1-2. (a) Ngimba twesa tukulondiwa ifiki? (b) Ngimba tubaghile ukuya nulusubilo luliku?

TWESA tukulonda ukuti tughaniweghe. Kangi twesa tukulonda ukuti batubombeleghe kanunu ifindu. Linga abandu bikutukana kangi bakatughana nukutubombela ifyankhaza, tubaghile ukwipilika ukuti tukaya bakulondiwa, isi sibaghile ukupangisya ukuti tungayagha nulusubilo.

² Yehova asimenye ukuti tukulondiwa ulughano nu bwanaloli. (Sal. 33:5) Tuli nulusubilo losa ukuti Kyala witu atughanile akabalilo kosa kangi ikulonda ukuti abandu batubombeleghe kanunu ifindu. Isi sikutupa ubuketi linga tukuketa indaghilo isi Yehova abapele Abaisraeli ukwendela mwa Mose. Linga mukwipilika ukuti abandu bamo bababombile ifindu ifi fikaya finunu mwinong’onele fiyo indaghilo isi Yehova abapele Abaisraeli ukwendela mwa Mose * isi sikunangisya muno Yehova ipilikilagha na bandu bake.

3. (a) Ukufwana nilemba lya Baroma 13:8-10, ngimba tukuketa isyafiki linga tukumanyila indaghilo isi Yehova abapele Abaisraeli ukwendela mwa Mose? (b) Ngimba malalusyo ghaliku agha ghikuya pakwamuliwa mu nkhani iyi?

³ Linga tukumanyila indaghilo isi Yehova abapele Abaisraeli ukwendela mwa Mose, tukuketa muno Yehova witu uwalughano ikwipilikila. (Belenga Baroma 13:8-10.) Mu nkhani iyi, tukuya pakuketa indaghilo simo isi Kyala abapele Abaisraeli kangi tukuya pakwamula amalalusyo agha: Nongwa yafiki tubaghile ukuyoba ukuti indaghilo syaghonile palughano? Nongwa yafiki tubaghile ukuyoba ukuti indaghilo syakasyagha ubwanaloli? Ngimba aba  balongosyagha babombagha bulebule ukuti bakongeghe indaghilo? Kangi ngimba indaghilo syabafighililagha abanani fiyofiyo? Amaansala gha malalusyo agha ghabaghile ukutupa ulusubisyo, ulusubilo kangi ukuti tuye pabupipi na Tata witu uwalughano.—Imbo. 17:27; Rom. 15:4.

4. (a) Nongwa yafiki tubaghile ukuyoba ukuti indaghilo isi Yehova abapele Abaisraeli syaghonile palughano? (b) Ukufwana nilemba lya Matai 22:36-40, ngimba ngomelesyo siliku isi Yesu ayobile?

⁴ Tubaghile ukuyoba ukuti indaghilo isi Yehova abapele Abaisraeli syaghonile palughano panongwa yakuti syanangisyagha syosa isi Yehova ikubomba. (1 Yoh. 4:8) Yehova apangisye ukuti indaghilo syosa sighone pangomelesyo sibili isi—unganeghe Kyala kangi unganeghe unnino. (Lev 19:18; Kuk 6:5; belenga Matai 22:36-40.) Yonongwa yake tubaghile ukuketa ukuti pandaghilo isyakukinda 600 kangi ningomelesyo isi sikupanga indaghilo sikutumanyisya isya lughano lwa Yehova. Isagha tukete ififwanikisyo fimo.

5-6. Ngimba Yehova alondagha ukuti aba beghene babombeghe isyafiki, kangi ngimba Yehova amanyagha ifindu fiki? Yoba ikifwanikisyo.

⁵ Muyeghe basubiliwa ku mwininu uwa mu bweghi kangi mubapweleleleghe abaninu. Yehova ikulonda ukuti aba bali pa bweghi bakusyughe ulughano ukuti luyeghe lwamaka kangi lungamalikagha. (Ubwa 2:24; Mat. 19:3-6) Ubulowe kyo kindu kimo iki umundu atikulondiwa ukubomba. Yonongwa yake ululaghilo 7 ulwa mungomelesyo 10 lukukana ubulowe. (Kuk 5:18) Ubulowe butulanongwa “kwa Kyala” kangi nkhaza ku mwinitu uwa mbweghi. (Ubwa 39:7-9) Umundu wa mbweghi uyu abombile ubulowe abaghile ukumpangisya unnine ukuti atamiwe naminong’ono akabalilo akatali.

⁶ Yehova asimenye kanunu muno aba bali pa bweghi bikubombela ifindu. Umwene alondagha ukuti abakikulu ba mu Israeli bababombeleghe kanunu ifindu. Unnyambala uyu aghindikagha indaghilo anganagha fiyo unkasi wake kangi akamasyagha ubweghe pafifukwa ifisita kupilikiwa. (Kuk 24:1-4; Mat. 19:3, 8) Loli linga indamyo inywamu yibonike kangi ikulonda ukumasya ubweghi, ampagha kalata iyakuti amasye ubweghi. Kalata iyi yamfighililagha unkikulu ukuti bangantungulupilagha ukuti abombile ifyabulowe. Mwakongelelapo, bo unnyambala akali ukumpako unkasi wake kalata iyakumasya ubweghi, alondiwagha ukubuka kubakulumba ba boma. Isi syapangisyagha aba bali nubudindo ukuti babatule aba beghene ukuti bafighilile ubweghi bwabo. Linga unnyambala wa mu Israeli amasisye ubweghi pafifukwa ifisita kupilikiwa, Yehova akahobokagha nasyo. Kisita kukayika, umwene aketagha ikitima iki unkikulu ayagha nakyo namuno ipilikilagha ifyakubaba.—Mal 2:13-16.

7-8. (a) Ngimba Yehova ababulile abapapi ukuti babombeghe isyafiki? (Keta ikithuzi kya pakikope.) (b) Ngimba tukumanyilako isyafiki?

⁷ Indaghilo syanangisyagha kangi ukuti Yehova abapasikisyagha fiyo abana. Yonongwa yake Yehova ababulile abapapi ukuti bangabapagha fyene ifindu ifya kumbili loli babapeghe nifindu fyamwambepo. Abapapi balondiwagha ukubombesyela ubudindo bwabo ukuti babatule abanabo ukuti bapilikisyeghe indaghilo sya Yehova kangi bamanyile ukungana Yehova. (Kuk 6:6-9; 7:13) Ikifukwa kimo iki Yehova abafundilagha Abaisraeli kyali kyo kyakuti, babanyozagha abanabo munjila imbibi. (Yer 7:31, 33) Abapapi bakalondiwagha ukubanyoza abanabo loli balondiwagha ukubakete abana ukuya kilingo kangi kyabupe ikyakufuma kwa Yehova iki balondiwagha ukundaghisya.—Sal. 127:3.

⁸ Ifi tukumanyilapo: Yehova ikumanya kanunu muno aba bali pabweghi bikubombela ifindu. Umwene ikulonda ukuti abapapi babaghaneghe abanabo kangi isakubalongagha abapapi linga batikubapwelelela kanunu abanabo.

9-11. Nongwa yafiki Yehova abikile ululaghilo ulu lwakanisyagha ukunyonywa ifya bangi?

 ⁹ Komma ukunyonywa. Ululaghilo lwabumalilo mu ngomelesyo 10 lukukana ukunyonywa, pamo ukuya naminong’ono amabibi pa findu ifya binitu. (Kuk 5:21; Rom. 7:7) Yehova abapele ululaghilo ulu, ukuti abamanyisye ikimanyilo ikinunu—umwene alondagha ukuti abandu bake bafighilileghe indumbula yabo, ukufwana namuno bikwinong’onela, bikwipilikila kangi namuno bikufiketela ifindu. Umwene asimenye ukuti ifindu ifibibi fikwandila m’minong’ono amabibi kangi namuno umundu ikwipilikila. (Mbu. 4:23) Linga umu Israeli itikisye amining’ono amabibi ukukula mundumbula yake, kisita kukayika abaghile ukwanda ukubabombela abangi ifindu ifibibi munjila iyi yikaya yalughano. Mwakifwanikisyo, Umwalafyale Davidi akabalilo kamo alyonangile, nalinga ukuti ali mundu nnunu. Loli akabalilo kamo anyonywile unkasi wa nnine. Ikinyonywa kyake kyalimpangisye ukuti atule inongwa. (Yak. 1:14, 15) Davidi abombile ubulowe kangi aghelile ukuti ansyobe undume wa nkasi uyu abombile nawe isya bulowe, kangi pabumalilo alingoghile.—2 Sam. 11:2-4; 12:7-11.

¹⁰ Yehova amanyagha linga umu Israeli akapilikila ululaghilo ulwa kunyonywa—Umwene ikuketa mundumbula. (1 Sya 28:9) Ululaghilo ulwa kunyonywa lwabamanyisyagha abandu ukuti bangayagha naminong’ono amabibi agha ghabapangisyagha ukuti baye nakayilo akabibi. Yehova yo Tata wamahala kangi walughano!

¹¹ Ifi tukumanyilapo: Yehova ikuketa fingi mu mundu ukukinda muno ikubonekela. Umwene ikuketa fiyo muno tuyilile nkati mundumbula yitu. (1 Sam. 16:7) Ghakayapo aminong’ono, muno tukwipilikila pamo ifyakubomba ifi fibaghile ukuya fyakisisi. Umwene ikuketa kangi ikutukasya pa findu ifinunu ifi tukubomba. Loli ikulonda ukuti tumanyeghe kangi tuleke ukuya naminong’ono amabibi bo tukali ukubomba ifindu ifibibi.—2 Sya 16:9; Mat. 5:27-30.

12. Ngimba indaghilo isi Yehova abapele Abaisraeli syabamanyisyagha isyafiki?

¹² Indaghilo isi Yehova abapele Abaisraeli ukwendela mwa Mose, syabamanyisyagha ukuti Yehova abughanile ubwanaloli. (Sal. 37:28; Yes. 61:8) Umwene anangisye ikifwanikisyo ikinunu fiyo ikya muno tubaghile ukubabombela kanunu ifindu abangi. Linga Abaisraeli bapilikile indaghilo isi Yehova abapele, umwene abasayagha. Loli linga bakanile ukupilikila ifundo syake isya bugholofu, abene baghanagha nindamyo. Inong’onela indaghilo sibili isya Mungomelesyo 10.

13-14. Ngimba indaghilo sibili isya Mungomelesyo 10 syayobagha isyafiki, kangi ngimba Abaisraeli bayagha pakusayiwa bulebule linga bapilikilagha indaghilo syosa?

¹³ Mwiputeghe Kwa Yehova mwene. Indaghilo sibili isya Mungomelesyo 10 syayobagha ukuti Abaisraeli balondiwagha ukwiyipa kwa Yehova mwakumwiputa mwene kangi syabasokagha ukuti bangiputagha kufifwani. (Kuso. 20:3-6) Ingomelesyo isi sikali syakuti sintule Yehova. M’malo mwake, syabatulagha abandu bake. Linga abandu bake bakindilile ukunhobosya Yehova, abene basayiwagha. Loli linga abene bandile ukwiputa ku ba kyala abangi, baghanagha nindamyo.

¹⁴ Inong’onela isya ba Kanani. Abene biputagha kufifwani m’malo mwa kwiputa kwa Kyala uwa bwanaloli nuwa bumi. Ifyakukongapo fyake bifulasyagha bene. (Sal. 115:4-8) Linga bikwiputa ku ba kyala babo babombagha ifyabulowe kangi bakemesyagha abanabo ukuya ikemo. Mwakufwana itolo, linga Abaisraeli bankanile Yehova nukwanda ukwiputa kufifwani, bifulasyagha bene kangi nimbumba syabo. (2 Sya 28:1-4) Bosa aba bali nubudindo bakanile ifundo sya Yehova isya bwanaloli. Abene bakabombesyelagha kanunu amaka ghabo kangi babanyozagha abandu aba batamiwagha. (Eze 34:1-4) Yehova abasokile Abaisraeli ukuti ikuya pakubalonga mwakubaghogha bosa aba bikubanyoza abakasi  na banabo. (Kukum. 10:17, 18; 27:19) Loli Yehova abasayagha abandu bake linga bikumpilikila kangi linga bikubabombela abinabo ifindu ifinunu.—1 Ba. 10:4-9.

15. Ngimba tukumanyilapo isyafiki isyakufwana na Yehova?

¹⁵ Ifi tukumanyilapo: Tutikulondiwa ukundonga Yehova linga abandu aba bikumbombela umwene balekile ukupilikila ifundo syake nukwanda ukubanyoza abandu bake. Loli Yehova atughanile kangi ikumanya linga abandu bikutubombela ifyankhaza. Umwene fikumbaba fiyo ukukinda muno mama ikwipilikila linga umwanake umfyele ikutamiwa. (Yes. 49:15) Nalinga ukuti akabaghila ukubombapo simo mwanakalinga, loli pakabalilo kake ikwisa pakubalonga ababombambibi bosa.

16-18. Ngimba lulaghilo luliku ulu Yehova abapele Abaisraeli linga umundu atulile inongwa, kangi ngimba tukumanyilapo isyafiki?

¹⁶ Indaghilo isi Yehova abapele Abaisraeli syali nifundo nyingi isyakuyoba ubumi bwa Baisraeli, yonongwa yake kwali kwakulondiwa ukuti abanyambala abakusi aba basaliwe babalongeghe abandu ba Yehova mbugholofu. Abene bakali nubudindo ubwakutula pafindu fyamwambepo fyene loli napa findu ifibibi. Isagha tukete ififwanikisyo ifi.

¹⁷ Linga umu Israeli aghoghile umundu, umwene yope alondiwagha ukughoghiwa. Abakulumba ba nkisu balondiwagha ukufufuza tasi inkhani yosa linga kwali kwakulondiwa ukuti bangoghe umundu uyu onangile. (Kuk 19:2-7, 11-13) Abakulumba balongagha kangi inkhani isingi—bo inkhani isyakulwilanilana ifindu fimo ukuti bamasye inkhani. (Kuso 21:35; Kuk 22:13-19) Linga abakulumba balongile kanunu inkhani kangi Abaisraeli bapilikile indaghilo, bosa basayiwagha kangi Yehova aghindikiwagha.—Lev 20:7, 8; Yes. 48:17, 18.

¹⁸ Ifi tukumanyilapo: Ifindu fyosa ifi tukubomba pabumi bwitu fikumpalamasya fiyo Yehova. Umwene ikulonda ukuti tuye bandu banunu kangi balughano linga tukubomba ifindu na bangi. Kangi ikumanya isi tukuyoba na isi tukubomba nalinga tuli kwa twibene.—Hib. 4:13.

19-21. (a) Ngimba abakulumba na balongi babombagha bulebule ifindu na bandu ba Kyala? (b) Ngimba Yehova abafighililagha bulebule abandu bake, kangi ngimba tukumanyilapo isyafiki?

¹⁹ Yehova alondagha ukubapoka abandu bake ukuti baleke ukweghelela utuyilo utubibi utu abapalamani babo babombagha. Yonongwa yake alondagha ukuti abakulumba bangalongagha inongwa mbuniongafu. Loli, bosa aba balongagha inongwa bakalondiwagha ukubalongela abandu babo munjila iyabuniongafu pamo mbundu bwabo. M’malo mwake balondiwagha ukubughana ubwanaloli.—Kuk. 1:13-17; 16:18-20.

²⁰ Yehova wakisa ku bandu bake, yonongwa yake ikubafighilila ku bandu aba bikubabombela findu ifibibi. Mwakifwanikisyo, indaghilo syayobagha ukuti umundu alondiwagha ukuya ninongwa linga abombile ifindu ifibibi. Uyu  bamonangile ali nubwabuke ubwakumanya umundu uyu antungulupilagha. (Kuk 19:16-19; 25:1) Kangi bo akali ukwaghiwa ninongwa, palondiwagha abaketi babili ukuti bayobe ubuketi. (Kuk 17:6; 19:15) Ngimba linga umu Israeli uyu atulile inongwa iyi yayagha nunketi yumoywene syayagha bulebule? Umwene akalondiwagha ukwinong’ona ukuti akabaghila ukwambilila ulufundo pa isi abombile. Yehova aketagha isi abombile. Mumbumba, tata apeliwagha amaka, loli amaka ghake ghayagha numpaka. Mumbumba simo isi bakindene, abakulumba ba nkisu bali nubudindo ubwakwingililapo nukumasya inkhani.—Kuk 21:18-21.

²¹ Ifi tukumanyilapo: Yehova ikunangisya ikifwanikisyo ikinunu fiyo; kikayapo nakimo iki ikubomba mbuniongafu. (Sal. 9:7) Umwene ikubasaya bosa aba bikupilikila indaghilo syake, loli ikubafunda bosa aba bikubombesyela ububibi amaka ghabo. (2 Sam 22:21-23; Eze 9:9, 10) Bamo babaghile ukubomba ifindu ifibibi nukwinong’ona ukuti babaghile ukubopa ulufundo loli Yehova ikughulila akabalilo akanunu aka ikwisa ukubalongela. (Mbu 28:13) Loli linga batikupinduka, bikuya pakumanya mwalululu ukuti ‘ko kandu akasisya ukuwila m’maboko gha Kyala umumi.’—Hib. 10:30, 31.

22-24. (a) Ngimba indaghilo syabafighililagha abanani fiyofiyo, kangi ngimba tukumanyilako isyafiki ukufuma kwa Yehova? (b) Ngimba masyu ghaliku aghakusoka agha ghikwaghiwa pilemba lya Ukusoka 22:22-24?

²² Indaghilo syafighililagha fiyo abandu aba batoliwagha ukwifighilila bene, bo abapina, abafwilwe nabahesya. Abalongi ba mu Israeli babuliwe  ukuti: ‘Mundongoleghe mbugholofu unhesya na yu mpina, nalinga ko kwegha ukuya kipingikiwa umwenda wa nkikulu umfwilwe linga ali ninongwa.’ (Kuk. 24:17) Yehova anangisyagha ikisa kufyakulonda fya bandu aba batamiwagha nkaya. Kangi abafundagha bosa aba bababombelagha ifibibi abandu.—Belenga Ukusoka 22:22-24.

²³ Indaghilo syabafighililagha kangi abandu ba mumbumba aba bali pabukamu ukuti bangabombagha ifyabulowe. (Lev. 18:6-30) Ukukindana na bandu aba bali pabupipi na Israeli aba babombagha ifyabulowe, abandu ba Yehova balondiwagha ukuketa akayilo kabulowe bo muno Yehova ikukaketela—ukuya kayilo kakukosya isoni.

²⁴ Ifi tukumanyilapo: Yehova ikulonda ukuti aba abapele ubudindo banangisyeghe ulughano ku bandu aba bikubalongosya. Umwene abengene na kayilo ka bulowe kangi ikubasimikisyila bosa, fiyofiyo aba bikunyoziwa ukuti ikuya pakubafighila nukubabombela ifindu munjila iya bwanaloli .

25-26. (a) Nongwa yafiki tubaghile ukuyoba ukuti ulughano nubwanaloli fifwene itolo numuyi kangi nubumi? (b) Ngimba tukuya pakuyobesania ifindu filiku mu nkhani iyakukongapo?

²⁵ Ulughano nubwanaloli fifwene itolo numuyi nubumi; pa kisu kya pasi, ifindu fibili ifi fikwendelana kimo kikabaghila ukuyapo kisita kinine. Linga tukuhoboka namuno Yehova ikubombela ifindu munjila inunu, ulughano lwitu kumyake lukukula fiyo. Kangi linga tunganile Kyala nifundo syake isyabugholofu, sikutukasya ukuti tubaghaneghe abangi nukubabombela ifindu munjila inunu.

²⁶ Indaghilo isi Yehova abapele Abaisraeli sya batulile ukuti baye pabumanyani ubununu na Yehova. Loli indaghilo syamalike pakabalilo aka Yesu afwanisye indaghilo syosa kangi umwene yo alingile m’malo mwake. (Rom. 10:4) Untumiwa Pauli alingenie isya ndaghilo isi ukuya ‘nsyungulu wa nunu isi sikwisagha.’ (Hib. 10:1) Mu nkhani iyakukongapo tukwisa pakuyobesania ifindu fimo ifinunu kangi muno ulughano nubwanaloli fikunangisiliwa mu kipanga kya Bukristu.