KWA fyinja fingi, abandu bamo bikususya ukuti Mwalafyale Beleshazara, uyu ikuyobiwa mubuku lya Danieli, aliko. (Dan. 5:1) Abene bikusubila isi panongwa yakuti abakufufuza bakabwaghile ubuketi ubwakuti aliko naloli. Loli, isi syachenjile mu 1854. Nongwa yafiki?

Nkyinja kila, unkulumba wa nkisu kya Britain uyu ingamu yake ali yo J. G. Taylor alyandisye itawuni yimo iya ku Ur, iyi lino yili kwitongo kwa Iraq. Kubupipi namalo agha, umwene afyaghile ifyela fingi fiyo. Ikyela kilikyosa kyali kitali ukufika 10 cm mbutali kangi fyalembiwe namalembo. Amasyu ghamo agha ghalembiwe ghalyongelilepo ulwiputo ulutali ulwa Mwalafyale Nabonidus uwa ku Babeloni numwanake unnyambala, Beleshazara. Bosa aba basusyagha balondiwagha ukwitikisya: Isi basyaghile syanangisye ukuti Beleshazara aliko naloli.

Loli, Ibaibolo litikuyoba kwene ukuti Beleshazara aliko loli likuti umwene ali mwalafyale. Loli abandu balyandile ukususya kangi. Mwakifwanikisyo, mu 1875, uwa sayansi uyu ingamu yake ali yo William Talbot alembile ukuti “Beleshazara ali pampene na Nabonidus tata wake. Loli bukayapo ubuketi bulibosa ubu bukulingania isi.”

Ukukanikana uku kwamalike, bo isi balembile pa fyela ifingi sinangisye ukuti tata wa Beleshazara, mwalafyale Nabonidus, asokilemo mu tawuni inywamu iya ku Babeloni bo ifyinja fingi fikindilepo. Ngimba findu fiki ifi fyabombiwe bo asokileko? “Bo Nabonidus abukile nkisu kya butumwa,” ibuku ilya Encyclopaedia Britannica, lyatile “umwene ansubilagha Beleshazara nu bunyafyale bwake pampene na basilikali bake.” Yonongwa yake Beleshazara alintulile mfyakubombiwa fimo bo bali ku Babeloni. Pabumalilo abandu aba bikufufuza pampene nummanyili uyu ingamu yake yo Alan Millard, balembile ukuti syali syabwanaloli ukufwana na isi syalembiwe “Mu buku lya Danieli isyakuti Beleshazara ali yo ‘mwalafyale.’”

Momumo, ukuti ababombi ba Kyala, bali nubuketi bosa ukuti isi silembiwe mu buku ilya Danieli syabwanaloli kangi Kyala yo aghatuyile amasyu ghosa agha ghali mu Baibolo.—2 Tim. 3:16.