Keta ifingi

Keta ifi filipo

Ilibwe ili lyalembiwe amasyu aghakuti: “Hagaf umwana wa Hagav aghuniwe na Yahweh Sabaot”

Ngimba Musimenye?

Ngimba Musimenye?

Ngimba amasyu ghamo agha ghalembiwe iyolo ghikukolelana bulebule na isi Ibaibolo likuyoba?

ILIBWE limo ili lyalembiwe amasyu mfyinja fya mma 700 mpaka mma 600 B.C.E., likwaghiwa ku myuziyamu ya Bible Lands ku Yerusalemu. Ilibwe ili, lyalyaghiwe mumbako iyi babombelagha ukuya ipumba kubupipi na Hebroni nkisu kya Israeli. Amasyu agha ghalembiwe ghali ghakuti: “Hagaf umwana wa Hagav aghuniwe na Yahweh Sabaot.” Ngimba amasyu agha ghalembiwe iyolo, ghikukolelana bulebule na isi Baibolo likuyoba? Sikunangisya ukuti ingamu ya Kyala iyakuti Yehova, iyi mu masimbo gha mu Chihiburi yikulembiwa ukuti YHWH, yamanyiwe fiyo kangi bayibombelagha imbombo akabalilo kosa nkabalilo kakunyuma. Ku mapumba agha kwaghiwagha kangi amasyu agha ghalembiwe agha ghanangisyagha ukuti utubalilo twingi abandu baghanagha nukwibilila ukuti balembe ingamu ya Kyala ningamu syake isingi pimato.

Dr. Rachel Nabulsi uyu ali ku Yunivesite ya ku Georgia ayobilepo simo isyakufwana na masyu agha ghalembiwe. Umwene atile: “Ingamu iyakuti YHWH yaghiwagha fiyo mu masyu agha ghalembiwe. Kangi tukumanyilapo nyingi. Amasyu agha ghalembiwe, ghanangisyagha ukulondiwa kwa ngamu yakuti YHWH ku Baisraeli na Bayuda.” Isi sikukolelana ni Baibolo, mu masimbo gha Chihiburi m’malo mingi ingamu ya Kyala yalembiwagha ukuti YHWH. Utubalilo twingi mu Baibolo mope mukwaghiwa ingamu isingi isya mapalo isya Kyala.

Amasyu aghakuti “Yahweh Sabaot,” agha ghalembiwe palibwe, ghikusanusya ukuti “Yehova Umwenemaka ghosa.” Isi sikunangisya ukuti abandu ba kunyuma babombelagha ingamu ya Kyala na masyu aghakuti, “Yehova Umwenemaka ghosa.” Isi sikukolelana na isi Ibaibolo likuyoba panongwa yakuti mope amasyu aghakuti, ‘Yehova Umwenemaka ghosa’ ghikwaghiwamo amalo aghakufwana 283 M’malemba gha Chihiburi fiyofiyo isi alembile Yesaya, Yeremiya na Zekariya.