Nasekile fiyo—panongwa yakuti nginong’onagha ukuti umwinangu alighanile isyakwiputa. Nalindalusisye ukuti, “Ngimba umenye isyafiki isyakufwana ni Baibolo?” Umwene akalyamwile mwanakalinga. Ukufuma apo, alimbulile ukuti mama wake ali yumo wa Baketi ba Yehova; kangi umwene amanyile simo ukufuma kwa mama wake. Naswighile fiyo kangi nalinsumile ukuti ambule nyingi.

Twakindilile ukuyobesania mpaka pakilo. Umwinangu alimbulile ukuti Ibaibolo likuyoba ukuti Setano yo uyu ikulaghila ikisu. (Yoh. 14:30) Lumo wayimenye ifundo iyi, loli une ifundo iyi yali yakihesya kangi yakuswighisya. Utubalilo tosa napilikagha ukuti Kyala wakisa yo uyu ikulaghila ikisu. Loli isi sikali syakupilikiwa kumyangu panongwa ya isi syabombiwagha. Nalinga ukuti nali nifyinja 26 itolo, naketile indamyo nyingi fiyo isi syapangisyagha ukuti ndamiweghe naminong’ono.

Tata wangu endesyagha indege yabasilikali ku United States. Yonongwa yake pakabalilo aka nali mwana, namanyagha mwanakalinga linga abasilikali bikulonda ukwighula ibomba lya nyukiliya. Pakabalilo ka bwite bwa ku Vietnam nali ku koleji ku California. Nalingile mu kagulu ka bana ba sukulu aba babombagha ifyamiywegho. Abapolisi balyandile ukutubopesya kangi twatoliwagha ukuketa kanunu panongwa ya lyosi lya tiyegasi. Kali kabalilo kakusofania ifindu nukusambukila. Abalongosi bandyali baghoghiwe kangi abandu babombagha ifyamiywegho. Aliwesa ali naminong’ono aghakukindana aghamuno tubaghile ukubombela ifindu. Twasofanisiwe fiyo.

Mu 1970, nayaghile imbombo kululu mumbali mwa sumbi wakisu kya Alaska kangi nasyaghagha indalama nyingi. Ukufuma apo, nabukile ku London, nalyulile ihonda nukubuka kwitongo ukuti ningasofanisiwagha kangi naminong’ono. Bo imyesi yikindilepo, nafikile ku Africa. Bo ndi munjila, nalyaghene na bandu aba bope balondagha ukuti bepuke kundamyo isi baghanagha nasyo.

Panongwa ya isi naketile nukupilika, ifundo ya mu Baibolo iyi yikuyoba ukuti imbepo inyali syo isi sikulaghila ikisu yali yabwanaloli kumyangu. Loli ngimba  Kyala aketagha syosa isi syabombiwagha? Nalondagha ukumanya.

Imyesi iyakukongapo, nalimwaghile ansala. Kangi bo akabalilo kakindilepo, nabamenye kangi nalyandile ukubaghana fiyo abanyambala na bakikulu bingi aba banangisyagha ubusubiliwa kwa Kyala yumoywene uwanaloli pafyakubombiwa ifyakukindanakindana.

Bo ngomokile ku London, nalimwimbile mama wa mwinangu kangi alimbele Ibaibolo. Ukufuma apo, bo mbukile ku Amsterdam ku Netherlands, Unketi wa Yehova alimbwene ngubelenga Ibaibolo pamagesi gha munsebo kangi alindulile ukumanya nyingi. Ukufuma apo, nabukile ku Dublin, Ireland, kangi nayaghile Ofesi ya Baketi ba Yehova. Nagogodile pakifigho. Kuno ko nalya ghene na Arthur Matthews unkamu uyu ali namaluso fiyo. Nalinsumile ukuti ammanyisyeghe Ibaibolo kangi alitike.

Niyipagha fiyo ukumanyila Ibaibolo nukubelenga amabuku na magazini agha Abaketi ba Yehova basosyagha. Kangi nabelengagha Ibaibolo panimwene. Syali syakuhobosya fiyo. Kungomano sya kipanga, naketile ukuti abana bope bamanyagha abaansala ba malalusyo agha abandu abamanyili batoliwagha ukubagha abaansala kwa fyinja fingi, bo amalalusyo aghakuti: ‘Nongwa yafiki ifindu ifibibi fikubombiwa? Ngimba Kyala yonani? Ngimba findu fiki fikubombiwa linga umundu afwile?’ Abinangu bosa bali Baketi ba Yehova. Syali bo ulu panongwa yakuti ngalimmenye nayumo ku kisu iki. Abene balindulile ukuti nunganeghe Yehova nukubomba ubwighane bwake.

Mu 1972, nalyosiwe. Bo ikyinja kikindilepo, nalyandile ubupayiniya nukwanda ukubungana ni kipanga iki kyali nabafumusi banandi ku Newry, Northern Ireland. Napangagha lenti akanyumba aka kali kubutali aka kali mumbali mfyamba. Ku malo agha, kwaghiwagha ing’ombe pabupipi nimighunda kangi naghelagha ukuyoba inkhani ya mu Baibolo nkyeni mu ng’ombe isi. Syabonekagha ukuti syapilikisyagha linga sikulya ilisu. Sikambagha ubulongosi nabumo loli ukubomba isi kwalindulile ukumanya muno mbaghile ukubaketela aba bikupilikisya linga nguyoba inkhani. Mu 1974, nalyandile ubupayiniya bwa padela kangi nabombagha pampene na Nigel Pitt, uyu ali mmanyani wangu akabalilo kosa.

“Pakabalilo aka, ku Northern Ireland kwabombiwagha ifindu fyankhaza” Bamo bakikolelagha ikisu iki ukuti “kisu kya mabomba nindusu.” Abandu bingi balwagha munsebo, baghoghanagha nindusu, nukusopa amabomba. Utubalilo twingi abandyali  naba matchalichi bo aba bandisyagha ifindu ifi. Loli abakulumba ba matchalichi basyaghenie ukuti Abaketi ba Yehova batikweghapo ikighaba pafyandyali yonongwa yake twafumusyagha mbwabuke kangi twafighililiwagha. Utubalilo twingi abenenyumba bamanyagha akabalilo namalo kuno kwabombiwagha ifyankhaza kangi batusokagha ukuti tuleke ukubika ubumi bwitu pangozi.

Nalinga syali bo ulu loli ifindu fikali kanunu. Isiku limo une na Denis Carrigan, uyu yope ali mpayiniya, twabukile pakufumusya mu tawuni yakubupipi kuno bakaliko Abaketi kangi twabukileko kamokene itolo. Unkikulu yumo alyandile ukutuyoba ukuti tuli batendesi ba basilikali ba Britain lumo panongwa yakuti twesa tukayimenye injobelo ya Irish. Isi syatupangisye ukuya nubogha. Panongwa yakuti linga umundu ali pabumanyani na basilikali, aghoghiwagha. Bo twimile panja apa pathalele fiyo apa twalindililagha ibasi, twayibwene igalimoto yimile pamalo aghakulisyilapo ifyakulya kuno unkikulu uyu atuyobagha. Unkikulu uyu asokile panja nukwanda ukuyobesania na banyambala babili aba, nukwanda ukutusosola mwalusekelo. Abanyambala aba balisile apa twalimile nukwanda ukutulalusya amalalusyo aghakufwana na kabalilo aka ibasi yikwenda. Bo ibasi yifikile, bayobesenie na uyu endesyagha. Tukapilike isi bayobesaniagha. Bakalimo abandu abangi mu basi yonongwa yake twalyandile ukwinong’ona ukuti bikulonda ukutubombela ifindu ifibibi. Loli sikali syo isi syabombiwe. Bo twikile mu basi, nalindalusisye uyu endesyagha ukuti: “Ngimba abanyambala bala balalusyagha isyakufwana na uswe?” Umwene atile: “Mbamenye ukuti muli Baketi ba Yehova, kangi syo isi mbabulile. Komma ukupasya. Muli bakufighililiwa.”

Mu 1976 palukomano lwa kighaba ku Dublin, nalyaghene na Pauline Lomax umpayiniya wapadela uwakufuma ku England. Ali mulumbu nsubiliwa, wakwiyisya kangi walughano. Umwene nilumbu wake, Ray babughanile fiyo ubwanaloli. Bo ikyinja kikindilepo, une na Pauline twalyeghene kangi twakindilile ukubomba ubupayiniya bwa padela ku Ballymena ku Northern Ireland.

Kwa kabalilo akanandi, twendelagha idela ku kipanga kya Belfast ku Londonderry namalo aghangi aghakutilisya. Twakasiwagha fiyo namuno abakamu na balumbu aba balekile ukusubila ifimanyisyo fya matchalichi, ukusalana namuno banangisyilagha ulwitiko pakumbombela Yehova. Umwene abasayile fiyo kangi abafighililagha.

Nalikele ku Ireland kwa fyinja 10. Mu 1981 twabukile ku sukulu ya Gilead iya nambala 72. Ukufuma apo, batutumile ku Sierra Leone ku West Africa.

Twikalagha ku nyumba ya bamishonale na bandu abakufwana 11. Twabombelagha amalo aghakupiyila ghamoghene, ifimbuzi fitatu, amalo aghakoghelako mabili, ifoni yimoyene, ikyakuchapila imyenda kimokyene nikyakumisyila kimokyene. Amagesi ghasimagha pipipipi. Imbeba singilagha kumwanya kunyumba kangi injoka syope singilagha mfipinda.

Nalinga ukuti amalo agha twikalagha ghali mabibi loli twahobokagha fiyo nubufumusi. Abandu balighindikagha fiyo Ibaibolo kangi bapilikisyagha kanunu. Abamanyili bingi ba Baibolo bayagha Baketi ba Yehova. Abandu ba kukighaba iki bangolelagha ukuti “Mr. Robert.” Pauline bankolelagha ukuti “Mrs. Robert.” Bo akabalilo kakindilepo, bo tukubomba ububombeli ku ofesi nikolaniagha kangi ngingilagha fiyo mubufumusi yonongwa yake abandu balyandile ukunkolela Pauline ukuti “Mrs Pauline.” Une bangolelagha ukuti “Mr Pauline.” Isi syahobosyagha fiyo Pauline.

 Abakamu na balumbu bingi bali balondo loli utubalilo tosa Yehova abapagha ifi balondiwagha. (Mat. 6:33) Ngukumbukila umulumbu yumo uyu ali nindalama nandi iyakuti ule ifyakulya ifya isiku lila ukuti alye nabanake loli alimpele indalama isi unkamu yumo uyu ali mbine ukuti akule unkota. Ukufuma apo, isiku lila, unkikulu yumo abukile ku mulumbu uyu nukumpa indalama ukuti atendekesyele muntu. Abandu bingi babombagha isi.

Twalikele ku Sierra Leone ifyinja 9. Ukufuma apo, batutumile ku Beteli ya ku Nigeria. Iyi yali ofesi nywamu fiyo. Nabombagha ububombeli ubwakufwana itolo na ubu nabombagha ku Sierra Leone, loli ububombeli bwa Pauline bwachenjile kangi bwali bwakutamya. Pakwanda amalilagha amaawala 130 umwesi ghulighosa pakufumusya kangi ali nabamanyili ba Baibolo aba babukagha pankyeni. Loli lino balimbikile kukipinda ikyakusonelako kuno asonagha imyenda iyi yilepwike. Palyeghile akabalillo ukuti isibile nububombeli ubu loli asyaghenie ukuti abangi bandaghisyagha pa isi abombagha, isi syalimpangisye ukuti iyipeghe ukubomba nyingi ukuti abakasyeghe abakamu na balumbu aba abombagha nabo pa Beteli.

Inyiho sya ku Nigeria syali syakihesya kumyitu kangi twalondiwagha ukumanyila nyingi. Isiku limo, unkamu alisile numulumbu mu ofesi ukuti ambule ukuti isile pakwanda ububombeli pa Beteli. Bo nseghelile ukuti numponie, umulumbu uyu afugheme pabupipi namalundi ghangu. Naswighile fiyo. Mwanakalinga nakumbukile amalemba mabili: Imbombo sya Batumiwa 10:25, 26 na Ubusetuli 19:10. Nalilalusisye ukuti, ‘Ngimba numbule ukuti angabombagha isi?’ Loli nakumbukile ukuti linga bamwitikile ukuti ande ububombeli pa Beteli ko kuti asimenye isi Ibaibolo likumanyisya.

Isoni syalingolile fiyo bo tukuyobesania. Ukufuma apo, nafufuzile ifundo simo. Nasyaghenie ukuti umulumbu uyu akongagha inyiho syabo isi pakabalilo kala abandu bamo basikongagha ku fighaba fimo ifya kisu iki. Bope abanyambala babombagha mwakufwana itolo. Yo njila yimo iyakunangisya ulughindiko. Sikasanusyagha ukuti bikwiputa; kangi mu Baibolo filimo ififwanikisyo bo ifi. (1 Samu. 24:8) Ndiwalusekelo fiyo panongwa yakuti ngayobile nakimo iki kyayagha pakunkosya isoni umulumbu uyu.

Twalyaghene na bandu bingi ba ku Nigeria aba banangisye ubusubiliwa kwa fyinja fingi. Inong’onela  isya Isaiah Adagbona. a Umwene amanyile ubwanaloli bo wakilumyana, loli bo akabalilo kakindilepo balimwaghile nimbungo yabukoma. Umwene balintumile ku malo agha bikusungilako abandu aba bikubina imbungo iyi kuno aliko mwene Unketi. Nalinga ukuti bansusyagha, loli abatulile abandu abakukinda 30 aba bali nimbungo iyi ukumanyila ubwanaloli kangi kwalyandile ikipanga.

Mu 1996 batutumile ku Beteli ya ku Kenya. Aka kali kabalilo kakwanda ukughomokela kangi ku kisu iki ukufuma pakabalilo aka twabukileko ukufwana namuno njobile kubwandilo bwa nkhani iyi. Twikalagha pa Beteli. Kwaghiwagha abasalila bingi fiyo ku malo agha. Bahiyagha iseke isi abalumbu batwalagha. Isiku limo umulumbu uyu abombelagha pa Beteli alibibwe ukwighala ibwindo ku kaya kake. Bo afikile kukaya abaghile abasalila bingi bikulya ifyakulya ifi abikile kukipinda. Umwene akutile nukwighala ikifigho. Abasalila aba bapopile nukusokela pibwindo.

Une na Pauline twahobokagha fiyo ukubungana kukipanga iki babombelagha injobelo ya Kiswahili. Kwa kabalilo akanandi, nalyandile ukulongosya ikighaba ikyakuti Ukumanyila Ibuku kwa Pakipanga (iki lino tukuti Ukumanyila Ibaibolo kwa Pakipanga). Loli natoliwagha ukuyoba kanunu injobelo iyi. Nitendekesyagha ikimanyilo ukuti ngafwanisye ukulalusya amalalusyo. Linga isi abakamu na balumbu bamwile sikindene na isi silembiwe, ngapilikagha nasimo. Isoni syangolagha fiyo. Kangi nabapelelagha ikisa abakamu na balumbu. Loli nahobokagha fiyo panongwa yakuti bannangisyagha ubololo nukwiyisya ukuti ngindilile ukulongosya pangomano.

Twalikele ku Kenya kwa myesi minandi itolo. Ukufuma apo, mu 1997 batukolile ku Beteli ya ku Brooklyn ku New York. Tuli nkisu iki abandu bali nifindu fingi ifyakumbili, isi sibaghile ukutubika mundamyo. (Mbu. 30:8, 9) Loli ku kisu iki, abakamu na balumbu bikunangisya ubusubiliwa. Abene bikubombela akabalilo kabo ni findu ifi bali nafyo komma ukuti baye bakabi loli ukuti batule pambombo inunu iyi yikubombiwa mugulu lya Yehova.

Kwa fyinja fingi tuketile muno Abakristu abinitu bikunangisyila ubusubiliwa pafyakubombiwa ifyakukindanakindana. Ku Ireland, twaketile muno abakamu na balumbu banangisyilagha ubusubiliwa nalinga ukuti kwabombiwagha ifyankhaza. Ku Africa, twaketile muno abakamu na balumbu banangisyilagha ubusubiliwa nalinga ukuti bali balondo kangi bikalagha kubutali. Ku United States, twaketile muno abakamu na balumbu banangisyilagha ubusubiliwa nalinga ukuti bali bakabi. Yehova ikuhoboka fiyo linga ikuketa abandu bikunangisya ulughano kumyake mfyakubombiwa ifyakukindanakindana.

Ifyinja fyendile mwanakalinga fiyo, ‘fikubopa itolo ukuti kela aka kikwendesya ubusi pamakina aghakusonela imyenda.’ (Jobu 7:6) Lino tukubomba pampene na bangi ku ofesi inywamu ya ku Warwick ku New York, kangi tukukindilila ukubomba mwalusekelo na bandu aba baghanene naloli. Tuli balusekelo, bakwikutisiwa kangi tukuya pakubomba syosa isi tubaghile ukufwanisya ukuti tuntule Umwalafyale witu, Yesu Kristu, uyu mwalululu ikuya pakubasaya aba bikunangisya ubusubiliwa.—Mat. 25:34.