Napapiliwe mu tawuni iya Quebec, kuno bikuyoba injobelo ya French nkisu kya Canada. Abapapi bangu, Louis na Zélia balindelile mwalughano. Tata wangu ali nisoni fiyo kangi alighanile ukubelenga. Une nalighanile fiyo ukulemba kangi nalondagha ukuti nsaye mutolankhani.

Bo ndipipi ukufika ifyinja 12, Rodolphe Soucy, uyu abombagha imbombo na tata wangu pampene nu mmanyani wake balisile pakaya. Abene bali Baketi ba Yehova. Ngasimenye nyingi isyakufwana na Baketi ba Yehova kangi ngahobokagha nabo. Loli syalimbalamasisye fiyo muno batunangisyile ikisa kangi namuno bamulilagha amalalusyo ghitu mwakubombela Ibaibolo. Abapapi bangu bope bapalamasiwe fiyo, ukufuma apo twesa twalitikisye ukumanyila Ibaibolo.

Pakabalilo kala, namanyilagha isukulu ya Katolika. Utubalilo tumo, nayobesaniagha nabinangu isyakufwana ni Baibolo na aba namanyilagha nabo isukulu. Pabumalilo, abamanyisi aba bali baputi basyaghenie isi twamanyilagha. M’malo mwakubombela amalemba ukuti banangisye ukuti isi twamanyilagha syali syabutungulu, yumo mwa baputi aba alyandile ukunsusya nkyeni mukilasi mwakuyoba ukuti ningile mugulu ilya bandu bakususya! Nalinga ukuti isi syalimbangisye ukuti ndamiwe naminong’ono, loli syalindulile ukuti nsayiwe panongwa yakuti nasyaghenie ukuti ifimanyisyo fya matchalichi fitikukolelana na isi Ibaibolo likuyoba. Naketile ukuti kwali kununu ukuti ndeke ukumanyila isukulu iyi. Bo abapapi bangu banyitikisye, nalyandile ukumanyila isukulu iyingi.

Nakindilile ukumanyila Ibaibolo, loli ubumi bwangu bwa mwambepo bukali bwamaka panongwa yakuti natilagha ukufumusya ku nyumba ninyumba. Itchalichi lya Katolika likakolelanagha nimbombo yitu iyakufumusya. Maurice Duplessis, ali nkulumba wa gulu lya ndyali  ku Quebec, kangi ali nubudindo ubungi ku tchalichi. Umwene apangisye ukuti Abaketi ba Yehova bangakindililagha ukufumusya. Bo isi sibombiwe, Abaketi ba Yehova balondiwagha ukuya bakifu ukufumusya amasyu gha Kyala.

Unkamu uyu alindulile fiyo ukuti mmalane nu bogha ali yo John Rae, uyu amanyile ikilasi lya nambala 9 kusukulu ya Giliyadi. John, alyaghene nasyo nyingi pabumi bwake, ali mololo fiyo kangi ali nulughano. Umwene akambagha ubulongosi akabalilo kosa loli namanyileko nyingi fiyo ukufuma kumyake. John atamiwagha ukuyoba injobelo ya French, yonongwa yake utubalilo twingi ningilagha nawe mubufumusi kangi nantulagha ukuyoba injobelo iyi. Akabalilo aka nali na John kalindulile ukuti niye yumo wa Baketi ba Yehova. Nalyosiwe pa Meyi 26 1951 bo ifyinja 10 fikindilepo ukufuma apa nalyaghene na Baketi ba Yehova akakwanda.

Ikipanga kyitu ikinandi iki kyali mu tawuni ya Quebec kyali na bapayiniya bingi. Akayilo kabo akanunu kalimbangisye ukuti nande ubupayiniya. Twabombelagha Ibaibolo ukuti tubafumukisye abandu kunyumba ninyumba. Panongwa yakuti tukali na mabuku, twabombelagha amalemba pakufumusya. Isi syalindulile ukuti mmanyile ukubombela kanunu Ibaibolo mubufumusi. Loli abandu bingi bakanagha ukubelenga Ibaibolo ili likitikisiwa ni tchalichi lya Katolika.

Mu 1952, nalyeghene na Simone Patry, umulumbu unsubiliwa. Twasamile ku Montreal, kangi twapapile umwana ingamu yake Lise. Nalinga ukuti nalekile ubupayiniya kwa kabalilo akanandi bo tukali ukweghana, une na Simone twabombagha syosa isi twabaghile ukufwanisya ukuti tutule pakipanga.

Fyakindilepo ifyinja 10 bo ngali ngaya naminong’ono aghakwanda ubupayiniya. Mu 1962, bo ndi ku Sukulu ya Bafumusi ba Bunyafyale iya bakulumba ba kipanga ku Beteli ya ku Canada, balimbulile ukuti mbombeghe pampene nunkamu Camille Ouellette. Ukwiyipa kwa Camille mubufumusi kwalingasisye fiyo, panongwa yakuti ali mundu wa pabweghi. Pakwanda ku Quebec balipo abakamu na balumbu banandi fiyo aba bali bapayiniya kangi pakabalilo kamokene balelagha abana; isi syo Camille aghelaghelagha ukubomba. Pakabalilo kakwangala, umwene angasyagha ukuti ninong’oneleghe fiyo isya muno ifindu fyayilile pabumi bwangu. Kwa myesi minandi itolo, nalinong’wine isyakwanda kangi ubupayiniya ubwa kabalilo kosa. Bamo baketagha ukuti ngasalile kanunu loli nalyandile kangi ubupayiniya panongwa yakuti nali  nulusubilo ukuti Yehova ikuya pakundula ukuti mbafumukisye abandu bingi.

Mu 1964, une na Simone batutumile ukuti tukabombeghe ubupayiniya nkaya ka Quebec, nkaya kitu, kuno twabombile kwa fyinja fingi. Pakabalilo aka, imbombo yakufumusya yabukile pankyeni loli abandu bakindilile ukutususya.

Pa Chobeluka namayolo, napinyiwe ku Sainte-Marie, itawuni inandi fiyo kubupipi na kaya ka Quebec. Unkulumba wa polisi alindwele ku polisi nukunyighalila mu jele panongwa yakuti nafumusyagha kunyumba ninyumba kisita kwitikisiwa. Ukufuma apo balindwele pamaso gha ndongi uyu ingamu yake ali yo Baillargeon. Umwene alindalusisye umundu uyu ikuya pakunyimila mu khoti. Bo njobile ingamu iya Glen How, * unketi uyu amenye ukulonga inongwa, umwene ubogha bwalinkolile kangi ayobile mwakukwesya amasyu ukuti: “Uyu hayi!” Unkamu Glen How abatulilepo Abaketi ba Yehova bingi kunyuma ukuti batole inongwa. Bo akabalilo kakindilepo panandi, aba khoti balimbulile ukuti ngaya ninongwa.

Abandu aba bakanisyagha imbombo yitu iyakufumusya ku Quebec bapangisye ukuti tutamiwe ukughagha amalo aghakwiputilapo. Abakamu bitu baghaghile amalo agha ghatalalagha fiyo kuno batendekesyelangako amagalimoto. Abakamu na balumbu babombelagha ifindu fimo (oil heater) ukuti bapilikeghe ubupyano. Abene utubalilo twingi babunganagha pabupipi kwa maawala manandi bo ingomano sikali ukwanda ukuti bakasanie.

Syakuhobosya fiyo ukuketa muno imbombo iyakufumusya yibukile pankyeni kwa fyinja fingi. Ukufuma mu 1960, kwali fipanga finandi itolo nkaya ka Quebec, ku fighaba fyosa ifya Côte-Nord na Gaspé Peninsula. Amasiku agha, pali ifighaba ifyakukinda fibili, kangi abakamu na balumbu bikubungana mu Nyumba sya Bunyafyale inunu fiyo.

Une na Simone batukolile ukuti tukabombeghe ububombeli ubwa kwendela idela mu 1970. Ukufuma apo mu 1973, batubulile ukuti tukendeleghe ikighaba. Ifyinja fyosa ifi twalyendile, namanyile nyingi ukufuma ku bakamu aba biyipagha fiyo pambombo ya Kyala bo Laurier Saumur * na David Splane, * aba bendelagha idela. Palukomano lulilosa ulwa dela, une na David twayobesaniagha muno tubaghile ukukusyila imbombo iyakufumusya. Ngukumbuka isiku limo David alimbulile ukuti: “Léonce, nhobwike fiyo ni nkhani yako iya mu Baibolo iyabumalilo. Yali nunu fiyo, loli une nayagha pakuyoba inkhani sitatu isya mu Baibolo ukufuma mu nkhani iyi wayobile!” Une mu nkhani syangu nguyoba ifundo nyingi. Ngulondiwa ukumanyila ukuyoba kanunu ifundo mbupimba mu nkhani syangu.

Abakuketesya ifighaba bali nubudindo ubwakubakasya abakwendela amadela. Loli, abafumusi  bingi ku Quebec balimmenye kanunu. Utubalilo twingi balondagha ukuti tubombeghe nabo pampene ububombeli linga ngwendela idela. Nalinga ukuti nahobokagha ukufumusya nabo pampene, loli ngayagha nakabalilo akakuti nangale nuwakwendela idela. Pakabalilo kamo, unkamu uwakwendela idela walughano alingumbwisye ukuti: “Syakuhobosya fiyo ukuya nakabalilo akakwangala na bakamu, loli ungibwagha ukuti usanyendele sabata uyu. Nanine ngulondiwa ukukasiwa!” Namanyile nyingi ukufuma ku bulongosi ubununu fiyo ubu.

Syakitima ukuti mu 1976 twalyaghene nikindu iki tukaghulilagha pabumi bwitu. Unkasi wangu, Simone, abinile fiyo kangi bo akabalilo kakindilepo afwile. Indumbula yake iyakwiyipa kangi nulughano lwake kwa Yehova fyapangisye ukuti aye nkikulu nnunu fiyo. Panongwa yakuti niyipagha fiyo mubufumusi syalindulile ukuti ningayagha nikitima fiyo kangi ngunndaghisya Yehova panongwa yakundula mwalughano pakabalilo kandamyo. Pabumalilo, nalyeghile Carolyn Elliott umpayiniya uyu ali wakwiyipa fiyo uyu ayobagha Ichizungu uyu alisile ku Quebec pakubomba ububombeli kuno kwalondiwagha ubutuli. Carolyn mundu walughano kangi ikubika ifyakulonda ifya bangi pamalo aghakwanda, fiyofiyo ku aba bali nisoni na aba bali nikitima. Umwene alindulile fiyo bo twandile ukwendela idela.

Mu Januwale 1978, balinsumile ukuti ngamanyisye isukulu yakwanda iya bapayiniya ku Quebec. Nali mogha fiyo, panongwa yakuti ngamanyilepo isukulu iyi pamo ukubelenga ibuku lya bapayiniya kangi ifindu fyosa fyali fyakihesya kumyangu. Mwalusako, ikilasi ilyakwanda lyali na bapayiniya bingi aba bali namaluso. Nalinga ukuti namanyisyagha, loli namanyile nyingi ukufuma ku bapayiniya aba!

Pabumalilo mu, 1978, twapangile ulukomano ulwa pa kisu kyosa ulwamutu wakuti, “Victorious Faith” ulu lwabombiwe ku Sitediyamu ya ku Montreal Olympic. Lwali lukomano lunywamu fiyo ulu lukabombiwemo ku Quebec kangi lwali nabandu abakufwana 80,000. Balinsumile ukuti  ngabombeghe ku Depatimenti ya batolankhani pa lukomano ulwa kighaba. Nayobesenie na batolankhani bingi kangi nahobwike fiyo panongwa yakuti balembile ifindu ifinunu ifyakufwana na Baketi ba Yehova. Bayobesenie nanuswe ukwendela pa mapulogilamu gha pa TV na pa lediyo kwa maawala 20 kangi balembile inkhani nyingi fiyo. Isi syanangisye ubuketi bwa bwanaloli!

Ifindu fyachenjile fiyo pabumi bwangu mu 1996. Bo mbombile ububombeli mu njobelo ya French ku Quebec ukufuma apa nalyosiwe, balinsumile ukuti ngabombeleghe ku Toronto kuno bayobagha injobelo ya Chizungu. Niketagha ukuti ngabaghile ukufwanisya kangi natilagha fiyo ukuyoba inkhani ya mu Baibolo panongwa yakuti ngamenye ukuyoba kanunu Ichizungu. Akabalilo kosa nalondiwagha ukwiputa kwa Yehova ukuti andule.

Natilagha fiyo bo ngali ukwanda ububombeli bwangu ku Toronto. Loli mwakwiyisya Carolyn alindulile ukuti njobeghe kanunu Ichizungu, kangi abakamu na balumbu bope balindulile fiyo. Mwanakalinga twabaghile abamanyani abapya.

Ukongelelapo pambombo simo nukwitendekesya ingomano sya kubumalilo bwa sabata, utubalilo twingi nabombagha kwa awala yimoyene pa Chihano namayolo ukufumusya kunyumba ninyumba. Bamo babaghile ukwinong’ona ukuti, ‘Nongwa yafiki mwabukagha mubufumusi kubumalilo bwa sabata isiku ili mwikolaniagha ningomano?’ Loli naketile ukuti ukuyobesania kanunu nabandu mubufumusi kwali kwakukasya fiyo. Lino ngukindilila ukuya walusekelo linga mbafumukisyile abandu.

Mu 1998, une na Carolyn batusumile ukuti tukabombeghe ubupayiniya bwa kabalilo kosa ku Montreal. Kwa fyinja fingi, ububombeli bwangu bongelelangapo ukulongosya ubufumusi bwa pagulu kangi nukubomba pampene na batolankhani ukuti tumasye inkhani syabutungulu isi abandu bayobagha isyakufwana na Baketi ba Yehova. Une na Carolyn lino tukuhoboka fiyo ukubafumukisya abandu bakihesya aba bikwisa ku Canada kangi utubalilo twingi bikutamiwa ukumanya nyingi isyakufwana ni Baibolo.

inga ngukumbukila ifyinja 68 ifi fikindile bo nosiwe ukuya mbombi wa Yehova nguketa ukuti nsayiwe fiyo. Ndinulusekelo fiyo panongwa yakuti nahobokagha nubufumusi nukubatula abandu bingi ukuti bamanye ubwanaloli. Umwanangu unkikulu, Lise, nundume wake balyandile ubupayiniya bwa kabalilo kosa. Linga nguketa ukwiyipa kwake mubufumusi nguhoboka fiyo mundumbula. Ngundaghisya fiyo Abakristu abinangu panongwa ya kifwanikisyo kyabo ikinunu nubulongosi ubununu ubu bwalindulile ukuti ngule mwambepo nukubomba kanunu ububombeli ubu nabombagha. Nguketa ukuti ukukindilila ukuya nsubiliwa pabubombeli kubaghile ukubombiwa pene linga tukusubila amaka gha mbepo mwikemo wa Yehova. (Sal. 51:11) Ngukindilila ukunndaghisya Yehova panongwa yalusayo ulu nambilile ukuti njipale ingamu yake!—Sal. 54:6.