Ngimba Musimenye?
Inyumba Yakwiputilamo Nkabalilo ka Kunyuma: Ukuyengiwa kangi mwakongelela imbali simo isya nyumba yakwiputilamo nkabalilo ka kunyuma iyi yikwaghiwa ku Gamla, pa mutunda wa mamayilo 6 (10 km) kululu kubusokelo isuba ku nyanja ya Galilai. Yikututula ukumanya muno inyumba yakwiputilamo iya nkabalilo ka kunyuma muno yabonekelagha
Ngimba inyumba yakwiputilamo yalyandile bulebule?
ILISYU ilyakuti “inyumba yakwiputilamo” lifumile ku lisyu lya Chigiriki ili likusanusya “ikilundilo” pamo “ukubungana pampene.” Ingamu iyi yali kanunu panongwa yakuti inyumba yakwiputilamo ghali malo agha ikilundilo kyambililagha ubulongosi kangi ghali malo ghakwiputilamo Abayuda ukufuma nkabalilo ka kunyuma. Amalemba gha Chihiburi ghakayoba fiyo isi ilisyu lyakuti inyumba yakwiputilamo sikusanusya loli amalemba gha Chigiriki ghikulingania kanunu isya malo ghakubungana pampene agha ghapangiwe na bandu ba kunyuma mu C.E.
Abamanyili bingi bikusubila ukuti inyumba syakwiputilamo syalyandile pakabalilo aka Abayuda bali kubutumwa ku Babeloni. Ibuku lya Encyclopaedia Judaica likuyoba ififukwa ifi: “Abandu aba bali kubutumwa, bakali ni Tempile, ukuti bakindilile ukusubisania pandamyo isi baghanagha nasyo, abene balyandile ukubungana pampene akabalilo kosa pa Sabata kangi babelengagha amalemba.” Bo basokile kubutumwa, Abayuda bakindilile ukubungana ukuti biputeghe nukubelenga amalemba kangi balyandile ukuyenga inyumba syakwiputilamo kosa kuno bikalagha.
Nkabalilo ka kunyuma, inyumba syakwiputilamo syalyandile ukuya malo ghakwiputilamo Abayuda kangi sikunangisya ukuti abandu aba bikalagha mu mbali mu nyanja ya Mediteraniyani, ukubuka ku Middle East na ku Israeli momuno babombelagha. Kalyoto yumo Lee Levine uwa ku Yunivesite ya ku Yerusalemu atile “Inyumba yakwiputilamo bayibombesyelagha imbombo pakumanyililamo, ukubika amakemo, ikhoti ilyakulongelamo, ukusungilamo ifyabupe, kangi ukubombelamo ifya ndyali ni findu ifingi. Umwene alyongelile ukuyoba ukuti: “Amalo agha baghabombelagha fiyo pakwiputilamo.” Yonongwa yake sikali syakuswighisya ukuti akabalilo kosa Yesu aghiwagha mu nyumba syakwiputilamo. (Marko 1:21; 6:2; Luka 4:16) Ku malo agha umwene abamanyisyagha, abapagha ubulongosi kangi abakasyagha bosa aba baghiwangapo. Ukufuma apa ikipanga kwa Bukristu kyalyandile, untumiwa Pauli yope akindilile ukufumusya amasyu gha Kyala mu nyumba syakwiputilamo. Bosa aba bahobokagha ni findu fya mwambepo babukagha ku nyumba yakwiputilamo, linga bikwingila bamwaghagha Pauli afikile kale mu nyumba yakwiputilamo ikufumusya.—Imb. 17:1, 2; 18:4.
