kangi nguya walusekelo fiyo linga ngwinong’onela isi ababombi ba Yehova bisakubombagha nkisu ikipya. Isi sisakongelelapo ukumanyila ifindu ifipya ukufuma ku Ndongosi witu Unkulumba. Bwanaloli ukuti ngutoliwa nukundaghisya pa fyosa ifi Yehova amanyisye ukufika lino kangi panongwa ya kibabilisi kyake ikikulumba.