1. Ngimba bamo bikwipilika bulebule isyakufwana nukwikala nubumi kwa bwila na bwila?

 ABANDU bingi bikuya maso fiyo na ifi bikulya kangi bikughelaghela ukupanga amafizo akabalilo kosa ukuti baye numbili unnunu. Loli isi sitikubapangisya ukuti bikale kwa bwila na bwila. Abene bikumanya ukuti bakabaghila ukwikala nubumi kwa bwila na bwila panongwa yandamyo isi sikwisa panongwa yabukangale. Loli Yesu ayobile ukuti sibaghile ukubombiwa ukuti abandu bikale “ubumi bwa bwila,” bo muno pikuyobela pa Yohani 3:16 na 5:24.

2. Ngimba ichaputala 6 kya buku lya Yohani kikuyoba isyafiki isyakufwana nukwikala nubumi kwa bwila na bwila? (Yohani 6:​39, 40)

² Isiku limo, Yesu abombile ikika mwakukilyesya ikilundilo kya bandu ikisyesye niniswi. a Isi syali syakuswighisya, loli isi ayobile isiku ilyakukongapo syo syali syakuswighisya fiyo. Ikilundilo kyalinkongile ku Kapernaumu kubupipi ninyanja ya Galilai, kuno ababulile ukuti abandu bisakusyuka nukwisakwikala nubumi kwa bwila na bwila. (Belenga Yohani 6:​39, 40.) Pafundo iyi, inong’onela isya bamanyani nabakamu binu abaghaniwa aba bafwile. Isi Yesu ayobile sikutusimikisyila ukuti abandu bingi aba bafwile bisakusyuka kangi twesa pampene twisakuhobokagha nubumi kwa bwila na bwila. Loli abandu bingi bakaghapilikisye amasyu agha Yesu alyongelile mu chaputala 6 kya buku lya Yohani. Isagha tukete amasyu agha.

3. Ukufwana na Yohani 6:​51, ngimba Yesu ayobile isyafiki isyakufwana numwene?

 ³ Ikilundilo kya bandu iki kyali ku Kapernaumu kyaketile ukukolelana kwa fisyesye ifi Yesu abalyesisye na mana agha Yehova abapele abapapi babo aba Israeli. Yonongwa yake Amalemba ghikuyoba ukuti amana agha, “kisyesye kya kumwanya.” (Sal. 105:40; Yoh. 6:31) Yesu abombesyile amana ukuti abamanyisye abandu ikindu kimo ikyakulondiwa fiyo. Nalinga ukuti amana kyali kika kyakufuma kwa Kyala, loli aba balile bafwile bo akabalilo kakindilepo. (Yoh. 6:49) Mwakukindana na isi, Yesu aliyobile mwene ukuti “kisyesye ikya naloli ikifuma kumwanya,” “kisyesye ikya Kyala,” kangi “kisyesye ikipelabumi.” (Yoh. 6:​32, 33, 35) Yesu ayobile ukukindana ukunywamu uku kwalipo pakati pa mana numwene. Umwene atile: “Yo une ne kisyesye ikyumi, iki kisulwike ukufuma kumwanya. Wesa uyu linga ikulya ikisyesye kikiki, yo ikuyagha mumi bwila itolo.” (Belenga Yohani 6:51.) Abayuda aba baswighile fiyo. Abene bakapilikisyagha inongwa iyi Yesu ayobile ukuti asulwike ukufuma kumwanya bo “kisyesye” iki kyaghakindile amana agha Kyala abapele abapapi babo. Ukufuma apo, Yesu ababulile ikifwanikisyo ikyakuswighisya, umwene atile: “Ikisyesye iki nikubapagha gho ghu mbili wangu.” Ngimba asanusyagha isyafiki? Kwakulondiwa fiyo ukupilikisya kanunu isi asanusyagha panongwa yakuti ansala wa ilalusyo ili ikunangisya muno uswe nabaghaniwa bitu twisakubwaghila ubumi bwa bwila na bwila. Isagha tukete isi Yesu asanusyagha.

IKISYESYE IKYUMI NUMBILI WAKE

4. Nongwa yafiki bamo baswighile na isi Yesu ayobile?

⁴ Bamo baswighile fiyo bo Yesu ababulile ukuti ikisyesye iki bayagha pakulya wali mbili wake ughu ayagha pakubapa “ukuya bumi bwa nkisu.” Lumo abene binong’onagha ukuti Yesu alondagha ukuti balye umbili wake wanaloli. (Yoh. 6:52) Ukufuma apo, Yesu ababulile ifundo yimo iyi yabaswighisye fiyo. Umwene atile: “Linga mutikulya umbili wa Nnyamundu, kangi linga mutikunwa nilopa lyake, po mukaya nubumi munda mmyinu.”—Yoh. 6:53.

5. Nongwa yafiki tukusubila ukuti Yesu akasanusyagha ukuti abandu bikulondiwa ukunwa ilopa lyake lyanaloli?

⁵ Nkabalilo ka Nowa, Kyala abakanisye abandu ukulya ilopa. (Bwa. 9:​3, 4) Yehova abapele kangi Abaisraeli ululaghilo ulu. Aliwesa uyu alyagha ilopa alondiwagha “ukughoghiwa.” (Levi. 7:27) Yesu yope apilikilagha ululaghilo ulu. (Mat. 5:​17-19) Yonongwa yake sikali syakupilikiwa ukuti akikasye ikilundilo kya Bayuda ukulya umbili wake wanaloli pamo ukunwa ilopa lyake lyanaloli. Loli bo ikuyoba amasyu aghakuswighisya agha, Yesu alondagha itolo ukubamanyisya abandu muno babaghile ukwisakubwaghila “ubumi bwa bwila.”—Yoh. 6:54.

6. Ngimba tubaghile ukupilikisya bulebule amasyu gha Yesu aghakuyoba isya kulya umbili nukunwa ilopa lyake?

⁶ Ngimba ifundo ya Yesu yali yo yakuti fiki? Sikunangisya ukuti Yesu ayobagha mwakufwanikisya itolo bo muno abombile pakwanda bo ikuyoba nunkikulu Unsamaria. Umwene atile: “Uyu linga ikunwa amisi agha nisakumpagha une, yo atisakukibonagha siku ikyumilwa, loli amisi agha nisakumpagha gho ghisakwipelagha mmyake nyibuko ya misi, iyi yikwibukila kubumi bwa bwila na bwila.” (Yoh. 4:​7, 14) b Yesu akasanusyagha ukuti unkikulu Unsamaria isakubwagha ubumi bwa bwila mwakunwa itolo amisi. Mwakufwana itolo, Yesu akayobagha ukuti abandu aba  ayobagha nabo ku Kapernaumu bisakuya nubumi linga bayagha pakulya umbili wa Yesu wanaloli nukunwa ilopa lyake lyanaloli.

UKUKINDANA UKU KULIPO PAKATI PAFYAKUBOMBIWA FIBILI

7. Ngimba bamo bikuyoba isyafiki isyakufwana na masyu gha Yesu agha ghali pa Yohani 6:53?

⁷ Abandu bamo bikuyoba ukuti pa Yohani 6:53 Yesu alinganiagha isi abandu bisakulondiwa ukubomba pa Fyakulya fya Namayolo Ifya Mwalafyale panongwa yakuti pakabalilo kala abombesyile amasyu aghakufwana itolo. (Mat. 26:​26-28) Abene bayobagha ukuti aliwesa uyu ikwaghiwapo pa Fyakulya fya Namayolo Ifya Mwalafyale ikulondiwa ukulya ikisyesye nukunwa ikinwelo ifi bikwendesya pa bandu aba babungene. Ngimba ifundo iyi yabwanaloli? Kwakulondiwa fiyo ukufufuza ukuti tumanye linga bikutalusya panongwa yakuti ikyinja kilikyosa abandu amamiliyoni mingi pakisu kyosa bikubungana nanuswe pakyakubombiwa iki. Tukuya pakuketa ukuti isi Yesu ayobile pa Yohani 6:53 sikindene fiyo na isi ayobile pa Fyakulya fya Namayolo Ifya Mwalafyale.

8. Ngimba kukindana kumo kuliku uku kulipo pakati pafyakubombiwa fibili? (Keta kangi ifithuzi.)

⁸ Isagha tukete ukukindana kubili uku kulipo pakati pafyakubombiwa ifi. Ikyakwanda, ngimba po pakabalilo kaliku kangi kwali ko kughu kuno Yesu ayobile amasyu agha ghikwaghiwa pa Yohani 6:​53-56? Umwene abombile  isi kukilundilo kya Bayuda ku Galilai mu 32 C.E. Isi syabombiwe kwa kyinja kimokyene bo akali ukwandisya Ifyakulya fya Namayolo Ifya Mwalafyale ku Yerusalemu. Ikyabubili, ngimba ababulagha abanani? Abandu bingi aba bampilikisyagha ku Galilai balondagha ukwikutisiwa nifindu ifyakumbili ifi fyali fyakabalilo akapimba itolo ukukinda ukwikutisiwa nifindu fyamwambepo. (Yoh. 6:26) Loli bo Yesu ayobile ifindu ifi, abene baketagha ukuti fikafu ukufipilikisya kangi mwanakalinga balekile ukunsubila. Bamo mwabafundiwa bake balekile ukunkonga. (Yoh. 6:​14, 36, 42, 60, 64, 66) Abandu aba bakindene fiyo nabafundiwa 11 abasubiliwa aba bali pampene na Yesu bo ikyinja kimokyene kikindilepo pakabalilo aka andisyagha Ifyakulya fya Namayolo Ifya Mwalafyale. Pakabalilo kala, abafundiwa bake bali pampene na Yesu nalinga ukuti bakapilikisyagha kanunu isi amanyisyagha. Loli mwakukindana na bandu ba ku Galilai, abafundiwa bake abasubiliwa bali nulusubilo losa ukuti Yesu ali Mwana wa Kyala uyu afumile kumwanya. (Mat. 16:16) Umwene abandaghisisye mwakuyoba ukuti: “Yo umwe mwali nanine mungelo syangu syosa.” (Luka 22:28) Ukukindana kubili uku kukunangisya ukuti pa Yohani 6:​53, Yesu akalinganiagha isi syayagha pakubombiwa pa Fyakulya fya Namayolo Ifya Mwalafyale. Kangi bulipo ubuketi ubungi.

ISI AMASYU GHA YESU GHIKUSANUSYA KUMYINU

9. Ngimba amasyu gha Yesu agha ayobile pa Fyakulya fya Namayolo Ifya Mwalafyale ghayobagha isya gulu liliku?

⁹ Pakabalilo ka Fyakulya fya Namayolo Ifya Mwalafyale, Yesu abapele abafundiwa bake ikisyesye ikisita nkese nukubabula ukuti kikwimila umbili wake. Ukufuma apo, abapele ikinwelo kangi atile kikwimila “ilopa lyangu lya lwitikano.” (Mar. 14:​22-25; Luka 22:20; 1 Kor. 11:24) Isi ayobile isyakufwana nulwitikano syakulondiwa fiyo. Ulwitikano ulupya lupangiwe “nabannyumba ya Israeli wa [mwambepo]” aba bisakuya “mu Bunyafyale bwa Kyala,” komma ubwa bandu. (Hib. 8:​6, 10; 9:15) Pakabalilo kala, abafundiwa bakapilikisyagha kilikyosa ikyakufwana nulwitikano loli basyele panandi ukupakiwa na mbepo mwikemo nukwingila mulwitikano ulupya ukuti bakikaleghe na Yesu kumwanya.—Yoh. 14:​2, 3.

10. Ngimba isi Yesu ayobile ku Galilai syakindene bulebule na isi ayobile pa Fyakulya fya Namayolo Ifya Mwalafyale? (Keta kangi ikithuzi kyapakikope.)

¹⁰ Mubaghile ukuketa ukuti pakabalilo ka Fyakulya fya Namayolo Ifya Mwalafyale, Yesu ayobile isya “katimo akanandi.” Akagulu akanandi aka kalyandile nabafundiwa bake abasubiliwa aba bali na Yesu nkipinda. (Luka 12:32) Abene pampene nabangi aba bali mugulu ili, baghulilagha ukulya ifimanyikilo fibili, ikisyesye nikinwelo. Abene bo aba bisakwambililagha amalo kumwanya pampene na Yesu. Isi umwene ayobile ku bafundiwa bake pakabalilo kala, syakindene fiyo na isi ayobile kukilundilo kya bandu ku Galilai. Amasyu agha ghabukagha ku bandu bingi.

11. Ngimba Yesu ayobile isyafiki ku Galilai isi sikunangisya ukuti akayobagha isya bandu banandi itolo?

¹¹ Bo Yesu ali ku Galilai mu 32 C.E., ayobagha fiyo isya Bayuda aba balondagha ikisyesye ukufuma kumyake. Loli Yesu aghelile ukubatula ukupilikisya ukuti kilipo ikindu kimo ikyakulondiwa fiyo ukukinda ifyakulya. Iki kyo kyabaghile ukubatula ukubwagha ubumi bwa bwila na bwila. Kangi Yesu ayobile ukuti bosa aba bafwile bisakusyuka pisiku lyabumalilo nukwisakwikala nubumi kwa bwila na bwila. Umwene akayobagha isya basaliwa banandi itolo, bo muno abombile panyuma pa  Fyakulya fya Namayolo Ifya Mwalafyale. Mmalo mwake, bo ali ku Galilai Yesu ayobile isya lusayo ulu abandu bosa babaghile ukwisakulwagha. Umwene atile: “Wesa uyu linga ikulya ikisyesye kikiki, yo ikuyagha mumi bwila itolo . . . Ikisyesye iki nikubapagha umwe ukuya bumi bwa kisu gho ghu mbili wangu.”—Yoh. 6:51. c

12. Ngimba syafiki sikulondiwa ukuti tusakabe ulusayo ulu Yesu ayobile?

¹² Yesu akababulile Abayuda ba ku Galilai ukuti umundu wesa isakulwagha ulusayo ulu. Loli bene aba ‘bikulya ikisyesye iki’ kangi bikunangisya ulwitiko mmyake. Abandu bingi amasiku agha bikuyoba ukuti bikusubila mwa Yesu kangi bikuti mpoki wabo. (Yoh. 6:29) Loli bamo mwa bandu aba pakwanda bansubilagha Yesu, balindekile. Nongwa yafiki?

13. Ngimba syafiki sikulondiwa ukuti tuye bafundiwa banaloli ba Yesu?

¹³ Bingi mwa bandu aba Yesu abalyesisye bahobokagha fiyo ukunkonga panongwa yakuti abapagha ifi balondagha. Abene balondagha itolo ukuti Yesu ababumbulusyeghe, abapeghe ifyakulya nukubabula isi abene balondagha. Loli Yesu anangisye ukuti abafundiwa bake banaloli bikulondiwa ukubomba nyingi. Umwene akalisile pakisu ukuti abape itolo abandu ifindu fyakumbili ifi balondagha. Abene balondiwagha ukupilikila amasyu ghake aghakuti ‘mwise kumyangu’ mwakumpilikisya umwene nukukonga kilikyosa iki abamanyisyagha.—Yoh. 5:40; 6:44.

14. Ngimba tukulondiwa ukubomba isyafiki ukuti tusayiwe numbili kangi nilopa lya Yesu?

 ¹⁴ Yesu akibulile ikilundilo ukuti panongwa yakuti abikile umbili nilopa lyake syabatulile abandu ukuti basikale nubumi kwa bwila na bwila. Abene balondiwagha ukunangisya ulwitiko. Ukuya nulwitiko kwali kwakulondiwa fiyo ku Bayuda kangi kwakulondiwa fiyo nakumyitu amasiku agha. (Yoh. 6:40) Yonongwa yake isi Yesu ayobile pa Yohani 6:​53, sikututula ukulondiwa kwakuya nulwitiko nkitabulilo ukuti tusabwaghe ubumi bwa bwila na bwila. Abandu bingi babaghile ukulwagha ulusayo bo ulu.—Ef. 1:7.

15-16. Ngimba findu filiku ifyakulondiwa fiyo ifi tukumanyila mu chaputala 6 kya buku lya Yohani?

¹⁵ Inkhani ya mu Baibolo iyi yikwaghiwa mu chaputala 6 kya buku lya Yohani yili nifundo iyakulondiwa fiyo kumyitu nakubaghaniwa bitu. Yikututula ukupilikisya kanunu muno Yesu ikunangisyila ikisa ku bandu. Bo ali ku Galilai, ababumbulwisye ababine, amanyisye isya Bunyafyale nukubapa abandu ifyakulya ifi balondiwagha. (Luka 9:11; Yoh. 6:​2, 11, 12) Ukukinda fyosa, abamanyisye ukuti umwene yo “kisyesye ikipelabumi.”—Yoh. 6:​35, 48.

¹⁶ Abandu aba abayobile ukuti “bang’osi isingi” batikulondiwa ukulya ikisyesye nukunwa ikinwelo pa Fyakulya fya Namayolo Ifya Mwalafyale. (Yoh. 10:16) Loli bikusayiwa fiyo numbili nilopa lya Yesu Kristu. Abene bikubomba isi mwakunangisya ulwitiko mu ikemo lya kitabulilo kya Yesu. (Yoh. 6:53) Mwakukindana na isi, aba bikulya ikisyesye nukunwa ikinwelo bikunangisya ukuti bingile mulwitikano ulupya kangi bali nulusubilo ulwakwakulaghila mu Bunyafyale bwa kumwanya. Yonongwa yake kali tuli bapakiwa pamo bang’osi isingi, inkhani ya mu chaputala 6 kya buku lya Yohani yakulondiwa fiyo kumyitu twesa. Yikutumanyisya ukulondiwa kwakuya nulwitiko lwamaka ukuti tusabwaghe ubumi bwa bwila na bwila.