1-2. Ngimba unkamu yumo amanyile isyafiki isyakufwana nukubapa abangi ubulongosi?

KWA fyinja fingi ifi fikindilepo, abakulumba babili balimwendile umulumbu uyu alekile ukwisa ku ngomano kwakabalilo. Unkulumba yumo alimbelengile umulumbu uyu amalemba ghamo agha ghikuyoba isya kubungana. Abene binong’onagha ukuti balinkasisye fiyo umulumbu uyu, loli bo bikusokapo, umulumbu uyu atile, “Bakamu, mukamanya nasimo isyakufwana ni ndamyo isi ngwaghana nasyo.” Abakamu aba balyandile ukumpa umulumbu uyu ubulongosi bo bakali bakandalusya indamyo isi ikwaghana nasyo. Isi syapangisye umulumbu uyu ukuketa ukuti ubulongosi ubu balimpele bukali bwakutula.

² Unkamu uyu alimbelengile amalemba atile: “Pakwanda ninong’onagha ukuti umulumbu uyu akaya nulughindiko. Loli ukufuma apo, naketile ukuti nalimbelengile amalemba m’malo mwakundalusya amalalusyo aghakulondiwa bo aghakuti, ‘Ngimba findu fiki fikubombiwa pa bumi bwako?’ ‘Ngimba mbaghile ukukutula bulebule?’” Unkulumba uyu amanyilepo nyingi ukufwana na isi syabombiwe. Amasiku agha umwene wakisa kangi ikubakasya abangi.

3. Ngimba yonani uyu ikulondiwa ukubapa abangi ubulongosi nkipanga?

 ³ Pakuya batimi, abakulumba bali nubudindo ubwakubapa abangi ubulongosi linga kwakulondiwa. Loli utubalilo tumo abakamu pamo abalumbu babaghile ukubapa abangi ubulongosi. Mwakifwanikiyso, unkamu pamo umulumbu abaghile ukumpa ummanyani wake ubulongosi bwa mu Baibolo. (Sal. 141:5; Mbu. 25:12) Pamo umulumbu unkangale abaghile “ukungolosya unkikulu  untubwa” pa nkhani simo bo muno pikuyobela pa Titi 2:3-5. Kangi abapapi, utubalilo twingi bikulondiwa ukubapa ubulongosi abanabo ukuti babombeghe ifindu ifinunu. Nalinga ukuti inkhani iyi yikuyoba fiyo isya bakulumba ba kipanga, loli twesa tubaghile ukusayiwa linga tukubapa abangi ubulongosi mu njila inunu kangi isi sikuya “pakuyipela indumbula ubwikyele.”​—Mbu. 27:9.

4. Ngimba tukuya pakuyobesania isyafiki mu nkhani iyi?

⁴ Mu nkhani iyi, tukuya pakuyobesania amalalusyo 4 aghakufwana na muno tubaghile ukubapela abangi ubulongosi: (1) Ngimba kifukwa kiliku ikinunu iki tubaghile ukubapela abangi ubulongosi? (2) Ngimba ubulongosi ubu bwakutula naloli? (3) Ngimba yonani uyu ikulondiwa ukubapa abangi ubulongosi? (4) Ngimba tubaghile ukubapa bulebule abangi ubulongosi ubwakutula?

5. Nongwa yafiki kukuya kupepe ku bandu ukupilikila ubulongosi ubu unkulumba ikubapa mwalughano? (1 Bakorinti 13:4, 7)

⁵ Abakulumba babaghanile fiyo abakamu na balumbu. Utubalilo tumo bikunangisya ulughano ulu, mwakumpa ubulongosi umundu yumo linga andile ukubomba ifindu ifibibi. (Gal. 6:1) Loli bo akali ukuyobesania nu mundu, unkulumba ikulondiwa ukwinong’onela ifindu ifi untumiwa Pauli ayobile ifyakufwana nulughano. “Ulughano lufisalyoyo kangi lololo. . . . Ulwene lukukiba mulisyosa, lukwitika mulisyosa, lukusubila mulisyosa lufindang’oma mulisyosa.” (Belenga 1 Bakorinti 13:4, 7.) Ukwinong’onela amavesi gha mu Baibolo agha, kubaghile ukuntula unkulumba ukuketa muno abaghile ukubapela abangi ubulongosi mwalughano. Linga uyu ikwambilila ubulongosi ikuketa ukuti unkulumba uyu ikumpasikisya, umwene abaghile ukwitika ubulongosi ubu ikumpa.​—Rom. 12:10.

6. Ngimba kifwanikisyo kiliku ikinunu iki untumiwa Pauli anangisye?

⁶ Untumiwa Pauli anangisyagha ikifwanikisyo ikinunu pakuya nkulumba. Mwakifwanikisyo Pauli abapele abakamu na balumbu ba ku Tesalonike ubulongosi ubu balondiwagha. Mwakalata wake, ikyakwanda umwene abandaghisye panongwa ya busubiliwa bwabo pa mbombo iyakufumusya, ulughano ulu banangisyagha nu kwifimbilisya kwabo. Kangi umwene abapasikisyagha pa bumi bwabo nu kubakasya panongwa yakwifimbilisya pa ndamyo isi baghanagha nasyo. (1 Tes. 1:3; 2 Tes. 1:4) Kangi umwene ababulile abakamu na balumbu aba ukuti bali kifwanikisyo kinunu ku Bakristu abangi. (1 Tes. 1:8, 9) Abene bahobwike fiyo ukupilika muno Pauli abandaghisyile. Kisita kukayika Pauli, abaghanile fiyo abakamu na balumbu aba. Yonongwa yake afwanisye ukubapa ubulongosi ubununu mu bakalata bake bosa abakubuka ku Bakristu ba ku Tesalonike.​—1 Tes. 4:1, 3-5, 11; 2 Tes. 3:11, 12.

7. Nongwa yafiki abandu bamo batikupilikila ubulongosi?

⁷ Ngimba findu fiki fibaghile ukubombiwa linga tutikubapa abangi ubulongosi mu njila inunu? Unkulumba yumo uyu ali namaluso atile, “Bamo batikupilikila ubulongosi, komma panongwa yakuti ubulongosi bubibi loli panongwa yakuti uyu abapagha akabapa mu njila ya lughano.” Ngimba tubaghile ukumanyilapo isyafiki? Abandu babaghile ukupilikila ubulongosi linga tukubapa mwalughano kisita kubakalalisya.

8. Ngimba unkulumba ikulondiwa ukwilalusya isyafiki linga ikulonda ukumpa yumo ubulongosi?

⁸ Abakulumba batikulondiwa ukubopela linga bikulonda ukubapa abangi ubulongosi. Bo bakali ukubapa ubulongosi, bikulondiwa ukwilalusya ukuti: ‘Ngimba ngulondiwa naloli ukubapa abangi ubulongosi? Ngimba nguketa ukuti  isi umundu uyu ikubomba mbibi naloli? Ngimba Ibaibolo likuyoba ukuti isi ikubomba mbibi naloli? Pamo ngimba isi ikubomba sikindene na isi mbaghile ukubomba?’ Mwamahala abakulumba batikubapa abangi ubulongosi “mwakubopela.” (Mbu. 29:20) Linga unkulumba ikuketa ukuti ikulondiwa ukumpa yumo ubulongosi, umwene ikulondiwa ukwaghana nu nkulumba umwinake ukuti bayobesanie linga yope ikuketa ukuti isi umundu ikubomba sitikukolelana ni fundo sya mu Baibolo kangi ikulondiwa ukwambilila ubulongosi.​—2 Tim. 3:16, 17.

9. Ngimba tukumanyilako isyafiki kwa Pauli isyakufwana nu kubapa abangi ubulongosi pa nkhani ya myenda? (1 Timoti 2:9, 10)

⁹ Inong’onela ikifwanikisyo iki. Tufwanikisye ukuti unkulumba ikulonda ukumpa ubulongosi Unkristu umwinake ukufwana na muno ikufwalila. Unkulumba abaghile ukwilalusya ukuti, ‘Ngimba kilipo ikifukwa ikya M’malemba iki ngulondiwa ukuyoba?’ Panongwa yakuti unkulumba atikulonda ukuyoba aminong’ono ghake, abaghile ukundalusya unkulumba uyungi pamo Unkristu unkusi mwambepo ukuti yope ayobepo aminong’ono ghake. Bosa bikulondiwa ukuketa ubulongosi ubu Pauli ayobile pa nkhani ya fyakufwala. (Belenga 1 Timoti 2:9, 10.) Pauli ayobile ukuti Unkristu ikulondiwa ukufwala kanunu. Kangi umwene akabikile indaghilo isya myenda iyi umundu abaghile ukufwala na iyi akabaghila ukufwala. Umwene asimenye ukuti abakamu na balumbu babaghile ukufwala imyenda iyi bikulonda mwakukolelana ni fundo sya mu Baibolo. Yonongwa yake pa nkhani yakubapa abangi ubulongosi, abakulumba bikulondiwa ukwinong’onela linga isi mundu asalile nunu.

10. Ngimba tukulondiwa ukukumbukila isyafiki ukuti tughindike isi abangi basalile ukubomba?

¹⁰ Kwakulondiwa ukukumbukila ukuti abakamu babili babaghile ukuya na minong’ono aghakukindana. Loli isi sitikusanusya ukuti yumo ikutalusya kangi yumo ikusoba. Tutikulondiwa ukubafimbilisya abakamu na balumbu ukubomba isi tukwinong’ona ukuti syo nunu.​—Rom. 14:10.

11-12. Linga ikulonda ukumpa umundu ubulongosi, ngimba malalusyo ghaliku agha unkulumba ikulondiwa ukwilalusya, kangi nongwa yafiki?

¹¹ Linga naloli ubulongosi bumo bwakulondiwa, ilalusyo lyo lyakuti, Ngimba yonani uyu ikulondiwa ukubapa abangi ubulongosi? Bo mukali ukumpa ubulongosi umulumbu uyu ali pabweghi pamo umwana, unkulumba ikulondiwa ukuyobesania tasi nu mutu wa mbumba, umwene yo abaghile ukumalana ni nkhani iyi. * Pamo uyu mutu wa mbumba babaghile ukunsuma ukuti ayepo linga abakulumba bikumpa uwa mu mbumba yake ubulongosi. Kangi bo muno tuyobile mu  palagilafu 3, utubalilo tumo linga kwakulondiwa  umulumbu unkangale abaghile ukumpa ubulongosi umulumbu uwakilumyana.

¹² Kilipo ikindu ikingi iki unkulumba ikulondiwa ukwinong’onela. Umwene ikulondiwa ukwilalusya ukuti, ‘Ngimba ndi mundu uyu ngulondiwa naloli ukubapa abangi ubulongosi, pamo ngimba kubaghile ukuya kanunu ukuti umundu uyungi yo ayobesanie nabo?’ Mwakifwanikisyo, kubaghile ukuya kupepe ku mundu yumo ukwiketa ukuti akaya wakulondiwa ukupilikila kanunu ubulongosi ubwakufuma ku nkulumba uyu yope alyaghenepo ni ndamyo iyakufwana itolo ukukinda na uyu akaghanamo ni ndamyo iyi. Unkulumba uyu aghenemo ni ndamyo bo iyi abaghile ukumpilikisya kanunu umundu uyu nu kuyoba amasyu aghakunkasya. Loli abakulumba bosa bali nubudindo ubwakubakasya abakamu na balumbu ukuchenja ifindu fimo mwakukolelana ni fundo sya M’malemba. Yonongwa yake kwakulondiwa fiyo ukubapa abangi ubulongosi, nalinga ukuti unkulumba uyu ikubapa abangi ubulongosi akaghanamo ni ndamyo iyakufwana itolo.

13-14. Nongwa yafiki kwakulondiwa ukuti unkulumba apilikisyeghe kanunu?

¹³Tuyeghe bengo ukupilika. Linga unkulumba ikwitendekesya ukumpa umundu ubulongosi, ikulondiwa ukwilalusya ukuti: ‘Ngimba nsimenye isyafiki isyakufwana ni ndamyo isi unkamu pamo umulumbu uyu ikwaghana nasyo? Ngimba syafiki sikubombiwa pa bumi bwake? Ngimba ikwaghana ni ndamyo isi ngasimanya? Ngimba ikulonda ubutuli buliku pakabalilo aka?’

¹⁴ Ifundo iyi yili pa Yakobu 1:19 yikuyoba fiyo isya aba bikubapa abangi ubulongosi. Yakobu alembile ukuti: “Umundu wesa fikuti ayeghe mwengo ukupilika, bo ikuyoba ayobeghe mbolambola, kangi angayagha mwengo ukukalala.” Unkulumba abaghile ukwinong’ona ukuti abumenye ubwanaloli bosa, loli ngimba abumenye naloli? Ilemba lya Isya Mbupingamu 18:13 likutukumbusya ukuti: “Umundu uyu ikwamula bo akapilikisya tasi yo ikwinangisya ukuya nkonyofu nunkosyasoni.” Kwakulondiwa ukuti tunsume umundu ukuti alinganie muno ifindu fiyilile. Isi sikongelelapo ukupilikisya bo tukali ukuyoba. Kumbukila isi tukumanyilako ku nkulumba uyu tunjobile pabwandilo mu nkhani iyi. Umwene asyaghenie ukuti m’malo mwakwanda ukuyoba ifundo isi alitendekisye, alondiwa tasi ukundalusya umulumbu amalalusyo bo agha: “Ngimba findu fiki fikubombiwa pabumi bwako?’ ‘Ngimba mbaghile ukukutula bulebule?” Linga abakulumba bikuya nakabalilo kakufufuza kanunu inkhani yosa, bikufwanisya ukubatula nu kubakasya abakamu na balumbu.

15. Ngimba abakulumba babaghile ukukonga bulebule ifundo iyi yili pa Isya Mbupingamu 27:23?

¹⁵Tusimanyeghe kanunu ing’osi. Bo muno tuyobile pabwandilo, ukubapa abangi ubulongosi ubununu kukongelelapo nyingi ukukinda ukubabelengela itolo amalemba pamo ukubapa amasakisyo. Abakamu na balumbu bikulondiwa ukumanya ukuti tukubapasikisya, tukubapilikisya kangi ukuti tukulonda ukubatula. (Belenga Isya Mbupingamu 27:23.) Abakulumba  bikulondiwa ukughelaghela ukukasya ubumanyani bwabo na bakamu na balumbu.

16. Ngimba findu fiki fikuya pakubatula abakulumba ukubapa abangi ubulongosi ubununu?

¹⁶ Abakulumba batikulonda ukuti abakamu binong’oneghe ukuti akabalilo aka bikuyobesania nabo ko kabalilo aka bikubapela ubulongosi pa isi bikusoba. M’malo mwake abene, bikuyobesania na bakamu na balumbu akabalilo kosa mwakubatula linga baghene ni ndamyo. Unkulumba yumo atile, “Linga mukubomba isi, mukuya pakuya pabumanyani ubwamaka. Ukufuma apo kukuya pakuya kupepe ku myinu ukubapa ubulongosi.” Kangi abene bikuya pakwambilila ubulongosi kisita ndamyo nayimo.

17. Ngimba po pakabalilo kaliku aka unkulumba ikulondiwa ukunangisya ubololo ni kisa?

¹⁷Tuyeghe bololo kangi bakisa. Tukulondiwa ukunangisya ubololo ni kisa ku mundu uyu atikulonda ukukonga isi Ibaibolo likuyoba. Unkulumba atikulondiwa ukukalala linga ubulongosi ubu ampele unkamu pamo umulumbu akabupilikila. Ibaibolo likuyoba isyakufwana na Yesu ukuti: “Ulutete ulu lufyonywike atisakulukonyolagha numoto ughu ghulotile, atisakughusimisyagha.” (Mat. 12:20) Yonongwa yake linga unkulumba ikwiputa, ikulondiwa ukunsuma Yehova ukuti antule umundu uyu ikumpa ubulongosi ukuti apilikisye nu kubukonga. Linga unkamu ambilile ubulongosi ikulondiwa ukwinong’onelapo isi bambulile. Linga unkulumba ikunangisya ubololo ni kisa, abaghile ukuntula umundu uyu ikumpa ubulongosi ukuti apilikisye kanunu. Akabalilo kosa ubulongosi ubu bukulondiwa ukufuma M’masyu gha Kyala.

18. (a) Linga tukumpa umundu ubulongosi, ngimba tukulondiwa ukukumbuka isyafiki? (b) Bo muno tukuketela pakithuzi ni bokosi, ngimba abapapi bikuyobesania isyafiki?

¹⁸Tumanyileghe ku isi tukusoba. Panongwa yakuti tuli basitabugholofu, utubalilo tumo tutikuya pakufwanisya ukukonga isi tumanyile mu nkhani iyi. (Yak. 3:2) Tubaghile ukubomba ifindu fimo ifibibi loli tukulondiwa ukumanyilako ku isi tukusoba. Linga abakamu na balumbu bitu bikuketa ukuti tubaghanile, kubaghile ukuya kupepe ukutuhobokela linga tubakalalisye pa isi tubabombile pamo tuyobile.—Keta ibokosi ilyakuti, “ Amasyu Aghakutula ku Bapapi.”

19. Ngimba tubaghile ukuyipela bulebule indumbula ya bakamu na balumbu bitu ubwikyele?

¹⁹ Bo muno tuketile, kukaya kupepe ukubapa abangi ubulongosi ubununu. Twesa tuli basitabugholofu. Tukumbukileghe isi tumanyile mu nkhani iyi. Tukulondiwa ukubapa ubulongosi mu njila inunu. Kangi tukulondiwa ukumanya linga kwakulondiwa ukuti tubape abangi ubulongosi. Bo tukali ukumpa yumo ubulongosi, tukulondiwa ukundalusya nu kumpilikisya kanunu ukuti tumanye indamyo isi ikwaghana nasyo. Tukulondiwa ukuketa ifindu mu njila inunu. Tuyeghe balughano kangi tukusyeghe ubumanyani na bakamu na balumbu bitu. Tukumbukileghe ukuti ubwighane bwitu bo bwakuti: Tutikulonda itolo ukuti ubulongosi ubu tukubapa abangi buyeghe bununu loli ‘buyipeleghe indumbula ubwikyele.’​—Mbu. 27:9.